LLeekheeintaioektoaheorzakiunantzaren memoriaXabier Iturbe eta Aitor Iturbe

Hemen daukazu lagungure historiamendeak pasa arrenezin itzaliaKoaderno eta liburubihotzez josiaLekeitioko uberanitsasoko argia

ESCOLATIK ESKOLARALekeitioko hezkuntzaren memoria, lehena eta oraina

Argitaratzailea: Lekeitioko Herri EskolaEgileak: Aitor Iturbe eta Xabier IturbeTalde koordinatzailea: Fatima Ziluaga, Kontxi Txopitea,Mari Carmen Zaballa eta Peru Ibañez de Aldekoa Lekeitioko Institutua: Euken Enziondo eta Anton GabiolaLekeitioko HaurreskolaMaketazioa: KiñukaISBN 978-84-617-6328-3L.G. BI-1663-2016

Amari eta aitari,Marisol eta Marianori

4

Ondoeto-rriGurees-kola-ra

8 12 10 24 48 36 8 Sarrera70 10 Erdi aroa 12 16. mendea 6 24 17. mendea 36 18. mendea 48 19. mendea 70 20. mendea

102 Eliteak 102 108 108 Eliza 114 Zenbakiak 120 Eraikinak 128 Ikasleak eta irakasleak 134 Lekeitioko Herri Eskolak 266 Glosarioa114134 lekeitioko 120 128 Herri eskolak 7

Escolatikeskolara500 urte Lekeitioko hezkuntzan

Liburu hau, bizitza lez, ia ezerezetik egiteko, Humboldt eta ilustratuen tertulietan guztiei, liburuaren protagonista eta ikur iza- sortu zen, lehendabiziko pausuak mai- parte hartzeko, Jesusen Lagundiaren aztarna teagatik; euskararen egokitasunean parte su-maistra talde batek duela lau urte bisitatzeko, Nautika eta latinitateko ikasgaie- izan duten guztiei, Lorena Amutxastegi, Iñi-Ibarrangelun izandako afalostean eman on- tan nabigatzeko, Francoren eskola nazionale- go Aranbarri, Jose Mari Navascues eta Ibondoren. tan \"firmes!!!\" egoteko edota oraintsuagoko Iturberi. Eskerrak baita Maite Garamendiri, gau eskola, ikastola zein herriko eskolen ibil- Lekeitioko Udal Artxiboko arduradunari. Eu- Seguruenik 500 urtetako Hezkuntza ibil- bidea ezagutzeko. Horiek guztiak eta gehiago ken Enziondo eta Anton Gabiolari eskaereibidea azaltzea, ausarta izatez gain, enpresa begiztatuko ditu liburuaren uberan dzanga prestutasunez erantzuteagatik. Bittor Txa-temerarioa ere bada, baztertu eta aipatuta- egiten duen irakurleak. kartegi eta Sara Gezuragari egindako ma-koaren arteko oreka ez delako erraza. Dena rrazki dotoreengatik. KIÑUKAkoei, etxe betedela, guk hasierako ekarpena besterik ez Orain, bidaian izan dugun guztiei eskerrak pazientzia gurekin partekatzeagatik. Eskerrakdugu egin, atzetik etorriko dira zuzenketa, ematea besterik ez zaigu gelditzen, eurak ba- baita Lekeitioko Udalari, Bizkaiko Guraso El-gehiketa eta osagarriekin jarraipena emango rik liburu honek ez zuelako afalosteko erron- karteari eta Hezkuntza Sailari ere, jasotakodiotenak. ka gaindituko. Beraz ba, liburuaren hutsune, laguntzagatik eta, zelan ez ba, liburuan zuen akats eta traketsak geure gain hartu ondo- testigantza edota ekarpenak egin dituzuen Hala ere, irakurleak aukera izango du XVI. ren, esker ona agertu behar diegu Lekeitioko guztioi. Eta azkenez, eskerrak baino gehiagomendeko “maestre de escuela”rekin topo Haurreskola, Eskola eta Institutuko ikasleei, koordinatzaile lanetan ibili diren Fatima Zilua- euren amets, barre eta jakinduria bizipoza ga, Kontxi Txopitea, Mari Carmen Zaballa eta bihurtzeagatik; guraso eta gurasoen gurasoei Peru Ibañez de Aldekoari isilpeko lana liburua- argazki ugari oparitzeagatik; Herri Eskoletako ren distira bihurtzeagatik. irakasle, langile eta bertatik bertara dabiltzan Liburua herritar guztientzat da, baina es- kaintza berezia egin nahiko genuke mende- rik-mende eta eskolarik-eskola protagonista izan diren Lekeitioko ume eta maisu-maistra guztiei. Liburu hau, bizitza lez, maitasunetik sortu zen.

iElurdnia AroEskolaren edo hezkuntzaren historia kontatzera gatozkizue Bizkaiko Aldundian halako libu- eta jakina den arren Lekeitio bera sortu edo fundatu baino rukoteak dituzte gure eskribauen lehen homo lekeitiarra handik eta hemendik aspaldi zebi- paperak bilduz. lela, ez gara Paleolito garaira joango. Hasiko gara beraz,hiribildua fundatu zen garai hartan, 1325 bueltan. Hasi eta amaitu, ez baitugu ezer aurkitu paper artean. Ogi gogo-rrari hagin zorrotz esan ohi da. Haginak tira eta ogia, dokumenta-zioa, egon badago, baina ez guri komeni zaiguna. Ez dugu eskolaedo maisu-maistrei buruzko aipamenik aurkitu. Badirudi, beraz, ez zegoela eskolarik orduan. Udalak ordainduta-koa ziurrenik ez, bestela agertuko zen han edo hemen dokumentuasko galdu izan diren arren. Baina bestelako eskolak, pribatuak, bai,derrigorrez, sinadurak, dokumentuak, kontuak... lekeitiarrenak di-relako. Idatzizko kulturak bultzatzaile nagusi bi zituen orduan: hiria etaEliza; Lekeitio eta Santa Maria. Bata baginen, bestea bagenuen. Edozein hirik eskoladun jendea behar zuen; administrazioak etanegozioek hala eskatzen zutelako. 1495ean, hiribildu hazia eta ne-gozio askotakoa zela-eta “por ser la dicha villa grande e de numerode personas e de grandes tratos”, 8 eskribau genituen! Eskribauak eurak baino gehiago abadeak (eta mojak). Eliza ede-rra izan genuen hogeitamar bat lagunek osatua. Badakigu, 1382kodokumentu batean agertzen da, hemengo abadeeek ikasketa go-gorrak eta luzeak zituztela (8 ikasturte unibertsitatean).1 Elite in-telektuala osatzen zuten; zorionez, gizarte laikoa ere, astiro bazenere, alfabetatzen hasi zen. Hori bai, gutxiengo bat.1 Orduko enpresarik handiena Santa Maria eliza zen. Hala ere, hiri handietan ez beza- \"Portrait of a merchant” Jan Gossart c 1530.la, ez du ematen berezko eskolarik zabaltzeko beste zenik, maisu pribatuez baliatukoginen. 10

Aurreratzen bagaude ere, esan behar dugu, hezkun- tza kontzejuen ardurapean zegoela. Baliteke Udalak hezkuntzaz arduratzeko behar adina dirurik ez izatea, baina, agian, oztopo hori baino traba handiagoa izan zen hezkuntza garatzeak ekar zezakeen onuraren kon- tzientzia falta. \"Liteke eta agian\" erabiltzen hasi gara, seinale txarra; heldu zaigu hurrengo atalera joateko momentua. Erdi Aro iluna atzean utziko dugu eta Aro berri batean sar- tuko gara.Fotomuntaketa (olgetan).San Mateo ebanjelista Lekeitiora etorri zen batean.Oleoan San Mateo luma zorrozten ari da, denbora egiten, ins-pirazioaren zain, aingerua lo gelditu da eta. Geuk be eskertukogenuke aingerutxo horren laguntza.

ARO Ad maioren Pecca fortiter,Modernoa Dei gloriam sed fortius fideBatzuentzat 1453an hasi zen Aro Modernoa, besteentzat, aldiz, 1492an. Amaitu, gehienentzat, 1789an. Anglosaxoiek, ohi de- nez, ezkerretik gidatzen duten antzera, Aro Modernotzat dute besteok Aro Garaikidetzat ditugun XIX. eta XX. mendeak. Moderno ez da hitz desegokia, ordukoek modernotzat baitzuten eu-ren burua. Atzean geratzen zen Erdi Aro ilun eta zaharkitua, Humanis-mo garaia zen. “Italia” marka Europa guztitik zehar zabaldu zen; egun-go disenatzaileek arbasoen urratsak jarraitu besterik ez dute egiten. Errenazimentu kulturalaz gain aipatu beharrak ditugu batetik Inperioaeta bestetik Erreforma eta Kontrarreforma. Globalizazioa gaur egungo-tzat dugu, baina orduko Eliza eta Estatu Modernoa izan ziren aintzindari. Ederra egin zuen Martin Luterok 1517an bere tesiak Wittenbergo jau-regiko atean jarri zituenean. Erlijio berria sortu zuen eta eskerrak gureSan Iñazio \"herexe\" horien aurka agertu zela. Erreforma eta Kontrarre-forma, Barça eta Madrid. Aro Moderno hau nahiko luzea izan zen -anglosaxoientzako oraindikModern History-an gaude-, beraz mendeak eta dinastiak izango ditugukontuan. “Besamanos al Rey Fernando el Católico” 1476-7-30. Francisco de Mendieta, XVII. mende hasiera. Hortik zebiltzan lekeitiarrak eta Bizkaiko jauna eta Espainiako erregea aspaldi bat zirenez honen aginduetara ibili ginen. Hori bai, erregeak foruak zin eta errespetatu behar zituen.12

AustriaHandiak P“HruisdteonrciiaodSeanladovvidaal, XyVhIeI.chmoesnddeelhEamsiperear.aBdDoHr .Carlos V”Felipe II.a eta Carlos I.a, Antonio Moro eta Tiziano handiaren eskutik.Handiak eurak, beharbada ez, baina bai euren Inperioa. Aragoiko Fer-nando II.a, hil zenean, 1516an, haren biloba, Karlos Habsburgokoa gaz-tea “Espainiako Erresumetako” errege bihurtu zen. 1519an enperadoreizendatu zuten, Karlos V.a izenarekin, eta ezin konta ahala titulu izateazgain, beste hainbeste lurraldetako agintaria izan zen. 1556an, Karlosen semeak, Felipe II.ak, aita ordezkatu zuen eta en-peradore titulua ez izan arren, Inperio erraldoi bat gobernatu zuen,1598an hil zen arte.. Beraz, onerako edo txarrerako, XVI. mende osoanzehar, lekeitiarron etorkizuna bi errege horiekin lotuta egon zen. Men-de oparoa izan zen oro har, guretzat ere bai.

\"Carte vande zee custen van Arcason ende Biscaien Hezkuntza ■met heure hauenen ende opdoeninghe van landenende geberchton; Carte des costes marines d’Ac- Politika, ekonomia eta bestelakoak baztertu ez badi-cason & Biscaie avec ses Haures & Montaignes; Du tugu nahi ere hezkuntza da guri interesatzen zaiguna.miroir de la navigation\". Lucas Iansz Waghernaer, Zorionez, gero eta dokumentazio gehiago eta hobea1590. Harvard University Library izango dugu.“El maestro de escuela” Alberto Durero, 1510. BDH. Zenbait adituren iritziz, Antonio Viñao tarteko,1 Euro- pako herrialde garatuenekin konparatuz, hezkuntzaren egoera “osasuntsua” zen, baina kontuan izan behar da itsuen erreinuan tuerra dela errege. Kulturak elite pri- bilegiatu baten eskuetan jarraitzen zuen. Viñao jarrai- tuz hirietan eta gizarte-talderik “irekienetan” gertatu zen. Ez ginen Sevilla ezta Bilbo bera ere ez, baina de- zente hazi zen hiribildu bat bai. Elebiduna izateak badu abantailaren bat, hona hemen Viñaoren hitzak itzulpen maltzur barik tarteko. Kopeta behar da! “Sus estudios muestran, en lo que a España se refiere, que su nivel de alfabetización no era menor –en más de un caso supe- rior– durante el siglo XVI a los de otros países del Norte y Centro de Europa. La llamada “revolución educativa” ex- perimentada por algunos países europeos en dicho siglo, provocada por un aumento de la demanda de educación formal, por razones sociales y económicas, y de la oferta, por razones religioso-proselitistas ligadas a la Reforma protestante y a la Contrarreforma católica, se produjo también en España. No afectó, desde luego, a todos los grupos sociales por igual ni a todo el país. Se concentró en las zonas urbanas y, en especial, en las poblaciones y grupos sociales más abiertos a los intercambios comer- ciales y a la producción y circulación de la cultura escrita. No obstante, desde finales del siglo XVI, y sobre todo en el XVII, la situación cambiaría. Los niveles de alfabetización y de escolarización se estancan o incluso retroceden”. Eskerrik asko Viñao jauna! 1 “La alfabetización en España: un proceso cambiante en un mundo multiforme.” Antonio Viñao. 14

Lekeitio ■ Ondasunen errolda. (Padrón de la Hacendera). LUA R 39.Mende honetara indar berrituta heldu ginen.1486ko ordenantzetan errabalak aipatzenziren. 1511 eta 14ko erroldetan, Ateako,Arranegiko eta Elexateako errabalak zi-rela jakingo dugu. Badirudi, beste datubatzuei begiratuz, hazkuntza hori man-tendu egin zela. Erroldak, batez ere,gure Ondasunen errolda, “Padrón de laHacendera” legez ezagutua, jarraituz gero1511an 409 su edo \"familia\" zeuden, 1514an 454 (Bil-bok, hiririk handienak, urte berean 1.055 auzoko zituen), 1540ean412, eta 1556an 448. Orduñaren kontrako auzian, 1553, harrotu egin gineneta 700etik gora genuen.2 Eta zer esan genezake XVIII. mendean, 1735-40 aldean, idatzizen “Deskribapen anonimoa”-ri buruz 1.600 auzoko aipatzen duenean!3 Aurrez esanda eta jakinda errolda eta testigantza horiekin dinamitarekin baino kontugehiago izan behar dela, badirudi Lekeitio mende honetan hazi egin zela. Garai onak izanziren aukeraz beteak, Mundua zabaldu zen eta Inperioak behar gintuen. Itsaso guztietanibili ziren lekeitiarrak, baina ez da balentriak kontatzeko lekua hau “e han echo muchase grandes azañas en batallas contra henemygos e grandes serbicios a su magestad e a losrreyes sus progenytores...”. Kbloaenkgetouzitazzenanb4iza-at5unbbiazeuthazanorkloe dela.2 LUA R14, D06. Auzietan badakigu zer gertatzen den, Orduña baino handiagoa ginela erakutsi behar zenez... \"Yten si sabencreeen? vieron oyeron dezir que la dha villa de lequeitio a seydo y es una de las mayores e mas prinçipales villas e pueblosque ay en este dho condado e señorio de vizcaya y es villa cerrada y que ay en ella pasados syetecientos bezinos y a sido y espuerto de mar donde ay muchas naos carabelas e otras fustas e zabras e muy buena gente de por mar e por tierra y esto espublico e notorio\". 3 LUA R40, c.1735-40 \"Deskribapen anonimoa\" \"Fueron no pocas las, rogativas que se hicieron en la presencia de la Virgende la Antigua en la gran peste que padeció ésta villa despues de su gran incendio pues de mil seiscientos y más vecinosquedaron escasos trescientos y no sé que llegasen á este número edo fue en lo antiguo de mucha poblacion y Vezindad puesen los papeles que se hallan en el Archivo de la Cofradia de los Mareantes, Consta salian a la pesqueria Sesenta Varcos deEspillon que cada uno se reputa de veinte hombres de tripulacion...\"   15

Gure “ Vie et miracles de Notre-Dame” Jean Mielot c. 1546. Gallica.lehendabiziko maisuak ■ Jean Mielot, Borgoinako Felipe III.aren sekretario, itzultzaile eta kopista, lanean.Beharbada, gure lehen maisua Juan izenekobat dugu. 1499ko Santa Maria elizaren dirukontuen artean agertzen zen, hots: “Yten, amaestre Juan, por encodernar e hemendar en loaserragado el domigal e santural e otros libros”. Beranduxeago, 1500 aldean, berriro ager-tzen zen: “Yten mas, dimos a maestre escuelacyent e nobenta targes por un mortuorun quele yzimos azer nuebo, e en el epistolero ciertasepistolas, e coddernar de ciertos libros e clavospar ellos, por todo esto le dimos lo que arribaesta que son en maravedis mill e sietecientose diez, digo”. Hemen, lehenengoz, maestre escuela hitza;aurrerantzean hitz horri atxiki beharko ga-tzaizkio.“Die Haubücher der Nürnberger Zwölfbrü- Dagoeneko konturatuko zineten, “maestre” diar se remedie”. Zenbat ofizio zituen honek!derstiftungen” Amb 279 2º folio 21 verso horren lanak ez zuela eskolarekin zerikusi Zeinek asmatu maisuak zirela!(Landauer I). Agertzen den enkoadernatzailea- handirik. Gainera, koadernatzaile lanaz apar-ren (buchbinder) izena ezagutzen dugu, Hanns te, kontzejuak prokuradore eta izkribu-kopia- “San Lucas evangelista” detailea.Landawer eta noiz hil zen be badakigu, tzaile moduan erabili izan zuen. Jan Van Bijlert (1597-8/1671).1532-8-15ean. Alemaniar zehastasuna. Korrejidorearen bisita liburuan, 1514- 1515an: “Yten mas le di al fijo del maestre escuela por el prebillejo para Granada treynta maravedis; mas, por ciertas probancas con sus avtos, sobre la derrama, diez maravedis; mas, un poder ocho maravedis; mas, dos libelos, dies e seys maravedis; que montan por todo sesenta e quatro maravedis”.4 Ikus daitekeenez, mai- su horrek lan ugari zituen eta hori sekula ez da ona izan: “Edonon dabilena, ez dabil inon“. Gehitu honi dendaren ardura “Otrosy, por quanto en la visitacion de la tyenda del maestre escuela estaba la medida horadada que se sa- lia... Yten la tyenda de maestre escuela, la libra es falta; mando que, por quanto se puede reme- 4 Enríquez Fernández, Javier; Hidalgo De Cisneros Amestoy, Concepción; Lorente Ruigómez, Araceli; Martínez Lahidal- ga, Adela. Fuentes Documentales Medievales. Libro de visi- tas del corregidor (1508-1521) y Libro de Fábrica de Santa María (1498-1517) de la villa de Lequeitio. Donostia-San Sebastián: Eusko Ikaskuntza, 1993. A zelako oharra, ez dago eskubiderik! 16

Hara zer aurkitu dugun Valladolideko artxi- \"Cartilla para enseñar a leer\" Francisco Falero, C. 1545.boan.5 \"yten mas dy por? los fijos Juan e Juan nycolaspara el maestre escuela de Vitoria un castilanoe medioy VI tarjes de cada nueve mrs que sondcclxxxi mrs\". Kontu hau Nicolas Ibañez Arteita lekeitia-rrak bere seme batxilerrari ordaindutakoenartean zegoen. Aipatutakoak, Juan eta JuanNicolas, batxiler difuntoaren semeak zireneta maisua ordaintzeaz aitita arduratu zen,antza. Ez dakigu Gazteizko maisu hori Lekei-tiotik zebilen edo gazteak Gazteizera joan zi-ren ikasketak hobetzera. Auzia 1502koa den arren, kontuak 1494 al-dean egindakoak ziren. \"yten mas dy al fijo de dho bachiller para elestudio que yba para Salamanca doze ducadosde oro que los llevo Juan RRuis de olea III M Dmrs\". Oraingoan Salamancako unibertsitatekogastuak ziren. Batxilerraren semea ere batxi-lerra izan zen eta honen ondorengoa (ez se-mea) ere batxilerra izan zen, hiru batxiler Ar-teita izan genituen jarraian. Arteitatar hauenarma letrak ziren!Juan Lopez de Jausoro dean duzue kontratua. 1536-1-25ean amaitu soro) su padre a una llamo de puta perra de la zioten ordaintzen, beraz, bizirik behintzat ba- puteria e que su casa que tenia que hera casa deGero eta hurbilago genbiltzan, baina ez zen zegoenez 1535eko gurasoen kexan agertzen la mançebia...” edo “que la rronperia la voca eerraza izan maisu horren identitatea aurki- zen maisua izan liteke. los pechos...” Atrebentzia karu ordaindu zuen.tzea. Azkenean Elizako paperek argitu zigu- Edo bere hitzak jaten zituen edo 500 sueldoten bidea. Berriketan ere egin behar da lantzean behin. gehi kostuak ordaindu behar zituen. Beharba- Errementariaren etxean zotza burduntzi da hor daukagu gero ikusiko dugun 1535eko Juan Lopez Jausoro genuen maisu 1530 buel- esan ohi da: ez dirudi Juan maisuaren alabek kexa hobeto ulertzeko gakoa.tan,6 baina nor zen mende hasierako maisua? beharrezko heziketa izan zutenik. 1535eko auzi batean Mª Perez Guillisteguik eta bere Esanak esan ez dirudi oraindik maisu hau 1511an7 maisua Insaurrondo kalean bizi iza- alaba Mª Iñiguez Careagak Mª San Juan Jauso- (bat bakarrik egon bazen) Udalak ordaintzenna eta 1535ean Jausoro maisuaren alabak ere ro (Maria San Juan de la escuela modura ere edo laguntzen zuenik. Herriko eskola publi-kale horretan bizi zirela kasualitate hutsa ez agertzen da) eta Catalina bere ahizpa salatu koa da gure ardura eta noiz eta zergatik ager-bada Jausorotarra izango genuen (1499ko zituzten irainengatik. Bergara kaleak du fama, tu zen argitzea gure asmoa.8maestre Juan?) maisu XVI. mendeko lehen ha- baina Insaurrondo kalean ere egiten zenmarkadetan. drogan. Jausorotarrak ez ziren makalak! “... 8 Publiko legez izendatzea lizentzia poetikotzat hartu behar estando en las ventanas de las dhas sus casas da. Espainian eta Euskal lurraldeetan irakaskuntza sistema Hurrengo urteetan Elizarengandik enkargu (enfrente de la torre del arenal en el canto que publikoa atzo bertakoa da.dezente izan zituen, 1532an 49 dukateko yva para arranegui) la dha mari juan desde laslana! Diru handia ordurako. Hurrengo orrial- puertas de las casas del dho juan lopez (de Jau-5 Archivo de la Real Chancillería de Valladolid, Sala deVizcaya, Caja 4251,7. 1502. 60r.6 BEHA Lekeitioko Santa Maria elizako lehen fabrika liburua2504/002-00 \"Yten pague a XXX de Jullio a Juan lopez dejausoro maestre escuela por la coadernaçion del salterio tresrreales que el señor ochoa abad de licona lo ygualo en tantotengo conosçimiento\". 7 En las casas de maestreescuela bibe el mismo. Ay I fuego, Ivesino. 17

Conosçimiento del maestre escuela, 1532. BEHA Lekeitio- ko Santa Maria elizako lehen fabrika liburua 2504/002-00 conosçimiento de maestre escuela conosco e otorgo yo Juan lopez de Jausoro maestre escuela que he tomado e rresçibido de vos pº saez de yvarra mayordomo de la fabrica de santa maria de la villa de lequeitio veynte ducados de oro e de peso los quales son para en parte de pago de los quarenta e nuebe ducados que me abia de pagar..18

Herriko eskola ■ LUA R 43 17v a XII de Junyo I U d XXXIX (I539) Este dho dia estando en rregimiento los señores yñigo Noiz jaio zen lehendabiziko Eskola? Tamalez, udal-kontuen berri ematen duten doku- martinez de arteyta e marco peres alcaldes e myn go- mentuetan ez dugu aurkitu arrasto rria de loniquys rregidor e los fieles se concertaron --- handirik. Hala ere, 1535. ur- con martyn de RRucandio maestre escuela vº de la vª de tean (kexaren urtea) ko- puerto de santa maria e que el asyento se fizo que sus katuko genuke Lekeitio- mercedes diesen segun costumbre la casa pagada syn que ko lehen eskola publikoa pague alquyll e mas sea lybre de su pedido e esento de su edo herritarra. Izan ere, persona\". Lekeitioko Udal Artxiboetatik jasotako dokumentu batetan, Hurrengo urteko maisua Sancho de Echaburu zen. Au- 1539an Martin de Rucandio maisua- rrerantzean, kontuek eta maisuek ez dute huts egingo. rekin egin den kontratu batekin topo \"Yten le di al maestre escuela por su salario\" edo \"pague egin dugu. el alquil de la casa del maestre escuela\" ez dira faltako.Zergatik sortu ziren eskolak? Arrazoi kulturalak, ideologikoak, ekonomikoak... argudiatzen dira.Gure kasuan irizpide ekonomizisten aldekoak atsekabetu behar ditugu. 1535eko kontuak ez di-tugu ezagutzen, baina 40koak bai: 140.182 marabediko diru-sarrera urriarekin, hogei urte lehe-nagokoa baino meheagoarekin, maisua ordaindu zen. Beraz, ez dirudi diru kontua izan zenik. Gai-nera ez zen gastu handia (500-2000 mrs). Borondate, kontzientziazio gaia dirudi. BuenaventuraHidalgok “Historia de la Educación en España y America” liburuan zera zioen: “Las motivacionesfueron una mezcla de filantropía, caridad, control, adoctrinamiento y utilitarismo ideológico, es de-cir, una mayor conciencia de la importancia y utilidad ideológica, social y económica de la educacióny los agentes, la Iglesia católica, los municipios, los maestros, los gremios e iniciativas particulares.”Ba hala izango zen! 19

Maestro de escuela, 1535. LUA R 42. LUA 1542ko kontuak Yten por el alquil de la casa del maestre escuela que es a cargo del conçejo 500 mrs Yten en doze de mayo di al maese escuela por sacar dos treslados... dos reales yten... di al maese escuela por sacar el treslado de una instruzion de una bula de la cruzada medio real yten este dia di a Sancho de Echaburu maestre escuela nueve mrs por un treslado... Yten mas este dia le pague a Sancho de Echaburu maes- tre escuela por sacar unos treslados... Bistakoa da maisuek betiko lantxoetan jarraitzen zute- la eta ziurrenik herritarrei ere halako zerbitzuak eskeini- ko zizkien. Idatzia menperatzearen abantailak ziren. Hurrengo maisua ere, antza, euskalduna zen, behar- bada Arratzua aldekoa, Pedro Jaio delako bat. 1546ko kontuetan hala agertzen zen9 Guk erabili izan dugun dokumentazioaren arabera, Udalak 1546an ordaindu zuen lehenengoz maisuaren soldata. Soldata apala, lau dukat bakarrik, baina soldata honi gehitzen badizkiogu, etxearen errenta, eta, agian are interesgarriagoa zen, “monopolio” eskubidea, maisuaren ofizioa tentagarria- goa bihurtzen zen. Badirudi oraingoan Kontzejuak ganoraz kolpe ziola gaiari. Kontratua dugu lekuko. 9 LUA Udal kontuak R52, 306r, 1546 “... pague a ochoa de arrasua para que fuese a arrasua por maestre escuela con las cartas del Regimiento 97 mrs” .1535eko gurasoen kexa ■Historia kontuetan gabiltzanok, sekula ezin izango diegu auziei behar besteeskertu, auziok informazio ezin hobea eskeintzen digute eta. Zer pena kexahau, Dickensen nobeletan legez, auzi potolo eta amaiezin batean ez korapi-latu izana. Baina badakigu eskolako maisua zegoela eta gurasoak -sebastiande licona e garçia de yvaseta escribano por sy e por todo el pueblo- kezkatu zeu-dela alde egitekotan zegoelako. Gurasoek udalak maisua lagun zezala eska-tzen zuten hezkuntzaren onura argumentu nagusia zelarik. Eta Udalak, zelanez, laguntza, txikia baina laguntza ematea erabaki zuen, maisuaren eskolarenerrentaz arduratu baitzen. Maisu honek irakurtzen, idazten eta kontuak egiten irakasten zuela ere bada-kigu eta hala izango zen per secula seculorum. Bere izena ez dugu ezagutzen,Juan Lopez Jausoro ote zen? Ez dirudi 1539an agertu zen Martin de Rucandioezta 40ean agertuko den Sancho de Echaburu zenik. Martin, Puerto de Santa Mariakoa zen. Sancho, antza, hurbilekoa. Martinapenas urte bat egon bazen, baliteke Sancho 46ra arte gurekin egotea. ”Natura hila” Jan Lievens, c. 1620-30. 20

“RltEaeqoqegurnguoziisneelmtatiodie.ocinadaa(tnesmsooisldcaa)deerlveaaqmimuldqleaaueislrlalded-neeeta LUA R 44, 135r. 1546 e seys...” Conçierto con maestre escuela contrato conçierto con pº de Jayo maese escuela En la camara del Regim. de la villa de lequetio (sic) a qua- torze dias del mes de agosto ano de mill e quinientos e qua- renta e seys años estando juntados en rregimiento los senores pero saez de ybarra et marco pz de hormaegui alcaldes e mar- tin de arranegui e anton del puerto regidores e juan de amo- roto e juan lopez de lariz fieles e nicolao de arrietta e juan de maguregui mayordomos de la cofrandia de senor sant pedrro oficiales del Regimi. desta dicha villa/ de una parte e pero or- tis de jayo maestre escuela de la otra se concertaron para que el dho pero ortis de jayo aya de estar e rresidir en esta dicha villa por maese escuela en su ofiçio por un año segund? que aya de correr e corra desde primero de Setienbrre deste ano e en la forma segund? a saber es que los dhos senores del rregi- mi. prometieron que esta dicha villa no pondrran otra escuela ninguna de legos ni de clerigos? sino la de dho pero ortis por el dho año. e ansymismo prometieron de le dar e pagar por el dicho ano quatro ducados de horo por el dho ano e que ansy- mismo le daran por todos anos que residiere al dho pedrro de jayo los dhos quatro ducados e ademas que le daran una casa suficiente para el dho oficio pagada por el dho conçejo e rre- gimi. e que ansymismo le prometieron dejar? frranco o librre de sendos pedidos conçejiles e rreales desta dha villa al dho pº ortis en todo el tienpo que aquy por maese escuela en el dho oficio rresydiere Yten ansimismo asentaron que de su salario de todos los moços que se asentaren e estubieren en su escuela que sean naturales desta dha villa le ayan de dar e pagar al dho pº ortis e aya de llebar dellos un rreal de platta por cada mes o allende le ayan de dar cada sabado dos mrs? por ensenarles a leer e escribir e oraçiones e otras buenas dotrinas neçesarias a los moços/ e sy por caso faltaren algunos moços de yr a la dha es- cuela algunos dias desde el dia en que la escuela se asenttare hasta que del todo salgan? que por eso? no sea obligado el dho pº ortis de tomar menos salario salvo sy la falta no fuese por enfermedad del tal moço ---? se asenttare pues todas faltas son en dano e desprobecho de los --- ? yten el dho pº ortis prometyo de benyr para el dho primer dia del dho mes de setienbrre e poner e asentar su escuela e de rrescibir todos los moços que se quisieran entrar en ella por el dho salario e de les ensenar en toda su posibilydad a los dhos moços de escribir e leer e rromance e buenas dotrinas e firmaron de sus nonbrres e prometieron de cunplir lo susodho e asentado e conçertado.

“Astoa eskolan” grabatua. Pieter Brueghel zaharrari jarraituz Pieter Van der Heydenek egina, 1557. BDH. Grabatuan flandrie- raz eta latinez astoa beti asto izango dela, sekula zaldi ez dela bihurtuko, diozku autoreak. Hona eskura dokumentuaren laburpe- Ez zen eskasa izango maisua 1560ko kon- pribatua, baina ez zazkigu kontratu pribatuna: Soldata 4 dukat (1500 mr), etxearen tuetan be agertzen da eta. horiek heldu.errenta 510 mrs, denok ulertzeko 1,36 du-kat, errege eta herriko zergarik ordaindu Beranduxeago Francisco de Jayo bat agertu- Mende amaieran Urkizatarrek Pedro abadbeharrik ere ez, irakaskuntza monopolioa ko zaigu, aipatutakoaren semea? Hala balitz, de Altamira, abadea noski, ekarri zuten Mariaeta amaitzeko ikasleko hilero erreal bat eta maisu dinastia izango genuen. Frantzisko hori Ortiz de Abaroaren testamentu honetan era-astero 2 mr (hau miseria bat zen). Dema- Arteaga abizenarekin ere agertuko da garai kusten den legez.11gun 50 ikasle zituela, urtean 56 bat dukat hartan momentuan komeni zen abizena era-irabaziko zuen beste lantxoak kontuan izan biltzen zelako.10 Ez dira betiko garai onenak... dio kantak bainabarik. Ez zen aberastuko, baina ez zituen dagoeneko maisu gabeko herririk ez zen posible.gorriak ikusiko. Mende amaieran, 1590 inguruan, Juan Ruiz Hondatuta be, maisurik ez zitzaigun faltako! de Ybarra agertzen da “maestre de escuela” Ez ziren debaldeko ikasketak, lagunduak gisa (ez dakigu maisu publikoa bazen) eta 11 BFAH Notariala/Leq/N017/214, 1605 “yten digo y dec-baizik, baina nahikoa zen araututa eta Uda- 1600. urtean Pedro abad de Altamira. Maisu laro que el dho ochoa de urquiça mi señor? hermano mandolaren kontrolpean izatea hezkuntzan ho- pribatuak ere egongo ziren, baina ez dugu que un maestro de escuela beniesse a esta villa para que en-bekuntza nabarmentzeko. Publikoa, erabili haiei buruzko informaziorik aurkitu; diru- señasse a leer escrivir y contar a los hijos della ofresciendo quebaliteke hitz hori, edo herritarra izateak ja- dunek, arazo gabe, ordain zezaketen maisu daria cierta cantidad al maestre y que en cunplimiento destorraikortasuna bermatzen zion. bino a esta dha billa pero abbad de altamira clerigo natural de 10 LUA Udal kontuak R54, 1563 “Yten pagaron al maese es- la billa de guerricayz y que yo en nonbre del dho mi hermano Eta zer irakatsi behar zuen maisuak? Esc- cuela Francisco de Jayo por el alquil de la casa para mostrar le pague cient ducados por un año que servio y tengo cartaribir, leer, romance, hau da, gaztelania, eta a leer y escribir a los muchachos 500 mrs porque el alquil de de pago”.doctrina. Non zeuden Matematikak bada? la dicha casa es a cargo del dicho concejo y se le pago al ca-Atzerantz gindoazen ala? pitan arteyta el dicho alquill”. LUA Udal kontuak R54, 1568 “Yten por la casa donde Francisco de Arteaga tiene escuela 500mrs los quales se le dieron a Juliana de Arbieto”. 22

Kaligrafoak Juan Iziar durangarra eta Pedro Madariaga arra- tiarra, zertxobait gazteagoa, kaligrafo bikainak izan ziren. Lehenengoak “Recopilación subtilissi- ma intitulada Orthographia practica” argitaratu zuen 1548an Zaragozan. Bigarrenak, “Honra de escrivanos” 1565ean Valencian eta “Arte de escri- bir, Ortografía de la pluma, y honra de los profeso- res de este magisterio...”. Kaligrafoak, eskribauak, sekretarioak... denak behar-beharrezkoak admi- nistrazio erraldoi hura mantentzeko. Euskal se- kretarioek ospe eta indar handia izan zuten bere garaian; hor dugu esaterako Antonio Navarro Larreategi, Magdalena Adan de Yarzaren senarra, Felipe III.aren eta Saboiako Filiberto printzearen sekretarioa.“Recopilación subtilissima intitulada “Libro subtilissimo intitulado honra deOrthographia practica” escriuanos” Pedro de Madariaga, 1565Juan de Yciar, 1548 Zaragoza. Valencia. Gorteko idazkariak Cervantesen On Kixoten, Sanchok, Barata- ria insulako gobernadore izendatu ostean idazkaria behar zuen: —¿Quién es aquí mi secretario? Y uno de los que presentes estaban respondió: —Yo, señor, porque sé leer y escribir, y soy vizcaíno. —Con esa añadidura —dijo Sancho— bien podéis ser secretario del mismo emperador. Abrid ese pliego y mirad lo que dice.

Austria handien ostean txikiak datoz eta horiekin batera inperioa- AUSTRIA TXIKIAKren txikitzea. XVII. mendean Austria leinuko erregeak agintaritzanmantentzen dira, baina ez ziren haiek inperioaren garai onenakizango. Felipe III., Felipe IV. eta Carlos II.ak Espainiako erresumaerraldoia “Bere lurraldeetan eguzkia ezkutatzen ikusten ez zuenInperioa” hondatu zuten. Hala ere, ez gaitezen zorrotzegiak izanhauekin, familia on askori gertatzen zaie berbera eta. Inperioenarteko lehian frantsesak izan ziren garaile. Euskal lurraldeetan, jakina, beherakada demografiko, ekonomi-ko eta politiko-militar horrek eragina izan zuen. Betidanik esan daEuropa Espainiaren kontura bizi izan zela, Indietako urre eta zilarguztiak ihes egiten zuela Europarantz. Quevedoren poesiak esatenzuen legez: Nace en las Indias honrado, donde el mundo le acompaña; viene a morir en España, y es en Genova enterrado poderoso caballero es don Dinero Hala ere, krisia ez zen erabatekoa izan. Dekadentzia eta ustelke-ria nagusi baziren ere, Espainia oraindik Cervantes, Quevedo, Gon-gora edo Velazquez sortzeko gai zen. Tamalez, agintzen zutenakLermako dukea edo Olivaresko konde-dukea ziren. A ze parea, ka-rakola eta barea!11 \"Vaya dos, la sarna y la tos\" egokiagoa litzateke. Valido edo lehen ministroek erregeakbaino gehiago agintzen zuten garaian ez ziren izan bi hauek errudun bakarrak, baina baiezagunenak.“Conde-duque de Olivares” “Duque de Lerma”Velazquez, c. 1638. Museo del Prado. Rubens, 1603. Museo del Prado. 24

Hezkuntza ■ “Felipe III” Correspondencia epistolar escolar Gallego y Rey, 2001. Literaturan, Urrezko garaia; pinturan, zer esan genezake! Velazquez, Ribera, Zurba- ran, Murillo; arkitekturan, barroko oparoa, baina hezkuntzan kalabaza biribila. Esan ohi da, Espainia Kontrarreformaren ondorioz “zarratu” egin zela eta nolabait autobaztertu. Erreformak aurrera egin zuen lurraldeetan hezkuntzak nabarmen egin zuen gora, Espainia katolikoa ostera, atzean geratu zen. Eraginik izan al zuen gure herritxoan?“Auto de fe en la Plaza Mayor de Madrid”Francisco Rizzi, 1683. Museo del Prado.

\"Flegias txalupa-zaina Danteren Lekeitio ■infernuan\" Divina Commedia, 8. kantua,Dante (1265-1321). Autorea Jan Van der Felipe II.a 1598an hil zen, Lekeitio apurStraet (Stradanus) (1523-1605), c 1587-88. bat lehenago. Tira, hil ez, baina larri gaixotu bai. 1595ean erre egin zen; 1597an sekulako izurritea jasan zuen eta 1600ean disente- ria. Ez zuen bururik altxatuko urte askotan. Pentsa egizue 1514ko errolda batean 414 etxe agertzen ziren bitartean 1636ko beste batean 254 bakarrik zirela. Ezin da herri baten in- darra biztanleriaren arabera soilik neurtu, baina ez da adierazle eskasa ere. Lekeitio erre egin zela diogu, ez zen lehen al- dia, baina oraingoan berriro erre zen eta zelan! 1596ko kontuetan argi geratzen da sute ikara- garria izan zela.2 Suak etxeak hondatzen ditu, baina kalteek konponketa dute. Izurriteak, berriz, ez du barkatzen. 97ko izurri- teak lehenago ezagutu izan ziren guztiak gainditu zituen, Lekeition behintzat. Danteren infernua ezagutu genuen: lapurretak, herria ba- kartuta, izurridunak etxeetan giltzapetuta, isla gaixoz gainezka...3 “Deskribapen anonimoa”-k bertsio bi ditu: batean zera zioen: “des- pues de la peste luego el año mil seiscientos hubo disenteria que tam- bien hizo grande estrago; con estos infortunios se aniquilo esta villa y se redujo a cortisima vecindad”; bestean: \"...con estos ynfortunios se reduxo a menos de la tercia parte de que era antes de la peste...\". Panorama honekin hasi zen mende berria Austria txikiekin eta Le- keitio are txikiago batekin. Alabaina, zorionez, hezkuntzan egoera bestelakoa zen. Inperioaren beherakadak, arlo honetan behintzat, ez zuen eraginik izan, lehendik ere hezkuntzaren ardura udalaren esku baitzegoen. Eta zelan lortu zuen Udalak ba, garai neketsu haietan aurrera egi- tea? Hezkuntzari dagokionez, herritar aberats (mezenas edo ongile) batzuen laguntzaren bitartez. Alboan duzue orduko Lekeitio, Texeirak,4 Felipe IV.arentzat presta- tutako Atlas batean agertzen zen legez. Ez da beste munduko ezer eta gainera asmoa ezaugarri militarrak aipatzea zenez, gainerako in- formazioari ez zitzaion hainbeste erreparatu. 2 LUA Udal kontuak R56, 277v, 1596 “ ... algunos particulares vecinos desta dha villa por el cuidado y goardia que hizieron de noches por temor que no se prendiese fuego... porque estaban muy ocupadas y entretenidas todas las bodegas y sitios de las casas desta dha villa con las jentes y personas vecinas desta dha villa con el gran dano que tubieron en el incendio general...”. 3 LUA Udal kontuak R56, 288r 1597 “Yten da por descargo haver gastado 4 fanegas de trigo... para la dha gente apestada que se hecho a la dha ysla los quales se cocieron por el dia de Señor San Francisco que avia mas de 180 apestados...”. 4 El Atlas del Rey Planeta: “Descripcion de España y de las costas y puertos de sus reinos”. Pedro TEIXEIRA. Madril, 1634. Edizio berria, Nerea Ed. Hondarribia, 2002.

LUA R57 1622ko kontuak Yten por el gasto que hize con don Pedro de Texera Cavallero de la Boca de su magestad y sus criados y cavalgaduras de alquil para llevar a la villa de Bermeo que vino con comision de su mag. para que biera todos los puertos desde la villa de Fuenterrabia asta el rreyno de Portugal a hazer las oservaciones y llevar traça y rrelacion de los puertos dellas al Supremo Consejo de Guerra diez ducadosAl poniente, legua y media del puerto de Ondarru, esta la uilla de Lequitio en la orilla de hun ríocuia barra es algo mejor que la dicha de Ondarru, teniendo dentro dos muelles para el abrigo de losnauios por ser el puerto muy descubierto de la mar por ser la barra y entrada muy ancha, quedando-le en medio huna Ysleta que le diuide en dos entradas al puerto, quedandose la de la parte del leuan-te con tan poco fondo que aun barcos la pasan con conoçido peligro. Y assi entran los na sean algograndes sin aguardar por aguas bibas y tienpo de tierra, porque ventando de la mar es peligroso poralgunas peñas que estan al lado de mediodia donde, munchas vezes, se a uisto azerse pedaços juntoa los muelles. De la parte del poniente esta la uilla, lugar de grande poblaçion, abierto, sin defençamas que la deficultad de la entrada de su barra que le sirue de fuerte muro

Karitatezko obrak ■ Obras pías Testamentuetan, zuenak eta ez zuenak ere, zerbait uzten zion hango elizari, horko base- lizari..., euren eta senideen aldeko mezak eta betetzeak ahaztu barik. Ongileek, diru handiak irabazita, seme-alabarik ez zituztenean batik bat, hiltzeko ordua heltzen zenean karitatez- ko obrak agintzen zituzten. Difuntoak zerua irabazten zuen Elizari egindako aginduekin eta karitatezkoekin herritarren mirespena eta be- tirako esker ona. Hala erakusten du Urkizata- rren testamentu honek“ … para que dios nues- tro señor sea servido y los pobres faborecidos y ayudados y el culto dibino acrecentado con obras y sacrificios espirituales y para que mi anima y los de mis padres y difuntos tengan sufraxios... \". Denentzako zegoen! Ez zen inor falta: Jainkoa, pobreak, Eliza, norbera eta familia. Herriminaren eta zerua irabaztearen eraginez, jaioterritik gaztaroan alde egin eta diru handiak irabazi ostean, guztientzako ematen zuen for- tuna banaketak: Eliza, pobreak, norbera, sendia eta herritarrak. Sosoagaren hitzak ezin hobeak dira: “El sumo gusto y amor con que desseo ser- vir a essa nobilissima villa de Lequeytio: assi por haberme criado en ella (de que me glorio mucho) como por las prendas que tengo en ella de Madre y Herm...” “... por la mucha distancia donde en la pressente ocasión se halla pero, queda disponien- do las materias para (si Dios le presta la vida) volver a morir de donde salio a vivir para tanta gloria de su cassa...”. San Mateoren ebangelioa, Azken Epaia “Zatozte, nire Aitaren bedeinka- tuok; hartzazue munduaren sortzetik zuentzat prestatua dagoen errei- nua. Gose bainintzen eta jaten eman zenidaten; egarri, eta edaten eman; arrotz, eta etxean hartu ninduzuen; biluzik nengoen, eta jantzi egin nin- duzuen; gaixo, eta bisitatu; kartzelan, eta ikustera etorri”.“Zazpi karitateak” Caravaggio, 1607. Pio Monte della Misericordia, Napoles. 28

“Vista de Sevilla” ustezko egilea Sanchez Coello (1531-2/1588). “Yten mando que cada año se den 50 ducados a la persona o personasMuseo de America, Madrid. que mis alvaceas nombraren para que enseñen a leer y escrivir y Grama- tica a los niños naturales de la dicha villa de Lequeytio.Martin Ochoa de Urquiza ■ Y por cuanto en la session veynte y quatro del Concilio de Trento... se1603ko iraileko testamentua. (LUA R31, D01, 17v) manda, que los curas tengan cuydado que los Domingos, y fiestas delSepan quantos esta carta de testamento ultima y postrimera boluntad año se enseñe la doctrina Christiana a los niños en sus parroquias, ybieren como yo ochoa de Urquiça caballero de la horden de calatraba para que este santo Decreto se cumpla con mayor fervor y devocion, ycontador y juez oficial por su magestad en la cassa de la contratacion de utilidad... yo adjudico... tres mil maravedis cada un año, perpetuamen-las yndias desta ciudad de sevilla natural de la villa de lequetio (sic) ques te, para siempre jamas.en el mui leal y noble señorio de bizcaya hijo lexitimo de juan de uribe yde teressa de bizcarra su muger ya difuntos Ordeno, y mando, que de la renta que dexo para este casamiento de huerfanas de Lequeytio mis patronos elijan quatro estudiantes, o man-Sevillan hainbat urte egin ondoren, hango Kontratazio Etxean dirutza cebos que no ayan començado a estudiar, que sean naturales de la dichaederrak irabazita, lekeitiar hau ez zen ahaztu bere testamentuan Le- villa de Lequeytio, pobres y virtuosos, a los quales ayuden para sus estu-keitio eta lekeitiarrekin. Horretarako, karitatezko obrak (gaztelaniaz, dios, en esta manera: Que si fueren a estudiar a la Universidad de Sala-“obras pías”), fundatu zituen. Besteak beste, karitatezko obra horien manca, o a la de Alcala de Henares, les den a cada uno de ellos quarentabidez maisu baten errenta ordaindu zen eta unibertsitatera joateko ducados cada año para ayuda a sus estudios, etc.”. Oñatiko Unibertsi-bekak sortu eta eman ziren. Martin Sevillan hil zen 1604an, testamen- tatera edo Bizkaitik hurbil zegoen beste batera joanez gero, laguntzatu bat eta hiru kodizilo utzi ondoren. 30 dukatekoa zen. Martinen agindu guztiak bete ez baziren ere, Gabonetako loteriaren Beste hau ere agindu zuen: “yten mando se diesen 100 ducados ensari nagusia tokatu zitzaion Lekeitioko herriari. Hara, Urquizatarraren cada un año de rentas al seminario que ay en la villa de Bilbao de niñosagindu batzuk: con la condición que los Patronos quisieren y sean combenientes y con calidad que aya de aver en el dos muchachos hijos naturales de esta villa (lekeitiarrak) y no en otra manera”. LUA R31D01/LUA R33 Agindu horiek historian zehar gorabeherak izan bazituzten ere, ezinbestekoak izan ziren lekeitiar belaunaldi askori oinarrizko ikaske- tak eman ahal izateko. “Yten declaro, que al tiempo y cuando me case con la dicha doña Anto- nia de Zamudio mi señora y amada muger yo tenia de capital y hazienda mia propia 34.000 ducados. Yten declaro que la dote que se me prometio con la dicha doña Antonia de Zamudio, que fueron 6.000 ducados no los he cobrado, ni cosa alguna de las rentas de las casas y haziendas que la dicha mi mujer ha heredado por muerte de su padre…”. Dirutza handiak ziren eta ordurako horren- beste bazuen zenbat izango zuen hil zenean! Kalatrabako zalduna, Sevillako Kontratazio etxeko “Contador ma- yor y juez oficial” izan zen hainbat urtetan, berak aitortuta, 50 urte erregeen zerbitzura. 1634an kargu berau Diego de Villegas kapitainak erosi zuenean 55.000 dukat ordaindu zituen, fortuna astronomikoa. Irabazi ere hala egingo zen eta ez, hain zuzen ere, urteko 667 dukate- ko soldatarengatik. Lekeitiora inoiz ia 2.500 dukat urtean iritsi ziren.5 Garai hartarako dirutza itzela zen,6 baina denboraren poderioz, halabeharrez, ezer gutxian geratu zen. “... quando la renta de la obra pia eran 26.550 Reales Vellon pero ha- viendose reducido esta renta por fatalidad de los tiempos a 3.585 Reales...”. 5 Eta 5.000 dukat heldu izan baziren Lekeitiora? LUA R 31 DO1 “porque siendo mas de 5.000 duc. de renta los que quedaron del Contador Ochoa de Urquiça se le adjudicaron a Lequeytio todos ellos, excepto los 1.100 duc. de renta que se aplicaron al Colegio... “ Auzi bateko adierazpenak ziren eta seguruenik jesuitak esageratzen ari ziren. Karitatezko obrek beste arlo batzuk be ikutzen zituzten: gari positoa, “dontzeila pobreak”,   kristau gatibuen libratzea... 6 Egizue kontu zer diru izango zen, Udalaren urteko diru-sarrerak erraz gainditzen zituela. 1630-1639 aldian Udalaren diru-sarreren bataz bestekoa 866 dukatekoa izan zen. 29

Sebastian Lopez de Sosoaga Sarjentu nagusiak (general modura ere agertzen da) asmo handiko planak izan zituen, baina ez ziren bete. Mexicon irabazitako dirutzarekin eliza eta ko- legio bat eraiki behar zituen. Haizeak eraman zituen 1682-83ko ametsok, baina aitortu nahi diogu ahalegina.8 Haizeak eramana ■ \"Yten mando que haviendo llegado con salvamento los dichos 31.500 pesos me- Juan de Uribe Apallua nos las costas a la dicha Villa de Lequei- tio se entreguen y entren en Poder de los Juan de Uribe Apallua, osaba Señores Alcaldes. ... dispongan y manden situarlos en fincas seguras... de Martin Ochoa de Urquiza eta manera que en ningun tiempo se pierdan por ser en hutil y bien comun aita García de Uribe kapitainaren de la dicha villa. ... destino y asigno la renta de dos o tres o quatro Años laguntzaz generala izatera heldu o lo mas que fuere necessario para que se haga sin perjuicio del derecho zen. Osaba eta bien artean Le- Parroquial de la dicha Villa una Yglesia o Capilla a nuestra Señora de las keitiorako hezkuntza plan han- Soledad de 50 baras de longitud (1 bara = 0,83m.) y de latitud 17 de diak prestatu zituzten, osabak tres naves de bovedas y con tres puertas con las ventanas necessarias y eskola maisua eta Unibertsitate- torreada con campanarios de manera que quede a todas luces acabadasrako bekak ordainduz eta ilobak goi mailako ikasketak edo Gramatika- como para el ministerio que es del agrado de Christo...”.koak gauzatzeko maisu baten ordainketa eginez. Eliza horren inguruan beste eraikin batzuk egingo ziren, sakristia, Izan ere, 2.800 dukat ezarri zituen (urtean 200 dukat izateko ba- esate baterako \"... yten mando asi mismo se haga y fabrique correlatibozen ere, azkenean 140 dukatetan geratu zen) maisua kontratatzeko. a la sacristia, cassa, dos quartos y dos Aposentos con su cozina que el unHara: “un maestro que enseñe a los niños y muchachos y demas perso- quarto sirvo para los estudios y el otro en que viva el Capellan y colectornas que quissieren estudiar asi de la dicha villa y su comarca como de Cathedratico con sus criadas... de la dicha renta el un tercio señalo yotras partes Latinidad y Retorica y buenas costumbres...” destino y instituyo para dha Cathedra de Gramatica donde se exerciten Katedra horrek gorabehera handiak izan zituen eta, antza, Uribe je- y tengan educacion y enseñanza los hijos de la dicha villa de Lequeitioneralaren usteak, ustel geratu ziren.7 sin que por ello se les lleve estipendio ninguno mas que lo sobredicho señalado de Renta en cada un año... Y remito juntamente la descripcion de la planta para la fabrica de la dicha Yglesia que puede ser y que sera Yglesia Colegial con seis colegiales además de lo que tengo declarado si Dios era servido de conzederme la vida para que lo execute y para ello se acrecentarian diez mil pesos mas en Reales que gracias a Dios aylos y algo mas... La descripcion y planta de la iglessia remitire dentro del cajon con la plata que ira En esta flota del cargo del General Don Diego de Zaldivar...\".9 Amaitzeko, Manuel Arriaga Markinan jaio eta Cadizen bizi eta hil zen lekeitiarra aipatu behar dugu. Honek ere fortuna ederra lortu zuen bere garaian eta emaztearekin batera eskola zabaldu zuen, bai- na zoritxarrez San Fernandon, Cadizen. 1760an zabaldu zen Colegio de la Compañia de Maria nesken hezkuntzaz arduratu izan da gaur egunera arte.7 Ez dugu informazio askorik aurkitu horretaz baina badirudi ez zuela luze iraun. Bestela, zer 8 Lekeitiarra Mexikon ezaguna da 1653an Gabriel Teporame (Teporaca) indio matxinatuadela eta Sosoagatarraren ahalegina? Dena dela, ez zuen Udalaren eskuetan utzi “negozio” harrapatu eta exekutatu zuelako. Historia garaileak idazten dute, baina batzuetan burlahori. Labayruk bere “Historia general del Señorío de Bizcaya”-n hurrengoa zioen “El general egiten digu: Sosoaga ez du hemen inork ezagutzen. Teporama, berriz, heroitzat dutede mar, Don Juan de Uribe y Apallo, dotó con 200 duc (3 de Octubre 1602) de renta perpetua, mexikarrek.una cátedra de latinidad, y el primer preceptor de esta institución fue el licenciado Joanesde Aldape, párroco y beneficiado del cabildo de Santo Tomás de Bolibar. Entendió en esta 9 LUA R67, 87r-90r, 99r-103r. fundación el Regimiento general del Señorío por encargo del general” 30

Haizeak ekarria ■ 1688an jesuitekin hitzarmena egin zuten. “En el nombre de la San- tissima Trinidad, Padre, Hixo y Espiritu Santo tres personas distintas y Joseph de Mendiola un solo Dios verdadero; y de la Santissima Virgen Maria señora nuestra y Madre de Dios, conzevida sin mancha de pecado original y del glo- Gramatikako ikasketak behar-beha- riosissimo Patriarca San Joseph su esposo; y del glorioso Patriarca San rrezkoak ziren Unibertsitatera joa- Ygnacio de Loyola fundador de la sagrada Relijion de la Compañia de teko, eta ikusten ari garenez, ezin Jesus, y de toda la corte celestial...” gauzatuta zebiltzan. Beste kapitain batek, Joseph de Mendiola, etorri Lau lagun (“quatro sujetos”) izango zituen 600 dukateko errentare- behar izan zuen arazoa konpontze- kin: “Para los alimentos de quatro sujetos de dicha relijion de la Com- ra 1688an. Mendiola kapitaina Ma- pañia de los quales los tres han de ser sacerdotes y uno hermano coad- ria Perez Beingolearekin ezkonduta jutor”. zegoen eta Idoaldegi kalean jauregi bat eraikitzea agindu zion Lucas de Eta haietariko batek Gramatikako klaseak eman behar zituen “Yten Longa arkitektoari, ondoren Jesuiten que uno de dichos quatro sujetos haia de leer y enseñar la gramatica kolegioa izango zena. Senar-emaz- latina perpetuamente en dicho Colegio a los Hijos de esta Villa de Le- teak seme-alabak baino luzaroago queitio, y los de mas que vinieren a ella de otras partes...” bizi izan zirenez, ondasun guztiak Jesuiten ikastetxe eta elizaren fun- “... siendo necesario segundo Maestro de Gramatica como se cree que dazioan inbertitu zituzten. Eliza lo sera andando el tiempo sea este el primero que se añada al numero de eraikita ikusi ez bazuten ere, bai, los quatro ... Y despues de el alcanzando dicha renta aya perpetuamente ordea, ikastetxea. Hara: “Dezimos y se añada un sujeto que lea y enseñe teolojia moral en dicho colejio a los que haviendo determinado fundar y hijos de esta villa y otras partes” dotar un colegio de la sagrada relijion de la Compañia de Jesus en esta villa Eta, horrez gain, Martin Ochoa de Urquizaren diru laguntza inoiz fal- de Lequeitio en la casa de tako balitz eurak egingo ziren horren kargu “... si en algun tiempo... nuestra avitazion y morada para honrra y gloria de Dios faltare la renta de cien ducados en cada un año que esta noble villa de y bien espiritual y tenporal de esta dicha villa y de sus lequeitio quiere aplicar y aplica de las obras Pias del contador ochoa de Urquiza para los alimentos de un relijioso de la Conpañia que ha de ser2stkDo5asyza”eh.vi0reerkiicuijttn3eooadart2nssicniiktr,miy5aoouznnoevagdstgerauymzuazobeciimeannfreanaaioo,odl,besrjooarga.ezs.irrud.czedd”adanuguebdkcit1saeooava8tnngemu.elo0zlltmaao0uani0t,haelee.5ztu.gn.ede6e”un.ur.r.a“0,tczDYak3aiht.oi2dpreAatuo,ene5rzgsnaklhada:dejonusener“tnkciePfadavigratnesei!ualameelzsoarleiltnndarie”ae,ast.amanq“bAuucbeeezeenarnksatnvt-ee-ar-naleenngo Maestro de escuela de leer escribir y contar dicho segundo Maestro de Gramatica fundamos se mude en Maestro de escuela...” Azkenean ere Gramatikako ikasketak eta lehen mailakoak ziurtatuta geratu ziren.

Maisuak ■ Yarza lekeitiarrarekin ezkondua, 1629ko notarioaren dokumentu batean agertzen da eta idatzi horren arabera lau urteko kontratua amaitu zitzaio- Lehenbizi Pedro Abad de Altamira nean, beste lau urtez luzatu zioten. 1629ko dokumentu batean, Pedro maisua aipatuko dugu. Aurkeztu Velasco hori notario apostoliko bezala agertzen zen. izan dugu aurreko atalean eta badi- rudi hanka bat mende batean duela Honen ondorengoa, Bernardo de Arrieta, badakigu 1635. urtean lanean eta bestea hurrengo honetan. ari zela eta 1660an hurrengo maisuari utziko ziola lanpostua. Maria de Bus- tamante y Artietarekin ezkonduta zegoen Bernardo de Arrieta ez zen edo- Batzuetan dokumentuaren des- nor, zeren Lekeitioko alkatea izatera iritsi baitzen.kribapena irakurtzea nahikoa izaten da informazio guztia ateratze-ko lana dezente erraztuz. Bitartean, Lope de Endaidi batxilerra ere maisu moduan azaltzen da, baina abade onuraduna izanik, ez zuen bere lana ondo betetzen eta kalera bota BFAH Not/ Leq/NO015/0638, 1600 “Escritura de obligacion otor- zuten.12 Beste batxiler bat ere agertzen da “Bachiller Mendiola”, alegia, etagada por Maria Martinez de Eizmendia, vecina de Ondarroa, en favor horrekin batera Juan de Loibe eskribaua.de Pedro Abad de Altamira de pagar seis fanegas y medio de trigo pro-cedentes de la estancia y manutencion de Juan de Eizmendia en la es- Juan de Villanuebak jesuitak etorri arte egingo du lan Lekeition. Kanta-cuela del otorgado.” BFAH Not/Leq/NO016/0082, 1601 “Escritura briakoa zen eta urte pilo batez aritu zen maisu, zendu arte.de obligación otorgada por Miguel de Legarra, vecino de la puebla deAulestia, en favor de Pedro abad de Altamira, clerigo, vecino de la villa Azkenik mendea amaitzear, 1688an, Joseph Mendiola kapitainaren bi-de Guerricaiz y residente en la de Lequeitio, de pagar ocho ducados tartez jesuitak etorriko dira Lekeitiora eta irakaskuntzaz arduratuko dira.procedentes del tiempo que estuvo su hijo de pupilaje en la escuela ydel valor de una taza de plata”. Hainbat alditan aipatutako Deskribapen anonimoan esaten denez: La fundacion del Colegio de Compañia Jesus es moderna, fue el año 1689... Urte berean, 1600ean, Udalaren kontuetan, kontusail hau agertzen Alboan Iturrizaren notatxo batek zuzentzen du: \"(... en 28 de diciembreda: “Yten que pago a Ana de Ycuca y Lucia de Cearreta biuda vecinas del año de 1688 ante el escribano Domingo de Goena se otorgo la fundacionde esta villa ciento y cinquenta rreales por el alquil de sus cassas que de este colegio, por Don Joseph de Mendiola y Doña Maria Perez Bengoleadieron para el mayse escuela como parese por libransa y su contento”. a su muger y el mismo dia y ante el mismo escribano admitio la Villa y se otorgaron varias capitulaciones.) ... sus rentas son cortas, pues solamente Beraz badira ezagutzen ez genituen datu batzuk: oraingoan mai- se mantienen zinco padres, tienen gramatica y escuela a esta se dan 100sua abadea zen, ordainketa jenerotan ere posible zen, eta apopiloak ducados al año de las obras pias del contador Martin Ochoa de Urquiza...”zituen. Bestela, betiko legez kanpoko ikasleak onartzen ziren, ikas-ketak ez ziren erabat musu-truk eta antza etxearen errentaz Udala Beraz, azkenean konpondu egin ziren Konpainiakoekin. Gogoratu urtearduratzen zen askotan errietan ibili zirela Martin Urkizaren ondasunengatik eta, geroa- go, berriro ere auzitan jardun zutela hamarrenen ordainketa zela eta. Badirudi maisu “publikoa” zela, baina ez udalak ordaindua. Lehe-nago ikusi dugu Urkizatarrak ekarri zutela. Auzi batean, Ochoa Ur- 12 LUA R 48, 1642-7-4 “Decreto que izieron los señores del Regimiento en razon de la rebocacionquizaren eta bere arreba Maria Ortiz de Abaroaren arteko 1604ko de maestre escuela Bachiller Endaidi por ser Beneficiado”.    ustezko eskutitz batean ere, hala agertzen da: “Tambien se le deverepresentar a la memoria 100 ducados , que se le deven a Altamira, y Pedro de Velascoren kontratua,por ellos, que esta executada mi señora doña Maria Ortiz, quien supli- BFAH, Not, Leq, NO312/00009, 1629-12-23.ca lo mismo al señor su hermano se sirva de proveer con ellos: pues sele deven de salario, como a Maestro de Escuela prometidos por su mer-ced: y sirvio debaxo deste assiento en Lequeytio, un año y algo mas”Ez dakigu nork ordaindu zion Martin ez baitzegoen konforme: “Eneste no se siguio mi orden, ni en el tanto ni en la persona. Y asi quienla eligio pueda pagarlo”. Hurrengo urteetan, Domingo de Cea eta Nicolas de Torres ager-tuko dira Aldundiko notaritza-protokoloetan. Domingoz ez dakiguezer ere ez eta Nicolas Gramatikako maisu pribatua zen. Beharbada, Yrigoien eta Çataegui ere maisuak ziren garai hartan.101623ko udal kontuei esker dakigu San Juan de Larizolaeta, alkatea,Gasteizera joan zela maisua ekartzera eta maisu hori, seguruena, Pe-dro de Velasco izan zen.11 Pedro de Velasco, Catalina Motrico10 LUA Udal kontuak R57, 432r, 1621 \"Yten da por descargo el dho fiel haver pagado…al licenciado Çataegui preceptor 5 ducados a cuenta de la cassa en que bivia\" LUA Udalkontuak R58, 6r, 1623 “Yten que pago a Domingo Abad de yrigoien por manos de san Juande Lariz olaeta 5 ducados que avia de aver... por el alquiler de la Casssa que la villa le davapara tener la esquela”.11 LUA Udal kontuak R58, 6r, 1623 \"Yten que pagaron a Pedro de Velasco Maestre scuela porrayar los libros nuevos y hazer los retulos y lo que scrivio en ellos cinquenta reales\".   

Eskolak ■ 1629-12-23ko dokumentu batean, (BFAH Not. Leq. NO312/9/1629) orduko baldintzak azal- Paradoxa dirudi. Gizaldia desastre hutsa tzen dira “... es condicion, que los dichos hijos de izan zela irakatsi digute eta hala izango vecinos y de las dichas anteyglessias le ayan de zen. Inperioaren beherakada ezin da za- pagar de estipendio al dicho Pedro de Velasco en lantzan jarri, hezkuntzak ere antzeko esta manera, Los que tan solamente se ensennan zortea izan zuela diote adituek, baina a leer, medio real por cada uno, y el que se pussiere lekeitiarrok bat-batean lehen mailako eta a Escrivir por ensenar leer y escrivir Un Real, y el goi mailako eskolak izan genituen nahiz eta que ensenare a escrivir y contar dos Reales, conque ordurako ez izan aurreko mendeko hiribildu para los que no fueren de los hijos de los vecinos de la ahaltsua. dicha villa y anteyglesias dezmatorias para los demas se la pueda? derecho a salbo para que pueda concertarse como mejor le pare- Lehen Hezkuntza ciere. Con que el dicho Pedro Velasco, aya de assistir de continuo, en la dicha su escuela, sin hazer ausencia della y la aya de tener en sus cassas Primeras Letras que tiene en la plaça publica desta dicha villa, sin que se pueda ocupar Oinarrizko maila horretan, teorian behin- en negocios ninguno sino fueren propios suyos o de su padre o herma- tzat, irakurtzen, idazten eta kontuak egi- nos, sopena que se quede a voluntad de dicha villa el poder despedir... y ten irakasten zen, eta ez zen gutxi! Nahi- la dicha justicia regimiento dixeron que attento lo referido y mientras el koa eta sobera zen gehiengoarentzat, oso dicho Pedro de Velasco cumpliere con su obligacion mandaban y man- aproposa ofizioren batean aritzeko, hala daron que ninguna persona de la dicha villa ni de fuera parte aya de ere, gutxi batzuentzat lehen pausu bat baino poner scuela...”. ez zen, zeren asmo handiagoak baitzituzten. Beranduago, 1660-5-2an (BFAH Not. Leq. NO255/194/1660), Juan LUA R48, 1623 “Lo primero se propusso que ya de Villanueva Arexita kontratatzen dutenean ere antzeko baldintzak es notorio el daño que los Hijos de esta Republica agertzen dira: “Primeramente dicho Juan de Villanueva se obliga con reciben por falta de Maestre Escuela de Leer, Scribir y Contar y que pa- su persona y bienes abidos y de por aber de que serbira a esta dichareze que con ocasión de lo que dispone la nueva pragmatica, se podria Villa por tal Maestro escuela por tiempo y espacio de quatro Años… sealcançar del señor obispo de esto obispado permutación y licencia para le a de dar... ochozientos Reales que tiene en la obra Pia y memoria delque la renta que el General Juan de Urive Difunto vecino y natural esta contador ochoa de Hurquiza a tercias partes en cada uno de los dichosdicha Villa dexo para los principiantes de Latinidad sea para algunos años Y mas la cassa acomodada para el dicho fruto con sus bancos Yt-años a los menos para el dicho Maestre Escuela A este capítulo se resol- ten que los muchachos naturales desta dicha villa, ayan de cada sabadovio que por los Señores Alcaldes... se pida y supplique al señor Lizenzia- por racon de la doctrina crianza y ducazion es a saver. Los de escrivir undo Martín de Lariz Vissitador General…”. quarto cada uno y los de leer a u chabo y no otra cossa= y los de las An-Argi dago lehentasuna zein zen, umeen eskola ezinbestekoa zen. teyglessias le ayan de pagar lo que se ajustaren con dicho maestro...” .Urte haietan Urkizatarraren aginduak betetzeko arazoak zeuden, au-zitan genbiltzan Zamudio eta jesuiten kontra, eta Udala arduratukozen eskola publikoa mantentzeaz.Maisuek Otxoa Urkizaren karitatezko obra- Bernardo Arrieta eta Juan Villanuevak “Ytten mando cinquenta ducados para untik kobratzen zuten, eta etxea behar izanez udal kontuetan agertzen dira, kontzejua- maestro de escuela que enseñe a ler (sic)gero, udalak ordaintzen zien errenta. Debe- ren laguntzaile gisa administrazio-lane- escribir y contar a los niños en la Villa dekatuta zegoen eskola gehiago irekitzea; be- tan, batez ere, “treslado de papeles” de- Lequeytio= Y oy se dan cien ducados cadaraz, irakaskuntza monopolioa zuten; gainera lakoan. año por ser poco salario los 50 ducados yikasle bakoitzeko zerbait kobratzen zuten, no poder allar maestros con ellos = y esteikasketen zailtasunaren arabera. Dena den Hala ere, badirudi maisu horiek badute- dicho salario de 100 ducados lo aumentasoldata eskasa zen; ez zirudien ogibide de- la beste begirune bat. Arrieta maisua al- el Patron por tener facultad para ello ensiragarria. Velascori beste negozio batzue- kate izatera iritsi zen eta hainbat batxiler virtud del dicho testamento del fundador”.tan ibiltzea debekatu zitzaion, baina Endaidi eta eskribauren bat ere agertuko dira. 50 dukat gutxi zirela eta, mendea bukatubatxilerraren kasuan ikusi dugun legez, zaila baino lehen 100 dukat ordaintzen ziotenzen agindu hori betetzea. Otxoa Urkizaren “memoria eta karita- maisuari. tezko obra” aztertuta maisuen irabaziak zenbatekoak ziren antzeman dezakegu: 33

Gramatica LatinaBeste kontu bat ziren Gramatikaedo Latinitateko ikasketak. Ikaske-ta horiek abade edo karrerak ikasinahi zituzten gazteentzako ziren,ia beti familia onekoak, jakina. Je-suitek bazekiten hori eta beraienkolegioen bitartez orduko elitea hezi zuten. Behar-beharrezkoakziren Unibertsitatera iristeko. Gramatikako maisuok bazuten pres-tigio edo izena. Soldata ere, nahiko haziagoa zen. \"Pollice verso\" Jean-Léon Gérôme, 1872 Phoenix Art Museum.Uribe jeneralak lortu ez zuena, Mendiola kapitainak lortu zuen,Horrek latin daki!!!alegia, Lekeitioko eliteen hezkuntzaz jesuitak arduratzea. Unibertsitatea Sasoi hartan unibertsitaterik ospetsuenak Gaztelan zeu- den: Salamanca eta Alcala de Henares. Haraxe joaten zi- ren lekeitiar gutxi batzuk, batez ere, Humanitateak ikas- tera. Gurean, Oñatik ere bazuen bere Unibertsitatea. LUA R34 (Otxoa Urkizaren karitatezko obren kontuak) “Ytt 80 ducados pagados a Doña Domeca Ruiz de Urquizapor el nombramiento que hizo el Padre lector Sancho de Leguizamón el año de 40 en Juan Ochoade Beyngolea hijo legítimo de dicha doña Domeca por los alimentos de dos años a razón de 40ducados cada año de la limosna que señala la obra pia para los estudiantes de Uniberssidad yconsta de las certificaciones que presentó haber estudiado dos años uno en Valladolid y otro enSalamanca”.Ezin ziren, ez, kexatu orduko lekeitiarrak eta badirudi probetxua atera ziotela 1658ko doku-mentu baten erakusten dena salbuespena ez bazen behintzat: 70 gizonezko (agintari eta le-kuko) agertzen ziren eta 43-k sinatu zuten. Garai hartarako gehiengoak idazten jakitea markaitzela zen, gizonezkoak eta gizarte-maila gorengokoak baino ez baziren ere. Grafitia. 1529ko dokumentu batean aurkitutako grafitia. Bernar- do Arrieta maisuaren ikasle zen Frantzisko Insaurragak egina ehun eta piko urte geroago. 34

Fotomuntaketa “Wyoming handia Lekeitiokoelizan” Jose OrcajoPulpitua ezkerrean dugu eta...Doktrina Pedro Manso apezpikuaren aginduetan (1597?) abadeei dotrina euren ardura zela, ez mai- ikus daitekeenez: “yten que los curas desta dicha suarena.Trentoko Kontzilioaren arabera (1545-63) yglesia declaren el sagrado ebangelio en los dias LUA R30, D46, 1662 “Yten se encarga a losumeek kristau dotrina ikasi behar zuten nahi- que manda el Santo Concilio de Trento y ansy- curas las conciencias que todos los domingostaez, eta antza denez, abadeek gogo handirik mesmo enseñe la dotrina xptiana en basquence expliquen la dotrina christiana a sus feligresesez zutenez eskupeko txikitxo baten bidez ani- de modo que todos lo sepan y entiendan explici- sin escusarse... la ensenanca del maestro dematu behar ziren (Urkizatarrak eta Urreata- tamente y al que no la supiere no le absuelban…” la escuela que solo consiste en que se sepa derrak bazekiten hori eta aginduen artean utzi 1662an frai Bernardo de Ontiberos go- memoria ni dilatar esta explicacion para loszuten laguntzatxo bat). tzainak berriro gogorarazi behar izan zien domingos de adviento...”.Dotrina irakasteko euskara erabili zen, umeguztiek uler zezaten.

“Felipe V.aren familia” Van Loo, BORBOIEN FAMILIAKO ERRETRATUAK1743. Museo del Prado eta Lehenengoa 1743koa da, oraindik frantsesen elegantzia bistakoa da. Goya-“Carlos IV.aren familia” Goya, ren familiako oleoan agertzen direnak dagoeneko (1800-01) ez dira fran-1800-01. Museo del Prado. tsesak, ez dute eta ez dute berreskuratuko “lehengusuen” xarma. Egia esan, Frantzian izan zituzten senideek ordurako enkantu, ondasunak, kokotak etaBorboiak ■ buruak ere galduak zituzten.Mendearen bukaerak dinastia aldaketa dakar “The radical Arms” 1793. dute xarma berezia eta garaiek lagunduta edoEspainiara. Azkenengo Austria txikiak, Carlo- Espainia modernizatu egingo zen. Ilustraziosek, ez zuen ondorengorik izan eta Ondoren- eta Despotismo Ilustratuaren garaia zen etagotza Gerran (1701-1713) Borboi dinastia izan Espainia hasiera batean behintzat, gurdira igozen garaile. Euron alde egin genuenez onik ate- zen. Mendea amaitzear zegoen frantsesekra ginen negozio honetatik; azken finean, han- zeharo aldatu zutenean historiaren norabi-dientzat negozio bat baino ez baitzen izan. dea. 1789ko Frantses Iraultzak Europa guz- tia hankaz gora jarri zuen. Errege-erreginak Historiaren kakalamux baten ondoren Nafa- eta nobleen arteko hainbatek burua galdurroatik zetorren errege-dinastiak,1 Espainiako ostean burgesiak agintea lortu zuen, bainatronua eta Nafarroakoa noski, bereganatu zi- erabilitako indarkeriak jendea izutzeaz gaintuen. ilustrazioaren ideiak susmagarri bihurtu zi- tuen Frantziatik zetozelako. Dena dela bur- Borboiei ere, Austria dinastiakoei bezala, den- gesiaren garaia zetorren, ezin zen gelditu etaborak aurrera egin ahala indarra eta talentua hurrengo mendeko iraultza burgesen aintzin-agortu egin zitzaien. Lehenengoek itxura ona daria bihurtu zen Frantziakoa. Ideia berri etazutela askotxo esatea bada ere -burutik amaitu- berritzaileak, baina izan zuten eragin prakti-ko zuena ere bazuten euren artean-, aurrekoa- korik hezkuntzan?rekin, Carlosekin konparatuz zertxobait aurre-ratu zela aitortu behar da. Frantsesek beti izan1 Enrique IV., lehen errege Borboi frantsesa jatorriz nafarra zen. Berea ei da katolikobihurtuz erregetza lortu zueneko “Paris vaut bien una messe”. 36

Hezkuntza edo nola fabrikatu gizakimantso eta onuragarriak ■Ilustrazioaren ideietan oinarrituz, hezkuntza agintarien agendan Lekeition ere antzeko ar-agertu zen. Hala ere, teoria eta praktika ez dira gauza bera eta men- dura zuten, agintarien bu-dearen azken hamarkadetara arte ez zen askorik egin. Ordurako gure ruhaustea nabarmena zen5jesulagunak atzerrian zeuden. Ilustrazioa ■ Maisuaren titulua lortzeko legedian, 1771an, eskola laudatzen zen.Ezinbesteko erraminta zen gazteak ganoraz hezitzeko eta zientzie- Europan XVII-XVIII. men-tan, arteetan eta ohituretan aurreratzeko. “teniendo presente el dean sortu zen mugimen-nuestro Consejo, que la educacion de la Juventud por los Maestros du kulturala eta filosofi-de primeras Letras, es uno, y aun el más principal ramo de la policia y koa da,  aldaketa  sozial  etabuen gobierno del Estado pues de dár la mejor instruccion á la infan- politikoak ekarri zituena,cia, podrá esperimentar la Causa pública el mayor beneficio, propor- “Argien mendea”  ere  esancionandose los hombres de aquella edad no solo para hacer progresos izan  zaio. Naturan  oinarri-en las Ciencias y Artes, sino para mejorar las costumbres…”2 tuta arrazoiaren mugaga- beko ahalmena aldarrikatu Asmoak, itxuraz, laudagarriak ziren. Baina Julia Varelak “La educa- zuen Ilustrazioak. Politikan “Despo-ción española o cómo fabricar sujetos dóciles y útiles” izeneko artiku- tismo ilustratua” deritzona garatuluan dioenez, gazteen heziketa oso garrantzitsua bihurtu zen Eliza zen. Burgesia nagusitzen ari zen gi-eta Koroarentzat hiritar mantso eta onuragarriak nahi zituztelako. zartean eta ilustrazioaren ideia be-“Una de las innovaciones importantes del Siglo de las Luces consiste jus- rrietatik abiatuta, 1789ko Iraultzatamente en lograr establecer esta relación entre utilidad y docilidad, a la Burgesa bultzatu zuten Frantzian,que sin duda contribuirá notablemente la educación”. Artaldea nahi zu- erregeak agintetik kanporatuz.ten; gurasoei ere argibideak eman zizkieten euren seme alabak hiritaronak izan zitezen: “inspirar a los niños el santo temor de Dios, amor al Euskal Herrian, Ilustrazioak eragin handia izan zuen. Garai haien leku- próximo, obediencia y subor- ko eta sustatzaile nagusiak Azkoiti- dinación a sus padres y supe- ko Zalduntxoak izan ziren; eurei es- riores, y horror al vicio de la ker, besteak beste, Euskal Herriaren ociosidad y mendicidad…”3 Adiskideen Elkartea eta Bergarako Errege Mintegia sortu ziren. Eskolaren funtzio sozia- la eta ekonomikoa indartu zen. Herri onura edo onura pu- blikorik eskaini ezin zutenen kontra ere arautu zen. Eske- koen, buonero, eta oroko- rrean alferren kontra eman ziren errege-zedulen kopu- ru ugaria ikusita, badirudi ez zutela gauza handirik lortu.42 BFAH 1771-7-11ko Real Provisión. 5 LUA Udal aktak, 1776 “Que en atención a no serbir la casita taberna de Arrufain para nada3 “La educación ilustrada o como fabricar sujetos dóciles y útiles” orr. 245-273 sino de abrigo de postulantes y xente de mal bivir se derribe enteramente...”.Julia Varela (1988) Madrid, Revista de Educación. LUA Udal aktak, 1781-11-18 “… Se leyeron varias veredas que tratan sobre aprehensión y4 Errege-zedulak: 1771, 1781, 1785, 1788, 1790. destino de vagos, sobre expulsión de Booneros, Caldereros, y otros que andan por los pueblos y de fería en feria sin fixar domicilio.”. 37

lgakIrugruorodekliieuasgsXlteoeVzkzIeaIIm.g. emernetdzneedneamdheaansieiaerrraratekikno,hurbi- Lekeitio ■sgfucdidr2eecdfaefe“8sliiuoemcacHPanñbiddreaáquirdaeontratubausridMtneoc;oderidlaavqcoalerooiiuernyveopsínieemtaoaedaonntlriaPbrccYmeeeg”oréhtlnel.arnlaaaaecddedlaezViaemsialpctdiat,1lrihielítsosna6toáaiButr8dnuCevlede8onenDoDiapydglsc.eorreuoodJgiimoamllSeieYesois.agugeendJeirnflgosoeealoudosspsdleieadmdarelfeeMeeeduJtceselrGeeegolpaspneRsouuastdreieBylo,ctsinuaeaorosióaedlnnlsdangaeeeú-ynn Lekeitiok betiko martxan jarraitu zuen. Jaurerriko erroldak kontuan baditugu 1704ko 234 suak mende bat geroago 1796an, ia berdi- nak ziren, 2376. Floridablancak 1787an egindako erroldari jarraituz badakigu 1925 biztanle zirela sasoi hartan Lekeition. Datuon ara- bera badirudi XVI. mendeko oparotasuna ez zela bueltatuko. Ordu- ko \"Deskribapen Anonimoak\" zioenez, herri arrantzalea izan arren mahastiak indarra hartzen zeuden:\"La manutencion del pueblo en lo general consiste en la pesqueria, viajes de ballenas, bacalao y viñedo que estos años se ha aumentado mucho\". Arrantzak oztopo nagusi bi zituen: portu eskasa, “El puerto es malo, asi por la naturaleza como por los pocos medios que ha habi- do para abonarle...” eta komunikabide eskasak, “no hay salida para Castilla en este puerto, sino solamente de pescado fresco, por hallarse la villa de Bilbao mucho mas cerca de ella con buenos caminos y otras grandes conveniencias”. Arrantzarako Bermeoko portua hobeto prestatuta zegoen eta komertziorako Bilbokoa duda barik. Eske- rrak inguruko burdinolak nahitaez behar gintuztela eta kapitainak, pilotoak eta marinelak behar zirela, “Hay al presente sobre setenta pilotos que han estudiado en esta villa, navegando con mucho crédito en las armadas reales y navios de particulares...” Kostaldeko herri arrantzalea izango ginen, baina lehortarrak be bazeuden. Txaputxeru ugari zegoen “Hay buenos gremios de carpin- teros, canteros, zapateros, labradores, y otros oficios de calidad, que la gente de tierra es tanta como la marineria...” eta esango genuke herriaren inteligentzia zirela, “fuera de la Ciudad de San Sebastian es el mejor lugar y de gente mas politica que hay en toda la costa de la provincia de Guipuzcoa y Señorio de Vizcaya en esta tierra, dentro fuera de Bilbao, Durango la puede competir...” Ez zigun idazle honek garai bikainik marraztu, hala ere, mende hau hezkuntza eta kulturari dagokienez oso interesgarria izan zen. Lekeitiarren hezkuntza –lehena eta gorena- jesuiten esku egongo zen eta esanak esan, ez zitzaion kalitaterik falta. Horrez gain, Nau- tika eskola ere abian zegoen. Ilustrazioaz ari gara eta guk ere izan genituen gure ilustratuak eta aurreilustratuak. Mende hasieran, Villarrealtarrak, Pedro Bernardo eta Juan Bautista, izan ziren protagonista. 6 Errolden mundua arriskutsua dela aipatu behar dugu berriro. Iturrizak berak, 1796an zioen: \"En el presente año de 1796 hai 325 casas con inclusion de las que hay en las Hermitas, y unos 480 fuegos, o familias, que necesitan Bulas de Vibos\". 39

Fotomuntaketa. Uriarte jauregian Juan Bautista eta Pedro Bernardo Villarreal de Berriz (jake naranjaduna). Tertulia amaiezinak atsedentxoa izaten zuten.Villarrealtarrak ■ Pedro Bernardo Villarreal de Berriz (1669-1740) Solimeno, Bruquel, Pablo de Mates, y otros authores célebres repartidos1696an ezkondu zen Lekeitiora eta Uriarte dorreko Mariana Rosa de por las salas y quartos de casa\".Beingolea aukeratu zuen emaztetzat. Ez zuen aparteko forma-kuntzarik, urte bat bakarrik egin zuen Salamancan,7 Ignacioren esanetan “En la villa del Lequeitio se aplico a las Mathema-baina talentua eta nekaezintasuna ez zitzazkion ticas, para util de su hacienda y bien público de que era muy celoso,falta. Ingeniari bikaina edozer egiteko gauza izan como lo dio a entender en quanto fue consultado para el bienzen: presak eta burdinolak, etxeak eta baselizak, publico de la Patria, a la enseñanza de Náutica y construc-itsasontziak... Sasoi hartan, mila libururekin osa- cion de navios en que logro saliessen muy instruidostutako izugarrizko liburutegia zuen, harako-harako, varios de Lequeitio y de lo mas del Bascuence y coninork libururik ez zuenean. Bere seme Ignacio Villa- inmensa tarea hizo imprimir a ruego de amigos unrreal, Monterrongo kontesarekin ezkondu behar zela- libro en octabo en la de Antonio Martín el año 1736,eta ondasunen artean agertzen ziren liburuok 1731an: en madre intitulado Maquinas hidraulicas de Moli- nos, Herrerías, y Govierno de Arboles y Montes, etc” Mil cuerpos de libros de Mapas, Historia, Mathematica, “Esana da erraz ta egina garratz”, teoria praktikaraPolítica. Dicionarios historicos, casi todos enquadernados en eraman zuen, hitzetatik ekintzetara pasa zen eta hori izanpasta, colocados en estancias de ebano con redes de alambre. zen bere meritua. Novatorea zen, aurreilustratua, XVII. mendeko iraultza zientifikoa- Koadro batzuk ere bazituzten eta ez ziren eskasak: \"Yten 100 quadros grandes y pequeños con marcos dorados, y de negro, ren “semea”. Eta ausarta, inongo prestakuntza apropos barik, itsa-y oro, muchos de Jordan, otros de Salvator Rosa, Carocho, Chicho, sontziak egiteko kapaza.87 LLombart Paleten hitzak: 8 1717an hurrengoa esaten zuen: “Siendo toda mi vida inclinado a las Mathemáticas con la\"No se tiene noticia de que Pedro Bernardo Villarreal tuviera acceso a una formación ocasión de vivir en puerto de mar me dedique a la náutica y fábrica de navios, habiendo recogidouniversitaria; pero los conocimientos matemáticos que adquirió, derivados del contenido de noticias y libros extranjeros de construcción y proporciones, y por mis diseños y a mi vista helos manuscritos examinados y de los libros que llegó a reunir, y la importancia de las obras fabricado y arbolado ocho navios, que han salido muy buenos; y, aunque ninguno ha pasadotécnicas que realizó, permiten considerarle el paradigma del científico ingeniero...\". de 150 toneladas, las proporciones de los pequeños no se diferencian de las de los grandes…” . 40

Juan Bautista Villarreal de Berriz (1651- Maquinas hidraulicas de Molinos, Herrerías, y1731) Pedro Bernardoren anaia, Medinace- Govierno de Arboles y Montes, ...” Pedro Bernardoliko kondearen sekretarioa, Erroman, Napo- Villarreal de Berriz, 1736.lesen eta gero Madrileko gortean, hainbatzientzilari eta jakintsu ezagutu zituen, Flan-desetan ere ibilia zen. 1716an erregearenbaimena lortu zuen Gortea uzteko eta Le-keitiora etorri zen; Uriarte dorrean hil zen1731n. Agian berak ekarri zituen tertuliak;modu honetan Napolesen eta Madrilen mo-dan zegoena Lekeitiok ere ezagutu zuen.Portzierto anaia biak izan ziren Santiagokozaldunak, ez ziren edonor!Francisco Joaquin Villarreal de Berriz (1691-1769) Pedro Bernardoren seme hau pun-ta-puntakoa izan zen. Lazunarri, malekoia-ren ideia berea da. Zoritxarrez bere ofizioaketxetik kanpo mantendu zuen. Hainbat urteegin zituen Hego Amerikan, Txileko jesuitenprokuradorea ere izan zen. Honek ere libu-ruak idatzi zituen eta bat behintzat euskaraz.Zoritxarrez ez zaigu heldu. Baina Villarrealtarrak ez zeuden bakarrikenpeinu honetan. Beste familia batzuk ereapuntatu ziren, Ibañez de la Renteriatarrak,Basterretxeatarrak... azkenean, egia esan,denak zeuden senidetuta.9 Oligarkia kultua genuen baina ez dezagunahaztu jesuiten kolegio bat genuela. Ez dagodudarik, batzuek eta besteek elkarrekin laneginez, lortu zutela lortu zena.9 Mendiola kapitaina Beingoleatar batekin ezkondu zen,Pedro Bernardo Villarreal de Berrizen emaztearen izekorekin,Miguel Basterrechea zaharra ere Beingoleatar batekinezkondu zen, honen seme Agustin, Ibañez de la Renteriatarbatekin; horra hor denak senidetuta. Jesuitekin ere harremanestuak izan zituzten: aipatutako Agustin Mendiola kapitainaeta jesuiten arteko akordioaren lekuko bat izan zen; bereseme Agustin, Lekeitioko kolegioko erretorea izan zen;Joseph Ibañez de la Renteria abadeak, Agustin Basterrecheagaztearen osabak, 4.000 dukateko erremusina utzi zienjesuitei; Pº Bernardo Villarrealek jesuitekin ikasi zuen, beresemeek Toulouseko Jesusen Lagundian, Francisco JoaquinVillarreal jesuita zen...

zifra batzuk ere ikusi ditugu- eta gure kolegiotxoa haien artean 5-6 lagunez osatua. Jesuitek, indarra duen edozein instituziori gertatzen zaion antzera, ez zuten, ez dute, prentsa onik. Merezita ala ez beste kontu bat da. Hasieran, hezkuntza munduan aurrerakoiak izan baziren ere, XVIII. mende honetan Ilustrazioaren ideia berritzaileen balazta edo ozto- po legez erakutsi dizkigute. Baliteke, baina azken finean barkamenik gabeko pekatua politika errregalistari kontra egitea izan zen. Bota zituzten eta ez zen ezer aldatu, ezta hobetu; jesuiten lekua beste er- lijio-ordena batzuek bete zuten, ez zen inondik inora ere hezkuntza laikoa lortu.San Iñazio. Jesuiten xarmaJesuitaldia ■ Nola azaldu jesuiten eragina eta era- karpena?Loiolako Iñigo edo San Ignacio de Loyola euskaldunak fundatu zuenordena 1539an eta laster batean ezinbestekoa bihurtu zen garai ez- Lekeitiarrek horretaz jakin zutentabaidatsu haietan. Martin Ochoa de Urquizaren emaz- teak senarraren testamentuko agin- Inazio gure patroi handia duak betetzeko arazoak izan zitue- Jesusen konpainia nean. Auzi luzeen ondoren Martinek fundatu eta dezu armatu agindutako gehienak Lekeition geratu ez da ez etsairik jarriko zaizunik baziren ere inolaz aurrean gaurko egunean karitatezko obren patroia Bilboko je- nahiz betor Luzifer deabrua suiten erretorea izan zen. Antonia de utzirik inpernua! Zamudio zen emaztea eta Lekeitioko testigu \"interesatuak\" sinesten baditu- Erreformaren kontra egin zuten lana kolosala izan zen. Misiolari eta gu burua galduta zeukan eta jesuitekhezitzaile amorratuak ziren heinean, bealunaldiz belaunaldi eliteen maneiatzen zuten.10 Erregeek eurekbegirunea eta hezkuntza monopolizatu zuten Espainian bertan eta ere, batez ere Borboiek, konfesorebeste herrialde askotan. Hartara, munduan barrena zabaldutako kole- modura hainbat jesuita izan zituzten.gioetan ikasketak bateratzeko asmotan, 1598-99an Ratio Studiorum Carlos III.arentzat ordea, oztopo etaargitaratu zuten, pedagogia Iñaziarrean oinarrituz. Baina, noski, dena mehatxu ziren. Xarma hori gure gaz-ez zen polita, bazuten beren tamainuko etsairik ere. Bota zituztenean teek probatuko zuten geroago. Jesuita105 kolegio eta 12 seminario zituzten Espainian eta itsasoz bestalde ospetsuak eta ez hain ospetsuak izan83 kolegio eta 19 seminarioz osatutako sarea zuten -hala ere beste genituen. Haietariko bat Miguel de Ibaseta Olave izan zen. Abizenak ez dira Lekeitiokoak baina Likona dorre- ko oinordekoa zen. Jakingo ote zuen honek Loiolako Iñigo Likona leinukoa zela? Oinordeko aberats hau, bere es- kubideei uko eginda, jesuita egin zen. Bokazioa ala familiako estrategia izan zen ezin jakin, baina halakoak gerta- tzen ziren. 10 LUA R31, D01 \"Yten porque la dha llamada eleccion la hizo la dha Doña Antonia a puras persuasiones y sugestiones del dho Colegio... haziendola (en la misma Y glesia donde acudia) notables regalos y caricias llamandola su provinciala y unica bienhechora y otras vezes patrona suya haciendola entender que era parienta del Santo Ygnacio y otras que le era dañosa a su salud acudir a otras iglesias de la villa de Bilbao porque en ellos avia huessos de difuntos y que en la suya no los avia\". 42

Ratio Studiorum, 1606. Mendiola kapitainak eta bere emazteak jesuitekin sinatutako kontratua, 1688.Lekeitioko kolegioa maisuak eta erretorea bera ere bertokoak Lekeitioraino erakartzea13. Ikasketa horiez zirelako eta Jesuitek euskararekiko begi- gain, Lehen Hezkuntzaz ere arduratu ziren1688-1767 bitartean egon zen Jesuiten runea zutelako, are gehiago Elizak berak ludi magister delakoekin. Maisu horiek erekolegioa Lekeition, 79 urte eta hiru belau- ere doktrina irakasteko aspaldi erabiltzen Jesuitak izan arren “anaiak” ziren eta ez “pa-naldi.11 Kolegioa zabaltzeko Udalaren bai- zuenean. Jesuitek eskainitako Gramatika12 ter” edo abadeak, eta ez zuten prestakun-mena lortzeaz gain Ochoa de Urquizaren ikasketek Unibertsitateko sarbidea ahal- tza maila zorrotzik. Aldiz, Gramatika irakas-karitatezko obretatik lehen hezkuntzara bi- bidetzen zuten eta horren ondorioz, ez da leak, gutxienez zortzi urteko ikasketak eginderaturik zeuden 100 dukateko errenta ere harritzekoa handik eta hemendik gazteak ondoren, oso ondo prestaturik zeuden.euron esku gelditu zen. Ez zituzten gauzaktxarto egingo itxi eta 50 urte beranduago 12 LUA R68, 341r, 1772an hurrengo hau esaten zen: “En 13 Ez ziren izaten ikasle kopuru handiak. 1701eko auziLekeitioko Udalak berriro bueltatzea nahi la misma Villa fundaron Colexio de la Compañia de Jesus batean lekuko batek, hala komeni zitzaiolako, egia esan, zerabazuen. Fededunak izan ginela ez dago du- el Capitan don Joseph de Mendiola, y doña Maria Perez de zioen “... porque lo uno es un estudio de Gramatica de dosdarik. Beingolea, conjuntos lexitimos, con asignacion del nume- dozenas de dizipulos poco mas o menos con un maestro y los ro de quatro sujetos y gravamen de que uno de ellos huvie- demas son niños que aprehenden a leer y escrivir...” . Jesuiten irakaskuntza humanitateetan oi- se de leer y enseñar la Gramatica latina perpetuamente...narrituta zegoen eta Lekeitioko kolegioanere hala izango zen. Ez dakigu lehen hez- Pero de alla algun tiempo bino la de que cesara la en-kuntzan zer irakatsi zen, baina betiko oina- señanza de la Gramatica y se halla este vecindario desderrizko ikasketak zirelakoan gaude, beharba- entonces con el desconsuelo de carecer un bien tan apre-da zertxobait hobeak gramatikako ikasketa ciable para cualesquiera carrera a que quieran destinarhorietara ondo prestatuta heltzeko. Eta ziu- sus hijos...raski azalpenak ematerakoan edota egoerainformaletan euskara izango zen nagusi, tiene en sus comarcas la villa de Hondarroa que solo dista 2 leguas cortas: La de Marquina a otras dos leguas:11 Matheo de Axperi sinesten badiogu, kontuan izan auzi Aulestia a legua y media: Anteyglesias de Berriatua: Na-bateko testigantza dela, 1691. urtean zabaldu zen: \"el dho varniz: Hereño: Arteaga: Cortezubi y otras muchas comar-collegio y Yglesia se abrio y esta de prestado desde el dia 6 canas siendo constante publico y notorio que concurrieronde mayo de 1691\". a esta referida villa a doctrinarse y ser enseñados en la Gramatica Latina de las de Castro Urdiales: Plencia: Bil- bao: Guernica: Durango: y circunferenzias que se omiten por escusar prolixidad. Y tambien de la Noble Provincia de Guipuzcoa, de Motrico: Guetaria; y ciudad de San Sebas- tian y otras partes...”. 43

Maisuak ■ Agustin Basterretxearen gutuna. Loiolako artxiboa, Administradores Loyola. Caja 02, nº 12, 1734-1-22. Gramatika irakasleak abadeak zi- ren eta goi-mailako ikasketak zi- Agustin Basterretxea tuzten. Zortzi urtez aritzen ziren ikasten: filosofia, logika, matemati- En veinte y cinco de nobe. de mil y setecientos Baptize a A(gn). Cle- ka eta fisika 3 urtean, teologia 3-4 mente hijo legmo. de Dn. Agustin de Basterechea y de Dª. Josepha de la urtean eta urtebete gehiago “hiru- renteria abuelos Paternos el Cap(n). Dn. Miguel de Basterechea y Dª.garren probantza” egiteko (Jesusen Lagundiko kide/soldadu izateko Ursola de Beingoolea maternos Dn Pº. ibañes de la renteria y Dª marinaazken maila. Lehen probantza nobiziotzaren aurreko garaia da eta de monteano Vez(os). de esta villa (Padrinos) el Cap(n). Dn. Joseph debigarren probantza nobiziotza bera). mendiola y Dª Maria pe(re)z de Veingoolea = Liz. Aranzivia.Datu gehiagoren faltan, maisuek denboraldi laburrak egin ohi zi- Badirudi jaio baino lehenago honen bizitza idatzita zegoela, aitabitxituzten Lekeitioko ikastetxean, baina ez beti: Pedro Ignacio Lizardi eta amabitxi izan ziren Kolegio berria zabaldu zutenak. Ikasi LekeitionLizardi, 1727-28 ikasturtea; Juan Manuel Ibarrola Gorbea, 1729-30; ikasi zuen eta 15 urterekin nobizio legez onartu zuten, Lekeition ber-Tomas Guridi Elorza, 1730-31; Pedro Zarate Berganzo, 1731-32. tan. Gero ohiko ikasketak bete zituen: nobiziotzako lehenengo urteHala ere, Pedro Oyarzabal azpeitiarra 1732tik 1758ra arte aritu zen biak Villagarcía de Camposen; hirurte filosofikoa Santiago de Compos-maisu lanetan. telan; Teologiako lau urteak Valladoliden eta azken urtea Valladolide- “Primeras Letras” ematen zuten maisuen berri ere badugu. Maisuon ko beste kolegio batean.ikasketa-maila ez zen gramatika ematen zutenen parekoa. Lagunki-de (koadjutore) gisa aritzen ziren, lan fisikoez eta logistikoaz ardu- Behin ikasketak amaituta maisu eta predikari legez ibili zen gehienratuz eta, noizbait, umeei irakatsiz (ludimagister). Ludimagisterrak bat. Gramatika, filosofia eta teologiako irakaslea izan zen, baina pre-izan ziren Gabriel Ugarriza Arancibia, lekeitiarra (1723-1752) eta dikari eta misioak ematen ere aritu zen. Euskara erabili zuen predikuH. Miguel Ibaseta, berriatuarra, (1752-1767). Ugarriza ez zen izan eta misio horietan eta baita bere obra literarioan ere: “Guisonaren aca-sasoi hartan ikastetxean aritu zen lekeitiar bakarra, han ibili ziren, buco lau gausac...” “Anima penitente baten negarrac” eta “Yesucristobesteak beste, Agustin Basterretxea Ibañez de la Renteria 1746tik gueure yaunaren Pasiño Santua” obrak heldu zaizkigu.1761ean hil zen arte (goi-postuetan ibili zen, erretore gisa, esatebaterako); Pedro Berreño Beingolea (1742-58) sakristau, sukaldari, 1744an Lekeitiora bueltatu ondorenerizain eta abar ibili zen. Beste lekeitiar asko ere Jesusen Lagundi- hainbat kargu izan zituen kolegioan:ko kide egin ziren eta mundu osoan zehar sakabanatuta ibili ziren; erretore, azpierretore, kontsultore, pre-adibidez, Martin de Lariz eta Joaquin Francisco de Villareal Ezenarro dikari..., baina hemen ez zuen irakatsi.(azken hori Berrizen jaioa bazen ere, lekeitiartzat daukagu). 1761ean hil zen Lekeition berton. Cardaveraz eta Larramendiren ospea izan ez bazuen ere, ez dira eskasak Baste- rretxearen bertsoak. Pasiñokoak oraindik kantatu ere egiten dira. Cardaberazen bitartez (gipuzkeraz) heldu zaigu Basterretxearen Pasioa. re hu erra manu m est“Opere di Carlo Goldini” Antonio Novelli pin- Cancionero Popular Vasco.torea, Antonio Baratti grabatzailea, 1761. Carlo R.M. Azkue, 1918.Goldini umetan Perugiako jesuiten eskolan saria,SPQR, eskuan duela. 44

Jesuiten kanporatzeaAipatu izan dugu etsai indartsuak zituztela. Portugalen hasi zirenhaien penak 1759an, I. egonaldia; gero Frantzian jarraitu zuten1764an, II. egonaldia; Espainiako lurraldeetan 1767an, III. ego-naldia eta XIV. egonaldiarekin amaitu, Aita Sainduak ordena deu-seztatu zuenean 1773an. Arantzaz betetako bideari ekin zioten1814an Aita Sainduak ordena berrezarri eta konpainia berpiztuzen arte. Ez zen txikikeria izan. Karlos III.ak bost mila jesuita baino gehia-go egotzi zituen Espainiako lurraldeetatik (Europan, Asian etaAmerikan) Pragmática Sanción (1767-4-2) delakoaren bitartez. Isidro Mª Sansek hauxe dio H. Miguel Ibasetari buruz: “Y enLequeitio le sorprendió el 3 de abril de 1767 la intimación de laPragmática Sanción de Carlos III, que obligaba los seis jesuitas(cuatro padres y dos hermanos) a salir camino del destierro. Enel puerto de El Ferrol se fueron reuniendo hasta 652 jesuitas de laprovincia de Castilla, que en ocho naves zarparon el 24 de mayorumbo a los Estados Pontificios. Llegados a Civitavecchia tras 21días de navegación a través del Mediterráneo, les fue denegadala posibilidad y hubieron de volverse atrás. El 19 de julio fueronabandonados en Calvi. Tras un año largo de dificultoso estancia enCórcega, el 19 de septiembre de 1768 pudieron reiniciar su odiseahacia los Estados Pontificios”. Jesuitak beti dotoreak, odisea. Odisea ez, kalbarioa! Gurea ereez zen txikia izan. Legearen zuzentasunaz ez dugu hitz egingo,baina bai ordea, ondorioez. Hezkuntzan Jesuiten zeregina osopremiazkoa zen eta ez zen erraza izan haiek ordezkatzea. Le-keition, bat-batean, ikasketak (“Primeras Letras”, Gramatika etaNautika) hankaz gora geratu ziren. Hurrengo urteetan, Udalakhainbat gestio egin behar izan zituen berriro ere ikasketak abianjartzeko.1414 LUA Udal kontuak, 1767: “40 reales por los traslados de la Pragmatica sancion afuerza de ley sobre los Jesuitas.…”.“320 reales al expresado Uscola en los espedientes de esta Villa en razon del patronatode los Vienes de las temporalidades a dichos Jesuitas pertenecientes de sus rentas paralos Maestros de primeras letras, Gramatica y Nautica…”.

Behin-behineko ondasunak ■ Lehen hezkuntza eta gramatika latina ■Temporalidades Primeras letras y Gramática latinaJesuitak kanporatu ondoren Koroak hartu zuen ondasunen ardura. Jesuiten parentesia parentesi, dena bueltatu zen betiko martxara,Aurrerantzean “Temporalidades” izeneko ondasun horien administra- hau da, Udalak bere maisuak kontratatzera eta ordaintzera.ri Estatua izango zen. Juan de Lariz aldi baterako maisua izan zen (1767-1779). 1779an, oposaketetan plaza lortu ondoren, Santiago de Bargasek ordezkatu Lekeitiori dagokionez ikastetxea txikia bazen ere Jesuitak ondasun zuen.16 eta beronekin mendea amaitu eta berria hasiko dugu. Mai-ugariren jabe ziren: etxeak, lurrak, baserriak, errentak... Ondasun ho- suaren soldata 100 dukatekoa zen.rien bidez erraz manten zezaketen maila oneko hezkuntza. Aurreran-tzean Kontzejua arduratuko zen zerbitzu bera ematen baina ezinean Gramatika ikastearizebilen. Gramatikako ikasketek oztopo ugari gainditu behar izan zituz- dagokionez, ordukoten Jesuitekin zerikusitako guztia ezabatu beharra zegoelako. Bat-ba- agintariek ez zutentean, Nautikako ikasketak interesgarriagoak bihurtu ziren.15 egoki ikusten. 1770etik 1777ra arte ikastetxea, di- rudienez, itxita egon zen eta haren ordez Nautikako esko- la zegoen martxan. Pº Jose de Echeverria aba- deak (1777-79) Latina ema- ten zuen eta 200 dukateko soldata kobratzen zuen. Lati- neko oposaketak ere prestatu ziren, baina ez zuten arrakastarik izan. Udalak berak aukeratu nahi zuen irakaslea, laikoa zein ekle- siastikoa izan, baina “Real y Supre- mo Consejo” zelakoari baimena eskatu behar zion, eta Kontseilu Goren horrek ez zuen nahi elizgizonik irakasle bezala. Lekeitiok, ikusiko dugu gehiagotan, ez zuen inoiz sekularizazioa onartu.17 Lekeitioko Bariku Santuko Pietatea. 16 LUA R34 (Otxoa Urkizaren karitatezko kontuak) \"... 366 reales 24 maravedíes por el tercio de renta correspondiente desde principios de Septiembre de 1779 en que se proveyo en propiedad el magisterio de escuela hasta fin del mismo año pagados a Don Santiago de Bargas maestro nombrado. 4400 reales pagados al dicho maestro Bargas a razon de cien ducados al año, en los cuatro proximos pasados 80, 81, 82 y 83\". Real Cedula... sobre extincion de las Catedras y enseñanza de la 17 LUA R51, 250r, 1799 “Y leyeron los autos y diligencias de concurso de opositores al escuela jesuitica... LUA R 86, 69r, 1771. Magisterio de Gramatica de esta dicha Villa… Como comisionado especial de la noble villa he presenciado con el señor alcalde y regimiento todos los exercicios literarios de los tres15 LUA R25, DO1, 1770 “mande que el expresado Colegio se aplique para Aula y havitacion opositores en el concurso al Magisterio de Gramatica, disponiendo yo mismo el asunto yde un maestro de primeras letras. Que se establezca igual havitacion y Aula para un tema Castellano por la Ystoria de España del Padre Juan de Mariana para su composiciónCathedratico de Nautica para la qual tengo por conveniente a don Pablo Navalles por su y versión al latin; Y lo propio el asunto y tema latino de la bula primera de indicción oconocida pericia en esta profesion, con la calidad de admitir pensionistas de todo el Reyno, convocacion del sagrado Concilio de Trento del señor papa Pablo tercero para su composiciony se asigne de la memoria de Martín Ochoa de Urquiza el salario que se pueda proporcionar. y version al castellano.Y el concepto que tengo formado por dichos ejercicios es que ningunoQue se cese en la enseñanza de Latinidad por no ser necesaria en aquel pueblo ni conforme de los tres opositores... se halla con la devida instruccion en la latinidad para ser nombradoa la ley del Reyno” . al Magisterio”. “... Y quando así no lo estimase dicho supremo tribunal a lo menos se digne disponer y ordenar que nuevamente se saque el Magisterio a concurso y oposición, admitiendo indistintamente también a los eclesiásticos respecto a que por lo común se ha visto en los Pueblos en que en este Señorío de Vizcaya hay Eclesiasticos Preceptores qué mejor y con más respeto enseñan y educan los jóvenes y se les impresionan los conocimientos del santo temor de Dios...”. 46

\"Resumen naútico: lecciones de Navegación tomadas en la Escuela de Le- Labayruk “Historia general del señorío de Bizcaia” izeneko laneanqueytio por D.M. de L\". c. 1780 (José María Arriolaren biblioteka). egiaztatzen duenez, ordurako Nautika eskola abian zen eta Navalles maisu ibili zen bertan.20Nautika ■ Navallesek urte askoan lan egin zuen Nautika eskolan (ziurrenik, hilItsasoari begira bizi zen herriarentzat nautikako ikasketak nahitaez- arte).21 \"Temporalek\" argi zeukaten Nautikako ikasketak Gramatika-koak ziren. Betidanik izan genituen kapitain, piloto edo maestreak bai- koak baino beharrezkoagoak zirela, baina udalak ez zeukan hain argi!na oraingoan ikasketa arautuak komeni ziren. Navalles hil ondoren, Pedro de Zabalaren berri daukagu. Nautikako Ez dakigu noiz sortu zen Nautika, baliteke mendearen hasieran kon- klaseak bere borondatez ematen zituen eta Urkizatarren karitatezkotuan badugu 1735erako 70 bat pilotu zeudela Lekeition18 eta Agustin obratik kobratu nahi zuen. Behiak oraindik esnea ematen zuen. Es-Ibañez de la Renteria maisua 1725ean hil zela. Behar bada lehenengo kaera Madrilera egin zuen, baina handik eskaera Udalari egin beharmaisua Agustin bera izan zen. Gero, Joseph Vicente Ibañez de la Ren- zitzaiola erantzun zioten. Udalak Gramatikako ikasketak aukeratu zi-teria eta Pedro de Oriosolo kapitainak eta Pablo de Navalles ere ber- tuen.22 Gainera Zabalak, bere guraria lortzeko egindako memorialean,tan aritu ziren maisu modura.19 Badakigu Pº Bernardo Villarrealek ere, marinelen zerrenda puztu zuen eta Kofradia oso haserre zegoen.23apunte batzuk prestatu zituela eskola edo klaseak emateko: “... Carta-pacios que escribi de Geometría Esphera y Trigonometría y otras cosas Badirudi Nautikako ikasketek garai bi izan zutela: amateurra eta pro-precisas para la Náutica para algunos a quienes enseñe la Navegación”. fesionala. Lehen garaian maisu entzutetsuak izan zituen, Jaurerriko diputatu nagusiak Renteriatarrak, baina bolondresak, kobratu barik Jose Vicente Ibañezek de la Renteriak, Agustinen semeak, liburu hau lan egingo zutenak. Bigarren garaian, Navallesek eta ondorengoekidatzi zuen: “Explicacion del circulo nautico astronomico universal” kobratu egingo zuten eta horrek arazoa sortu zuen. Ez zegoen behar(Baiona, 1738). Manuel Echabelar tenienteak ere bere liburua idatzi beste diru dena sustatzeko, Primeras Letras, Gramática Latina etazuen: “Instruccion exacta y util de las derrotas y navegaciones que se eje- Naútica. Udala Gramatika ikasketen alde agertu zen (ezin zen bestelacutan en todos los tiempos en la America Septentrional, de unos puertos izan, Mendiola kapitainaren aginduen kontra joango ziren-eta), bainaa otros, con las advertencias de sondas y notas, para ponerlas en prácti- Gobernuak Nautikakoak nahiago zituen.ca” (Cadiz, 1753). 20 \"Historia general del Señorío de Bizcaya\", Estanislao Jaime Labayru. Bilbo, 1895-190318 LUA R40, 13r Descripcion anonima (c. 1735) “Sus habitantes son economicos y bien “... se confió la asignatura de náutica a Pedro de Navalles, marino de la Real Armada, queentendidos, algunos son mathemmaticos y enseñan pilotage, ay al presente sobre 70 Pilotos hacía algún tiempo tenía abierta una escuela de dicha enseñanza, de mucho renombre y aque an estudiado en esta Villa, Navegando con mucho credito en las Armadas Reales y navios la cual acudían jóvenes de Laredo, la Montaña, Galicia, Portugalete, Bilbao, San Sebastiánde particulares”.    y aún Cádiz”.19 LUA R25, DO1, 1770 “En tiempos pasados enseñaron la Nautica en esta villa Don 21 LUA R34, DO1 “En vista de esta liquidacion la Junta Municipal en decreto del mismo díaAgustín Ybañez de la Rentería diputado general que fue este dicho Señorio: su hijo don 10 de mayo de 77 mando que por entonces los alcances resultantes se entregasen a dichaJoseph Vicente, que también lo fue y Capitán de la Real Armada: Don Pedro de Oriosolo: y viuda y erederos del citado difunto don Pablo de Navalles hasta verificar el pago de 28.329actualmente Don Pablo de Navalles: pero con una diferencia y es la de que aquellos enseñaron rr y 12 mrs”.voluntariamente, pero este ultimo aunque ejecutava lo mismo antes del extrañamiento delos regulares, ahora se considera sostituido en lugar del Cathedratico de la Gramatica, y esto 22 LUA Udal aktak, 1786-12-5 “... sobre insttancia hecha por Don Pedro de Zabala vecino dees en perjuicio manifiesto a esta carga de fundacion del que fue Colexio y de la declarada la villa de Lequeitio en solicitud de que se le concedan 1941 reales y 26 maravedíes que diceintencion de los fundadores…”. quedan sobrantes anualmente de la obra pía fundada en dicha Villa por Martín Ochoa para que sirvan de donación al Magistterio de Nauttica que exerce en ella voluntariamente...” “... a instancia del mismo aiuntamiento se mando establecer en la expresada villa la Cathedra de Latinidad y Rettorica en lugar de la de Nauttica con las dottacion de 300 ducados sobre los bienes de los fundadores del Colegio de los ex jesuitas o en su defectto sobre la de la expresada obra pia; previniendo al mismo tiempo al ayuntamiento dispusiera que en ttodo tiempo hubiese Maesttro de Nauttica como le havia havido antes para [...] esta enseñanza tan importtante a la navegacion”. 23 LUA Udal aktak, 1786-12-5 “... asegura que esta Villa se compone de 600 vecinos y que de ellos las quattro quintas partes son navegantes que es lo mismo que decir hay 480 marineros: los individuos de esta dicha nuestra Cofradía inmediatamente que han sido notticiosos de la siniestra relación del expresado memorial de Zavala me encargan como Maiordomo de ella represente a V.I.como lo hago lo perjudicial que les es dicha siniestra relacion, pues siendo conscientte que estta villa esta reputada de 350 a 400 vecinos segun la Fogueracion de este M.N. y M.L. Señorio...” . 47

AROGaraikideaAroz aldatu dugu. Egia esan, aroen kontua historia errazteko zitazunek” –pribilegioak euren ustez- gogaikarriak izan beharmodu bat baino ez da. Hor segitzen dugu Borboiekin eta mende zuten. Halaber, neurri honekin aldrebesekoa lortu zuten, gaitzamaieran ere agintean jarraitu arren, tartean bestelako dinas- asko onerako: minduta, euskaldunen nazio kontzientza puztuztietako erregerik ere egon zen (Jose I.a, Bonapartetarra, Ama- eta abertzaletasuna sortuz. Ordukoa da, 1895, lehenengo alder-deo I.a, Saboiakoa edota errege karlistak) eta I. Errepublika ere di abertzalea P.N.V/E.A.J.indarrean egon zen. Ez aspertzeko bezalako mendea izan zen,gorabehera handiekin: gerra sorta zabala, hau da, independen-tziakoak, zibilak, kolonialak..., matxinadak, pronuntziamenduak,intrigak... Borboiak ere, ohikoa denez, lustrea galtzen joan ondo-ren, pitili-potolo moldatu ziren garai berrietara. Absolutismoaren eta erregimen zaharraren garaiak amaitutzateman ditzakegu. Iraultza liberal burgesek Europa guztia zehar-katu zuten tsunami baten antzera eta Iraultza Frantsesaren prin-tzipioak gauzatzeko aukera heldu zen. Espainian, hala ere, ideia berriak astiro ezarri ziren. Alderdi li-beralak ez zirelako liberalegiak eta are gutxiago moderatu edokontserbadoreak. Errege eta erreginak ez ziren aurrerakoiak,normala denez eta alderdi absolutista karlista eta Elizari buruzzer esan genezake… Denborarekin alderdi errepublikarrak, de-mokratikoak, monarkikoak, sozialista, abertzaleak... sortu ziren.Babel berria! Bestalde, euskaldunok, ordura arte irabazlea aukeratzen jaioak,usaimena galdu genuen. Karlistadetan behin eta berriro aukera-tu genuen galtzailea. Ordutik aurrera, gustoa hartuta edo, gal-tzailearen papel erromantikoa nahiago izan dugu eta hori zinezordaindu zen Foruen galerarekin 1876an1. Egia esan, orduko etaegungo estatu liberal zentralistarentzat lurralde batzuen “bere-1 Alderdi liberala aukeratu zutenak ere euskaldunak ziren, Lekeition ez ziren gutxi Las Siete Plagas, aldizkari karlista, 1870/04/06.batzuk! Errazteko, matizatu gabe egiten diren baieztapen orokorrak baimendukodizkiguzue.48

Hezkuntza ■Ilustrazioaren ideiei jarraituz, liberalek konfiantza handia zutenhezkuntzan. Dena den, Espainian sarri gertatzen den bezala, askoegin nahi, gutxi egin bai. Teoria asko, praktika gutxi. Hezkuntzan aurrerapausoak eman baziren ere, ez zen nahikoaizan. Atzerapena ikaragarria zen, analfabetismo tasa lotsagarriaeta hezkuntza-politika ahula zentzu guztietan (diru barik zer egindaiteke?) Aukera ona galdu zen beste herrialdeen pare jartzeko. Garai horretako legeei dagokienez, aspertzeko lain lege dagoelaesan behar da. Lege aipagarrienak, Cadizko Konstituzioa (1812),Somoruelos Legea (1836) eta Moyano Legea (1854) ditugu. Ca-dizko Konstituzioan titulu oso bat eman zioten hezkuntzari (Cons-titución de Cádiz. 1812. Titulo IX. De la instrucción pública. Ca-pitulo único.) Ikus daitekeenez, hezkuntza oso garrantzitsua zenilustratuen oinordeko burges haientzat. Konstituzioaren aginduz,besteak beste, Espainiako herri guztietan eskolak ezarri behar zi-ren, umeek idazten, irakurtzen, kontuak egiten eta dotrina ikasiahal izateko; goi-mailako ikasketak hedatzeko nahikoa unibertsita-te ezarri behar ziren; zuzendaritza orokorra eta ikuskaritza publi-koa sortu behar ziren.Escuela Nacional Federal, 1873 aldeko satira politikoa. Pi y Margall eta Emilio Constitución de Cádiz. 1812. Titulo IX.- De la instruc-Castelar I. Errepublikako lehendakariak ageri dira. ción pública.Capitulo único. “artº 366 En todos los pueblos de la Monarquía se es- 49 tablecerán escuelas de primeras letras, en las que se enseñará a los niños a leer, a escribir y contar, y el el catecismo de la religión católica, que comprenhenderá también una breve exposición de las obligaciones civi- les. artº 367 Asimismo se arreglará y creará el número competente de universidades y de otros establecimien- tos de instrucción, que se juzguen convenientes para la enseñanza de todas las ciencias, literatura y bellas artes. artº 368 El plan general de enseñanza será uniforme en todo el reyno, debiendo explicarse la Constitución polí- tica de la Monarquía en todas las universidades y es- tablecimientos literarios, donde se enseñen las ciencias eclesiásticas y políticas. artº 369 Habrá una dirección general de estudios, com- puesta de personas de conocida instrucción, a cuyo car- go estará, baxo la autoridad del Gobierno, la inspección de la enseñanza pública. artº 370 Las Cortes, por medio de planes y estatutos especiales, arreglarán quanto pertenezca al importante objeto de la instrucción pública. artº 371 Todos los españoles tienen libertad de escribir, imprimir y publicar sus ideas políticas sin necesidad de licencia, revision o aprobación alguna anterior a la pu- blicación, baxo las restricciones y responsabilidad que establezcan las leyes”.

Fotomuntaketa. Isabel II.ak Colón gurpil-bapora hartu zuen Lekeitiotik alde egin zuenean. Handik gutxira La Gloriosa izeneko iraultzak behartuta, Frantziara erbesteratu zen.Lekeitio, república de pescadores ■XVIII. mendea Konbentzioko gerrarekin amaitu genuen eta men-de berri hau beste batekin hasi, oraingoan ere auzokoen kontra. In-dependentzia gerra horretan, herria ia erre egin zen frantsesen etaespainolen eta aliatu ingelesen liskarretan. Horretaz aparte, I. eta II.Gerra Karlistak ere sufritu zituen.2 Egoera horri desegonkortasun po-litikoa eta foruak deuseztatzea erantsi behar dizkiogu. Hala ere, Le-keitio hazi egin zen, mende bitako lotalditik esnatuz: 1800ean 1.910biztanle izatetik 4.029 biztanle izatera 1901ean. Hazkundea, batezere, mendearen erdialdetik aurrera garatu zen eta ondorioz ikastekoeskaintzak ere bide bera hartu zuen. Izan ere, XIX. mendeko gerra-teen, errege eta gobernu aldaketen eta hezkuntza legeen etengabekoberriztapenen gainetik, udala izan zen, ordura arte bezala, eginkizunhorren egonkortasun eta ardura nagusia hartu zuena.Lekeitiar gehiago izanda, jakina, hezkuntza eskaintza ere handitu eginbehar zen. Aurreko menderako lekeitiar batek idatzitako Deskribapen Anoni-moa erabili izan dugu, oraingoan, berriz, kanpoko jendeak nola ikusigintuen izango dugu kontuan.2 Ordura arte Kontzejuak ez zuen izan arazo ekonomiko larriegirik, geroztik aparta Humboldt anaiak, Goethe eta Schiller, azken honen lorategian, c. 1797.paretik... Ordukoak dira Sta Katalina edo Madalenako baserriak eta lurrak saltzearenak. 50

Wilhelm von Humboldt handiarekin hasiko gara. Hauxe dio Los Vas- Antzeko hiztegi batean, 1826ko edizioan Sebastian de Minañokcos liburuan, 1799an egindako bidaian. datu berberak erabili zituen, baina Nautika eskola ere aipatu zuen. \"Era casi de noche cuando, bajando de los montes, llegué a Lequeitio. Hara, Juan B. Eustaquio Delmas-en (Guía histórico-descriptivaLa mañana que allí pase pertenece a las más alegres que yo recuerdo. del viajero en el señorío de Vizcaya, 1864) iritzia: ...Lequeitio me pareció la villa más simpática y animada en todo el gol- “La instrucción pública no podía ser olvidado de los lequeitianosfo de Vizcaya.3 así es que, además de las escuelas de instrucción primaria y de la- tinidad con que cuentan poseen un colegio para la educación de ...Un paseo aquí por la mañana muestra con una mirada toda la exis- niñas, dirigido por hermanas de la Caridad y una escuela de Náuticatencia del lugarejo, que con verdad se puede llamar una república de provista de un excelente gabinete de física debido a la liberalidad delpescadores, pues todos viven de la pesca. Excelentísimo Señor Don José Javier de Uribarren, hijo de la villa\". ...El mercado está en los muelles mismos y las muchachas acaparado- Izan ere, hamar urte lehenago heldu izan bazen ez zuen horre-ras corren en la bajamar con cestas sobre la cabeza de una lancha a otra. la pentsatuko, eskerrak Uribarrenen patrikerak asko hobetu zuelaEntre tanto los hombres llevan las redes a los barcos\". hezkuntzaren egoera! Humboldtek aurkitu zuen herria arrantzalea zen. Udalak berak Orduan Lekeition 360 etxe eta 3367 biztanle zeuden. Zenbat1821-11-9an zerabiltzan datuek hala diote: 2.391 lagun bizi ziren, hasi ginen! Ateak bota genituen eta laster harresiak!haietako 869 lehortarrak ziren eta 1.522 itsasokoak; beraz, ia 2/3arrantzaleak ziren (%64). Azkarragak bere “Historia General de Vizcaya” liburuan Iturrizak egindako lana osatu zuen (1787 eta 1885 arteko kronika eginez) Angel Casimiro Guvantesen (“Diccionario geográfico-histórico de Es- eta Lekeitiori buruzko informazio interesgarria azaltzen digu.paña. 1802”.) hitzetan: 1885ean publikatua, orduko hezkuntzaren egoera ageri da. Gera- tu zaitezte, beraz, hurrengo STOP-ean, merezi du eta. \"… Y el casco se compone de cinco calles con 268 casas, entre ellas28 de muy buena fábrica en un espacio de 1376 pasos de largo y 255 XVIII. mendeko eskola eta maisu pribatuen tradizioari eskola be-de ancho… Entre todos hay 1900 almas que contribuyen por 234 fo- rriak gehituko dizkio XIX. mendeak, lehendabiziko neskentzakogueras También hubo colegio de jesuitas, cuya iglesia es hoy ayuda de eskola eta parbuloena estreinatuz. Hala ere, Espainia mailan ondoparroquia, y su casa sirve de habitación de los maestros de gramática y egon arren, Europa aurreratuko alfabetazio-tasetatik urrun geun-primeras letras que tienen competente dotación…\" den. Berriz ere, herriko mezenas edo zaindarien dirua ezinbeste- koa suertatu zen heziketarentzat eta oraingoan laguntza Ameri-3 Zelan ez diogu Humboldti kale bat eskaini? ketatik helduko zitzaigun. 51

“Croquis de Lequeitio” KarlistadakHistoria de la guerra civil y de los partidosliberal y carlista...” Antonio Pirala, 1889ko Gatazka horretan etsaia ez da atzerrita-edizioa? rra bertakoa baizik. Lekeition liberal ur- banoen eta karlista absolutisten arteko Zumalakarregi museoko grabatuak. borroka gogorra izan zen, bi bandoek errukirik gabe borrokatu zuten elkarren kontra. Lekeitioko udal gobernuan libe- ralak eta karlistak txandakatu egin ziren eta agintea hartzen zutenean arerioa- ren ondasunekin gelditzen ziren. Gerrak kalte izugarriak eragin zituen, baita eko- nomian ere. Independentzia Gerrak eta, gero, Karlistadek lur jota utzi zituzten udalaren finantzak eta ondasunak urte askorako. Bigarren gerran, 1874ko apirilean, be- netako Estatu Karlista sortu zen Euskal Herrian. Araban, Nafarroan, Gipuzkoan eta Bizkaian Aldundi karlistak sortu zi- ren (batzuk sortuta zeuden 1872rako), baina 1876an porrota etorri zen.4 Doku- mentuetan ikus daitekeenez, ez zebil- tzan tontakerietan. Gerrak halakoxeak ziren eta dira. “Muy noble y muy leal villa” idazpuruaz gain, Lekeitiok “Fideli- sima” titulua ere lortu zuen, baina hori Karlos VII.a errege-nahiaren eskutik izan zen. Balio bako titulu hori eta zorrak lor- tu zituen Lekeitiok! 4 LUA Udal aktak, 1873/05/14 \"Se leyo una circular de Don Gerardo Martinez de Velasco (karlista zen) prohibiendo al Ayuntamiento dar parte al enemigo de los movimientos de las fuerzas que estan bajo de su mando pena de ser pasados por las armas...\".

Antiguos Recuer- por los señores Uribarren y Don José Luis de Además de estos centros de instrucción dos de Vizcaya Abaroa, cuyo director es el señor Don Bru- fundó el señor Uribarren una cátedra de lati- “Historia Ge- no López de Calle, representante además nidad que se halla a cargo de un eclesiástico, neral de Viz- del primero de los dos patronos fundadores asistiendo al aula unos 30 jóvenes; el patro- caya” Iturriza y del otro la distinguida señora bilbaína Dª no señor Calle tiene el proyecto de ampliar y Azcarraga Eloisa de Gaminde, esposa del segundo. Está la enseñanza de latín. Por último existe una 1885. regentada por los ilustrados catedráticos, escuela de párvulos dirigida por el profesor Ya hemos por don José María Ibarra que tiene a su car- don José Miguel de Echevarría y sostenida go además de la Secretaría del Colegio las por don Pascual de Abaroa. Además de estos dicho que este co- cátedras de geografía, física y alguna otra, benéficos asilos pronto contará Lequeitio con legio de San José fue y por Don Alfonso María Azcue que explica otro destinado a huérfanos, en el cual reci- fundado por el Señor pilotage cosmografía. El número de alumnos birán estos la enseñanza elemental y el oficioUriba- rren y que está dirigido por reli- matriculados en el último curso ha sido de que más se adapte a sus inclinaciones y a sugiosas, cuya superiora, sor Josefa de Oyarzun, cinquenta. voluntad. El señor don Pascual de Abaroa,tiene la amabilidad de enseñarnos todos los que acaricia en estos momentos dicho pro-departamentos de que consta el edificio, con Los fondos tanto para el sostenimiento de esta yecto, ha solicitado del ayuntamiento que leuna bondad y una dulzura que no encontramos Escuela como del Colegio San José están en papel ceda para este santo objeto el local del anti-palabras bastantes para demostrarla cuanto lo o valores franceses. guo hospital que fundó su hermano don Joséagradecemos. Todo cuánto dijimos al describir Luis.el colegio de las hijas de la Cruz de Santurce En frente del colegio de San José se hallan laspodríamos copiar literalmente en esta página escuelas públicas de niñas, dirigidas una de ellas Y para reanudar y completar los fines delpor que las dos corren parejas en pulcritud , por las mismas Hijas de la Caridad del Colegio y puerto de refugio que va a construirse, acabaen aseo, en condiciones higiénicas, en la ven- la otra por doña Inés F de Begoña, ambas perfec- de solicitar el Ayuntamiento la isla de San Ni-tilación de sus bien dispuestos dormitorios, las tisimamente montadas y dotadas de excelente colás perteneciente al Estado, que divide lasespaciosas salas de labor en los locales de las y completo menage para la enseñanza. Detrás dos playas y está la entrada del puerto, conclases, en los comedores, en los salones de rec- de la Basílica de Santa María se halla una de las el fin de establecer en ella un Observatorioreo, en todos sus más mínimos detalles... dos escuelas de niños, y la otra a la entrada de astronómico que estará a cargo de los pro- En esta misma Plaza de la Compañía se ha- la carretera de Guernica; esta última, fundación fesores del colegio de náutica. Fantomasenlla la Escuela de náutica fundada el año 1862 del señor Uribarren; ambas son escuelas modelos submarinua bakarrik falta!!! por todas sus circunstancias.Fotomuntaketa. Garraitz 25-ekoei ideiak ematen.

Ameriketara Denek ez zuten dirurik egingo, baina egin zuenak, askotan, Lekei-joan nintzen zentimorik gabe... ■ tio akorduan izan zuen eta garaiko pesoak, ezkutuak… bidali zituen –gehienetan beste lekeitiarren baten bitartez– eta horrela, aberasta-Indianoaren figura ezaguna da gure artean. Kantuak dioen beza- sun berria pilatzen joan zen herrian.la: “Txin-txin, txin-txin, diruaren hotsa, harexek ematen dit, maitia,bihotzean poza”. Herriko lehen indianoak Kolonekin joan ziren eta Uribarren jauna, adibidez, indianoa bazen ere, ez zen Ameriketan abe-gaur egun ere egongo da baten bat, Ameriketara ez bada ere, akaso rastu, Frantzian baizik, bankari lanari esker egindako fortunarekin. HarenTxinara joko duena. Ezin da jakin zenbat lekeitiar joan ziren harantz, ilobak ziren Jose Luis eta Pascualek osabaren negozioarekin jarraitu zutenbaina ez dago dudarik Euskal Herria bezalako herrialdearentzat abe- Parisen eta Lekeitioko herriak hori eskertu egin zuen. Orduan burututakorastasun-iturria eta beharrezko lasaitu demografikoa izan zela, behi- proiektu askotako batzuek hezkuntza hobetzea zuten helburu.nik behin. Gonzalo Duok Uribarrentarrei buruz dioenaren arabera, Frantziako be- Lekeitioko familia \"handi\" asko, Beingoleatarrak esaterako, eta beste nefizentzia ereduak jarraitzen zituzten, lehenbizi Bordelen (1820-1834)familia \"umil\" asko eta asko lurralde haietan zehar ibili ziren, bai ber- eta gero Parisen ikusitakoak. “Kristau karitate” hori, antza denez, aurre-tan gelditu ere. ratuegia zen Espainiarako, baina ez dugu ahaztu behar hemen bazegoela lehendik ere antzeko tradizioa, mezenazgoarena.Jose Javier Uribarren Jose Luis Abaroa Uribarren Pascual Abaroa Uribarren(1791-1861) (1816-1865) (1825-1890)Lekeition jaioa, gazte joan zen Lehengoaren loba zen. Osa- Jose Javierren beste lobaMexikora lan egitera eta Hego bak bazkide egin zuen eta, bat, lekeitiarron artean osoAmerikako nazioetan prozesu osaba baino maila apalagoan ezaguna, luzarorako jesarritaindependistak indarra hartu izan bazen ere, Lekeitioko daukagulako herriko plazan.zutenean Bordelera bizitzera herriari laguntza eskaini zion Nor ez da ibili Pascualitoren in-bueltatu zen, bankari lanetan osabarekin batera Nauti- guruan olgetan! Hark ere askoarituz. Ondoren Parisera joan kako ikasketak bultzatuz. zeukan eta asko eman zuen.eta Abaroatarrekin batera bertan Hainbat obra zibil ordaindugelditu zen. San Jose ikastetxea, zituen, baina eskolarik ez zuenNautika eta Latinitateko eskola egin. Badirudi, Elexateakoeta Idoaldegiko eskolak berari ospitalean umezurtzentza-esker egin ziren. Elexateako ko eskola egiteko proiektuaeskoletarako ere utzi zuen dirua. zuela, baina ez zen gauzatu.“Lionel Rothschild”(Rotxil lekeitiarrontzat), Gillot, 1870. 54

Abaroa-Uribarren txostena.LUA 1263/4, 1923-9-27. 55

Eskolak ■ San Pauleko karitateko moja. Esan bezala, XIX. mendean zehar eskola San José kolegioa 1854an zabaldu zen eta Cavanilles historialariak berriak martxan ikusiko ditugu. Aurretik akaso baikorregi zioen 200 ikasleen erdiak izanda ere, Lekeitioko etorritako Lehen Hezkuntza (primeras le- neskek oinarrizko hezkuntza eskuratzeko aukera izango zuten. Ha- landabe oraindik nesken beste eskola bat falta zen eta orduan bai le- tras), Gramatika eta Nautikako ikasketei, gediak eskatzen zuelako. Berandu bazen ere, legedia betetzeko as- emakumeen, parbuloen edota nagusien motan 1883an udalak eskola berria zabaldu zuen errentan hartutako eskola zabaldu berriak gehitu beharko etxe batean. 1885erako eskola honek 107 ikasle zituen eta San José dizkiegu. Oraingoan nabarmena da ohiko ikastetxeak 150, guztira 257 ikasle (zenbatu barik etxean edo eskola hezkuntza-ibilbideetatik kanpo gelditzen zi- pribaturen batetan, balego, ikasiko zutenak). Hala ere alfabetatuen renei zuzendutako ahalegina. kopurua ez zen behar beste hobetzen. Agian ez zen ondo irakasten Emakumeek mende hasieratik izan zuten nesken eskoletan. Historialari batzuen ustez hala zen; hobe zen esko- kontzejuaren errentez ordaindutako ande- la misto batean ikastea, mutilak ikasten zuten bera ikasteko. Emaku- reño eta laster bertan zabalduko zen nes- meen hezkuntza bigarren edo hirugarren mailakoa zen: andereñori ez kentzako San Jose kolegioa. Umetxoek, berriz, zitzaion apenas ikasketarik eskatzen, ez zuen ezer irakasten, soldata mende amaierara arte itxaron behar izan zuten; egia esan, ez tristea zuen, ikasle gutxi zituen... zen aldaketa handia izan. Gau eskolek, berriz, ohiko hezkun- tzaz kanpo gelditzen ziren gazteen ardura hartzen zuten eta Esan beharra dago, oinarrizko ikasketa hauek konplexuagoak bihur- mende erdialdera zabaldu ziren. tu zirela eta izendapen ezberdinak erabili zirela lege aldaketen arabe- Itxura batean ez dirudi egoera txarra denik, baina benetako ga- ra: elemental, superior, completa, incompleta... 1831an eskola berria koa alfabetatze mailan zegoen eta, aurrerago ikusiko dugun mo- zabaldu behar zela–eta, goi mailakoa aukeratu zuten, “escuela de se- dura, ez dago argi noraino hobetu zen. gunda enseñanza”. Lehen hezkuntza LUA Udal aktak, 1831-10-15 \"atendidas las circunstancias que con- curren en esta Villa y las muchas utilidades que pueden prometerse a 1833rako eraikin dotorea estreinatu zuten Ele- sus mismos hijos de recibir una solida y buena enseñanza, se eleve a xatean eta handik urte batzuetara, 67an, beste plaza de segunda enseñanza la escuela... debiendo el maestro que se bat Idoaldegi kalean, Eskolapean. Herria hazi nombrare tener todos los requisitos que exige el nuevo reglamento de egin zen eta mutikoek bi eskolokin, antza, nahi- escuelas\". Segunda enseñanza orduan, gero instruccion primaria su- ko zuten. perior 1838ko araudiaren terminologian, azkenik primera enseñanza superior 1857ko legearen arabera. Eskola beraz lehen hezkuntzakoa Jakina da Primeras Letras-ko eskola horiek, zen, baina maila gorenekoa. legearen arabera behintzat, mutikoentzat pen- tsaturik zeudela. Neskentzako eskola pribatuak Parbuloen eskolak mende amaierarantz zabaldu ziren, hezkuntza zeuden. Lekeitiok 1804an andereño bat kontra- sofistikatzen ari zen seinale. tatu zuen, -portzierto soldata miserablearekin-,baina eskola hori nahi edo komeni zitzaionean zarratu zezakeen. Ez ze- Dena dela, Delmas-i jarraituz, udalaren ardurapeko eskolez gain,goen derrigortuta ez zabaltzera ez zabalik mantentzera. Lehendabiziko beste zenbait eskola pribatu ere egon ziren. Beste kontu bat da zen-urteetan 30 bat ikasle izan zituen, baina badakigu eskola pribatuak be bat ikaslerekin eta norainoko garrantziaz, baina Udalaren ardurapeanbazeudela neskentzat bakarrik eta neska eta mutilentzako ere bai, mis- ez zeudenez testigantza gutxi daukagu horietaz.toak, alegia. 1783ko Errege Zedulak (Real Cedula) zera zioen: Articulo V De la enseñanza 1 Lo primero que enseñarán las Maestras á las Niñas serán las Oracio-nes de la Iglesia, la Doctrina Christiana por el metodo del Catecismo,las máximas de pudor, y de buenas costumbres; las obligará á que vayanlimpias, y aseadas á la Escuela, y se mantengan en ella con modestia,y quietud. 2 Todo el tiempo que estén en la Escuela se han de ocupar en sus labores... 3 Las labores que las han de enseñar han de ser las que acostumbran,empezando por las mas fáciles, como Faja, Calzeta, punto de Red, Dechado, Dobladillo, Costura, siguiendo despues á coser mas fino, bor- dar, hacer Encages, y en otros ratos que acomodará la Maestra segun su inteligencia, hacer cofias, ó Redecillas, sus Borlas... Jostunen akademia zirudien! 56

Tarte berean gau eskolak ere ezagutu genituen. LUA Udal aktak, Uribarrenek bazekien hori eta Nautikako eskola eta, bide batez, Lati-1868-1-23 \"... se presento un acuerdo de la junta local de instruccion nitatekoa zabaldu zituen. Latinitatekoa tira,5 baina Nautikakoari ateraprimaria consignando media onza de oro mensual por cada maestro de zitzaion bai probetxua! 1862-1946 aldirako, 1.828 ikasle zenbatu zi-los dos existentes actualmente por las dos horas que señalen a contar tuen norbaitek egun euritsu aspergarri batean.desde las siete o las nueve de la noche en la enseñanza nocturna de adul-tos...\" Beranduxeago Antonio Sacristan aukeratu zuten 160 errealekosoldatarekin baina arrakasta handia izan zuela-eta, beste maisu batere behar izan zuten. Ikasteko gogoa bazegoen, antza.Nautika eta Latinitateko eraikinaerreforma aurretik. Nautika eta Latinitatea Aurreko mendean denak dro- gan ikusi genituen, batzuk La- tinitateko ikasketen alde eta besteak Nautikakoaren alde. Badirudi jesuitak bota zituzte- la eta ganora eurekin eraman zutela. Batzuk zein besteek gorabeherak izan zituzten eta Nautikako ikasketak bertan behera ere gelditu ziren aldi ba- terako behintzat. Latinitatekoei buruz ez dakigu askorik, baina antzera ibiliko ziren. Lekeitia-Kurik Maltesek be kontixu rrek biak behar zituzten. HaraLekeitioko Nautika eskolan ikasi zuen. zer zioen Cavanillesek 1857an \"Hasta hace pocos años había en Lequeitio un maestro de náutica: discípulos suyo son los patrones y pilotos esta villa que hoy na- vegan por el Pacífico. No teníanque salir de sus casas para aprender, ni que costear gastos superiores Nautikako matrikulak LUA Nautika 22-19.a sus fuerzas y unían desde luego la teoría a la práctica. Fue el últimomaestro el señor Amusátegui cuyo hijo, discípulo suyo, es hoy teniente 5 Azkarragaren hitzak 1885ean \"... fundó el señor Uribarren una cátedra de latinidad quede la armada. Mas la enseñanza se trasladó a Bilbao: ¡furor de centrali- se halla a cargo de un eclesiástico, asistiendo al aula unos 30 jóvenes; el patrono señor Callezar!... Alguno estrañara que no pidamos para Lequeitio escuelas de latín, tiene el proyecto de ampliar la enseñanza de latín\".institutos de primera o de segunda clase y deseemos escuelas de náuticay de matemáticas\". 57

Ikasgaiak ■ San José kolegioko arauak 1856Mende berri honetan ez dirudi ikasagaietan Artículo 6ºaurrerapen handirik egon zenik. Betiko dotri- Sera obligación de las Hermanas de Caridad enseñar á las niñasna, irakurri, idatzi eta zenbatu agertuko dira el catecismo y la doctrina cristiana, leer, escribir y contar, reglasbehin eta berriro. Mutikoetan asuntua sofis- de politica y urbanidad, y hacer calceta, coser, planchar y otrastikatzen joango da eta Gramatika, Geografia labores propias de su sexo. Deberan al efecto tener abiertas laseta Historia ere irakatsiko dira. Neskak, be- escuelas en todos los dias que no sean de precepto de misa por larriz, nahikoa izango dute oinarrizko ikaske- mañana desde las ocho hasta las once y por las tardes desde lastekin eta josten ikasiaz. dos hasta las cinco en los meses desde primero de Mayo a fin de Septiembre y en el resto del año desde la una hasta las cuatro... Neskak Artículo 7º 1805eko Udal akta batean andereño izateko Cuidarán ademas de llevar a las niñas a misa todos los dias de ezinbesteko diren ikasketak, soldata eta ira- precepto y de que diariamente se reze en las clases el Santo Ro- katsi beharrekoak zehazten dira, hain zuzen, sario. irakurketa, idazketa, zenbakiak, galtzeta, josketa eta dotrina.6 Bernarda Costa andereñoak Udalaren baimen eta laguntzarekin nesken es-kola zabaldu nahi izan zuen 1819an eta ikasgaiak betikoak zi-ren: doctrina, coser, calceta, alde batetik; beste batetik, escribiry contar eta azkenik, cortar y coser.7 Urte batzuk beranduago,1830ean, Maria Forbes izango da, frantsesa jaiotzaz, “casa deeducación para señoritas” delakoa zabaldu nahi izango duena. San Jose kolegioko ikasketa-plana antzekoa zen. Mojak izanda,dotrina, errezuak eta bestelakoak ezin ziren falta.6 LUA Udal aktak, 1805-4-5 \"Primero, que para proporcionar una Maestra de exemplarconducta y que sepa leer, escribir, contar, hazer calzeta y algo de puntada o coser, consideranse habran de asignar de situado o dotacion de ciento y diez a veinte duc. al año: segundo querespecto a no poderse extender la Villa a mas de los ciento y diez a veinte duc. con los mediosque se han pensado, y se expresaran abajo, haya de pagar cada educanda, a saber, la queesta en la clase sola de leer y Doctrina un real al mes, o dos quartos a la semana: tercero, quelas que despues de leer y Doctrina quieran aprender a escribir, hayan de pagar dos realesal mes, o medio real a la semana: quarto, que las que despues de aprender a leer y escribirquieran dedicarse a aprender a contar y coser, hayan de pagar tres reales al mes: quinto,que la Maestra, en qualquiera clase que este la educanda, haya de estar obligada a enseñarcalzeta, sin que por esto pida mas de lo estipulado\".7 LUA Udal aktak, 1819-3-13 \"... un memorial de Doña Bernarda Costa vecina de Bilbao enque promete previa licencia de este ayuntamiento establecer casa de crianza de primerasletras para niñas de esta villa con solo la casa que se la de gratuitamente por cuyo beneficioofrece enseñar gratuitamente a quatro niñas de solemnidad...\"Beranduxeago \"Se volvio a tratar del memorial y solicitud de Doña Bernarda Costay habiendosele oido en este acto a su marido Don Cipriano Ledesma sobre los precios dela enseñanza y siendo estos muy subidos conociendo que la general del Pueblo no puedesoportarlos... sin embargo... se acordo que se procurara proporcionar la Casa a cuenta de laVilla por un año con tal que no lleve por la enseñanza de leer, escribir, doctrina y calzeta sino4 reales al mes indistintamente, y de alla arriba por contar y un ducado al mes...\"Azkenean Udalak berak jarri zituen prezioak\"Por la Doctrina, leer y calzeta quatro reales. Por escribir y contar cinco reales.Por cortar y coser onze reales.Por todo lo demas de la enseñanza, o variacion de clases alterandolas seran arbitros losMaestros e interesados...\". San Jose kolegioko arauak. LUA 1256/15, 1856. 58

LUA UDAL AKTAK como se previene en el capitulo precedente; Y en constituida en dignidad, caracter, u oficio visible=1805-7-28 Anderenoaren kontratua 11ª Que la Maestra cumpliendo exactamente las tardes de los Jueves (a menos que entre semana1ª Que la Maestra haya de ser de conducta exem- con todas y cada una de estas condiciones( a queplar y retirada, asistente a las funciones de Yglesia, hubiese ocurrido algun dia de fiesta), se dispensa- debera obligarse en forma), tendra el situado o sa-especialmente al tiempo de los oficios Divinos, a lario de ciento y veinte ducados vellon cada año,los cuales debera asistir a una con las educandas ran todas del exercicio regular y ordinario= pagaderos por la tesoreria de esta Villa por qua-todos los dias de fiesta, esto es, a las Misas Mayores trimestres, sin que la Villa tenga obligacion a maso Conventuales, al Rosario y Sermones que hubie- 6ª Que las tardes, visperas de las fiestas mayores ni otra contribucion: Pero dicha Maestra podrase en la Parroquia Matriz, a las exigir y cobrar de las Discipulas; A saber; De cadarogativas, a la Doctrina que o de primera clase, podra la Maestra por si dispen- una de la clase de leer y Doctrina un real al mes;algunos Domingos expli- De la clase de escribir dos reales al mes; Ycan los Señores Curas sar las tareas en todo o en parte, segun su concien- de las que despues de estas clases quie-a la hora de entre una ran dedicarse a cuentas y costura tresa dos de la tarde, a cia la dictare; Pero en lo demas bajo de ningun pre- reales al mes: Bien entendido que enlas novenas, Letanias, todas y qualesquiera de dichas clasesy demas procesiones testo sea de cumpleaños, Santo de nombre, ni por ha de ser de obligacion de la Maestrapublicas, cuidando enseñar labor de Calzeta sin aumentode que las niñas esten fiesta o funcion de cualquiera persona particular, de contribucion; Y de no pasar de unaen la Yglesia y anden clase a la otra, sin que primero este laen las procesiones con or- haya semejante dispensa o licencia, ni permita la niña educanda bien impuesta en la claseden, compostura y debocion anterior: Y bajo de esta contribucion deberay que todas asistan con puntualidad Maestra que las Niñas pidan ni hagan tal Soli- admitir francamente a quantas se la presentena dichas funciones, reprehendiendo o castigando naturales y domiciliarios de esta Villa, a excepcioncon prudencia a la que, o las que faltaren por mali- citud; A menos que se ofrezca algun motivo de alguna o algunas que adolezcan de enfermedadcia o negligencia=. contagiosa, expecialmente la de Tiña: En cuyos ca- o caso por el que deba dispensarse; Lo cual sos debera la Maestra hacer presente a los Señores 2ª Que todo el año (a ecepcion de los dias de fies- de Justicia y Regimiento, quienes con dictamen deta y funciones ordinarias y extraordinarias de Ygle- ha de ser a discrecion y disposicion del Señor los facultativos tomaran en su razon la providenciasia y Villa) haya de asistir a la Escuela personal- conveniente=mente y no por sobstituta; a saber desde Pasqua Alcalde que es y fuere de esta Villa=de Resurreccion hasta San Miguel, ocho horas al 12ª Que tambien debera admitir en su Es-dia, empezando por la mañana a las siete hasta las 7ª Que la Maestra sin expresa licencia del cuela a las niñas forasteras que concurranonce, y por la tarde desde la una hasta las cinco: Y por disposicion de sus padres o parien-en el tiempo restante del año, de parte de mañana Señor Alcalde que es y fuere de esta Villa, tes; Pero a estos podra la Maestra exi-desde las ocho hasta las once y por la tarde desdela una hasta las cuatro; dedicando siempre la ulti- no haya de ausentarse de este Pueblo; Y g i r y cobrar algo mas que a las naturales yma media hora de las respectivamente señaladas, domiciliarias de esta Villa;para emplearse en la explicacion y enseñanza de la el Señor Alcalde solo debera concederDoctrina Christiana por el catecismo regular o el Ben que tambien sobre este aumento debera en-de Fleuri, segun esta ordenado por Real Provision tal permiso por causa o motivo tenderse con los Señores de Justicia y Regimientode S. M. y Señores del Consejo expedida en once de que arreglaran lo que sea justo y equitativo=Julio de mil setecientos setenta y uno: preciso y por limitado tiempo, 13ª Y ultimamente es condicion expresa, que 3ª Que sin embargo de señalar por ahora las y aun en tal caso y en los de enfer- siendo como es este establecimiento y su dotacionhoras, siempre que los Señores de Justicia y Regi- de voluntaria fundacion de esta Villa y su Ayunta-miento de esta Villa tubiesen a bien variarlas, ha medad ligera u otra indisposi- miento con arbitrios que ha impuesto a su vecinda-de estar la Maestra sugeta a lo que se ordenase por rio, no ha de ser perpetua ni de precisa obligaciondichos Señores como tambien en quanto al metodo cion, debera la Maestra poner su subsistencia y permanencia, sino es la voluntadde enseñanza y de mas obligaziones que se impo- de la misma Villa y su Ayuntamiento que podra ce-nen, sin que por cualquiera mudanza o metodo que quien substituya y haga sus veces sar o remover y quitar absolutamento esta Escuelase variase pueda alegar no haber entrado en el ma- y Maestra; Como tambien reformarla en quantogisterio con semejantes obligaciones= a satisfaccion del Señor Alcal- a sus condiciones y dotacion, ya sea aumentando o disminuyendo; Pues como fundada voluntaria- 4ª Que llegada la hora de cumplirse la tarea de de; Pero si la enfermedad fuese tan mente sin fixacion de tiempo, queda a arvitrio yla mañana, haya de observarse el rezo de alguna voluntad de la misma Villa el hacer las mudanzasdevota oracion en la Escuela, arrodillandose con dilatada que no se espere su res- o variaciones que tubiere por convenientes, sin quesus discipulas, y concluir con el Alabado sea el San- por ello se considere agraviada la Maestra, ni tengatissimo ------?: Y por la tarde, ha de rezar una parte tablecimiento quedara a arvitrio derecho ni accion a reclamo alguno. E igualmen-del rosario, y acabar con el mismo Alabado= te podra separarse de tal cargo la misma Maestra y disposicion de los Señores de Justi- quando tubiere por conveniente: Bien que en uno 5ª Que las tareas de las tardes de los sabados, u otro caso debera reciprocamente darse aviso conseran solamente de dos horas, desde la una hasta cia y Regimiento que a la sazon fueren, tres meses de antelacion=.las tres, destinadas unicamente a la explicacion einstruccion de la Doctrina Christiana , rudimen- el tomar la providencia correspondiente=tos de nuestra Religion, y de la buena educacion ycrianza, acabando con el Santo Rosario y Alabado, 8ª Que en la persona de la Maestra sera in- compatible otro qualquier oficio, cargo e incum- bencia que la pueda distraer y alejar de la puntual y completa asistencia en las horas de su obligazion que van señaladas; Pues de este modo se consegui- ra que el unico conato y atencion de la Maestra, sea dedicarse y cuidar en la instruccion enseñanza y buena educacion de las Niñas= 9ª Que mediante la facilidad con que en la ju- ventud se forman las buenas o malas costumbres e inclinaciones, tendra la Maestra uno de sus prin- cipales cuidados en que las diversiones de las Niñas sean honestas y razonables, y entresi; Celando por medio de las Discipulas de mayor confianza, si ha- cen compañia con algunas otras que no son de su Escuela, si juegan dinero u otra cosa, y si las condu- cen al vicio y perdicion; Y que hablen entre si y en la Escuela la lengua castellana= 10ª Que asibien debera poner la Maestra mucha atencion en que las discipulas vengan a la Escuela y anden aseadas y compuestas, segun los medios respectivos; Y que si entre ellas hay alguna o algu- nas que tienen sarna o otra enfermedad pegajosa, esten en la Escuela separadas de las demas que esten sanas excluyendo absolutamente las que tengan Tiña: Y cuidara tambien de que en los exer- cicios a la vista de la Maestra, esten con la mayor moderazion humldad y reverencia, encargandolas tambien la tengan siempre con los Padres y mayo- res, con los Señores de Justicia y toda otra persona

Mutilak 3. Estando de costumbre que los Discipulos vayan con el Maestro a la misa pa- rroquial, visperas y Rosario, los Domingos y demas fiestas, se conservara segunEsan bezala mutilen ikasketak sendoagoak ziren el articulo 42.eta hainbat gorabehera jaso arren, mendearen 4. Siendo tambien costumbre que los Domingos en los que el Señor cura parro-ibilian “hobetuz” joan zirela esan dezakegu. co se pone a esplicar la Doctrina Christiana a la hora de una y media a dos deHemen dituzue Amusategik eman behar izan la tarde acudan los Discipulos dando primero la vuelta de la Yglesia por fuerazituen ikasgaiak orduko legeei jarraituz: Mate- cantando la Doctrina, se observara como hasta ahora.matika konplexuagoak, Gramatika eta Geogra- 5. Ygualmente estando de costumbre que el Rosario del sabado a la tarde quefia eta Historia, besteak beste. dice el articulo 47 se cante por las calles, continuara con el Maestro. 6. Despues de las horas de la primaria instruccion que señalara la Comision conLUA Udal aktak 1840-11-5 Amusategiren betebeharrak el Maestro, segun el articulo 16 podra ocuparse en la enseñanza del ramo de la1. Estando en el reglamento de 26 de Noviembre de 1838 y demas Reales orde- navegacion o Nautica, llevando por retribucion de este trabajo diez reales ve-nes consecuentes a el provenido cuanto se pueda desear, en los methodos, dias, llon mensuales a los hijos residentes en esta Villa, quedando a la discreccion dely horas, y demas mecanismos… Maestro los ajustes que le sean mas convenientes con los forasteros que vengan2. Consecuente al anuncio de la vacantia se modifica la la instruccion primaria a la instruccion primaria como a la Nautica.superior, comprendiendo para la enseñanza, segun los articulos 1 y 2 del refe- 7. El sueldo y su puntual pagamento se cumpliran como arriva quedan esplicados.rido reglamento Nautika 1. Principios de religion y moral. Mende hasieran Aritmetika, Geometria, Trigonometria eta Geografia aipa- 2. Lectura tzen ziren.8 Geroago, taula horretan ikus dezakezuenez, Algebra, Marraz- 3. Escritura keta, Fisika, Metereologia, Kosmografia eta Pilotajea gehitu zitzaizkien. 4. Principios de Aritmetica, o sea las cuatro reglas de contar para numeros abstractos y denominados 8 LUA Udal aktak, 1805-4-5 \"... que si se le ha de imponer la obligación de enseñar Aritmetica 5. Elementos de Gramatica Castellana, dando lo posible es con perfeccion y reglas, Geometria, Trigonometria plana y esferica, Geographia (no solo a los tension a la Ortografia que estudian la Nautica sino a otro qualquiera que quiera dedicarse) y demas cosas necesarias 6. Mayores nociones de Aritmetica y rudimentos de e indispensables para la navegacion, se le habra de dotar con trescientos duc. al año y ademas, Geometria. que los discipulos que no son hijos de este mismo Pueblo, hayan de pagar al Maestro dos reales 7. Nociones de Geografia e Ystoria de España. al mes\". Nautikako ordutegia. LUA Nautika 22-5, 1869. 60

Soldata ■ 1857an Moyano legeak soldatak arautu zituen: eskola gorenetako (escuela superior) maisuek oinarrizko eskoletakoek (escuela ele- Mende hasieran maisuek 200 mental) baino 1.000 erreal gehiago irabazi behar zuten (195. art.) dukat irabazten zuten urtean eta anderenoek maisuek baino 1/3 bat gutxiago (194. art.). Soldata (Bargas maisuak lana utzi zuen ofizialaz gain ikasleen eskupekoak zilegiak ziren (192. art.). nahikoa ordaintzen ez ziote- lako) eta udalak berak ere ba- Dena dela, Nautikako eta Latinitateko maisuek betidanik izan zuten zekien ez zela behar bestekoa. estimu handia, beraz kobra be gehiago egiten zuten, normalean 300 LUA Udal aktak 1800-3-30 “Esto dukat. Uribarrenek zabaldu zituen Nautikako eta Latinitateko mai- es cierto pero no es menos cierto la es- suak fundazioak berak ordaintzen zituen. trechez y cortedad de renta de Maestro de escuela, el qual tiene razon en la solicitud Maisu pribatuek ikasle kopuruaren arabera irabaziko zuten. Hala ere, de aumento que propone en su memorial y es Madozek zioena baino ez bazuten irabazten miseria gorrian bizi ziren:p r e c i s o pensar en darle el alivio congruo para su subsistencia...” \"Tiene una escuela superior pública concurrida por 90 niños y dotadaHorregatik ondorengoari, Gurutzetari hain zuzen, soldata hobetu zi- con 4.000 reales; una elemental completa pero privada, a que asisten 50tzaion. Dagoeneko 260 dukat irabazten zuen, hala ere, gehiagoren alumnos de ambos sexos, siendo la asignación del maestro de 1.200 rea-eske zebilen.9 les; otra de la misma clase, aunque incompleta, cuya dotaciónes de 750 Hurrengo maisuak, Toledok 400 dukat irabaziko zuen, gero Amusa- reales y la concurrencia de 60 discípulos de ambos sexos, y por último,tegik apur bat gutxiago, 4.000 erreal, baina Nautikako klaseekin ira- una de niñas frecuentada por 24, que satisfacen a la maestra 500 rs\".bazten zuena gehitu behar zaio.10 Maisuon etxebizitzak Udalak ordaindu arren, soldatok ez zuten as- Soldatak aparte maisu batzuk lortu zuten jubilazio antzeko laguntza.kotarako ematen. Ordukoak dira “pasar más hambre que un maestro Guruzetak, esaterako, soldataren 2/3ak lortu zituen.de escuela” eta antzekoak. Toledo maisua, adibidez, haserre zegoenMendexarrak ez ziotelako ezer “ordaintzen”.11 “La quimera del oro” Charles Chaplin, 1925. Charlotek, maisuek eurek Antonio Sacristani 59an 6.000 erreal ordaintzen zitzaion, gainera baino gose gehiago pasatu zuen pelikula honetan.gau eskolak martxan hasi zirenean maisuok beste diru iturri bat aur-kitu zuten.12 80an Sacristanek 1.100 pesetako (ordukoa zen peseta)soldata eta beste 275 pesetako saria edo eskupekoa zuen.13 Gizonezkoen soldata eskasa bazen zer esan dezakegu emakumeekirabazten zuten 120 dukatekoaz?9 LUA Udal aktak, 1814-10-8 \"… memorial de Don Jose Antonio Guruceta maestro de primerasletras... solicitando que por quanto su salario de 2860 reales con casa y huerta se le redujo por elAyuntamiento de 1811 a 2000 reales, dejandole la libertad de exigir de sus alumnos una cortapension mensualmente, y que esto quasi nada le produce... Acordaron... se le pague... 2.860reales en de los 3000 que pide...”.10  LUA Udal aktak, 1840-11-5 \"Despues de las horas de la primaria instruccion que señala-ra la Comision con el Maestro, segun el articulo 16 podra ocuparse en la enseñanza del ramode la navegacion o Nautica, llevando por retribucion de este trabajo diez reales vellon men-suales a los hijos residentes en esta Villa, quedando a la discreccion del Maestro los ajustesque le sean mas convenientes con los forasteros que vengan a la instruccion primaria comoa la Nautica\".11 LUA Udal aktak, 1834-1-14 \"memorial de Don Jose Maria Toledo... en el que expone queteniendo en la escuela algunos Discipulos de las Anteiglesias de Mendeja e Yspaster habiaexigido de sus padres contribuyan anualmente con cuatro carros de leña por las ? de cadauno a lo que con sumo gusto habian accedido los de Yspaster mas no asi los de Mendeja,alegando que sus hijos podrian asistir a su Escuela sin ninguna contribucion por decir tenianun combenio particular con esta Villa...”.12 LUA Udal aktak, 1859-5-2 \"... se provee interinamente de Magisterio de de primeras le-tras en el profesor Don Antonio Sacristan por el salario anual de 6000 reales siendo por sucuenta el alquiler de la casa habitacion para si y su familia...\".13 LUA Udal aktak, 1880-2-19 \"... se acordo variar el sueldo y retribuciones del maestro DonAntonio Sacristan asignandole por sueldo 1100 pesetas anuales y 275 pesetas por retribucion\".

Magisteritza eskolak ■“Diccionario histórico-geográfico...” Madoz, 1846-50 1838ko Someruelos legeak arautu zituen lehe- magisteritza eskolak beranduxeago zabaldu ba- (Lekeitio barne)negoz maisu-ikasketak. Karrerak bi ikasturteko ziren ere, Gasteizkoa izan zela lehenetarikoa eta,Escuela normal iraupena zuen. Maisua izan nahi zuenak, haste- horrez gain, Arabak zuela Espainiako alfabetizazio ko, berak gero irakatsiko zuena ikasi behar zuen, tasarik altuena. Emakumeek ere izan zituzten es-Badirudi mende honetako maisuak hobeto pres- hau da, Lectura, Escritura, Lengua, Matemá- kola normalak, baina beranduago. Moyano legeaktatuta zeudela. Lehen aldiz izango zituzten mai- ticas..., eta horrez gain, beste ikasgai batzuk iradoki baino ez zuen egiten.su-maistra legez prestatzeko eskola propioak. hobeto irakasteko, Principios Generales de Edu-Izan ere, titulua lortzeko baldintza eta azterke- cación Moral, Intelectual y Física, Métodos de En- Madozi jarraituz, 1846 aldean Bizkaian irakasletak aurretik ezarrita bazeuden ere, 1839ra arte señanza y Pedagogía. Azkenik, praktika aldi bat gehienek titulua zeukaten: gizonezkoetan %78kitxaron beharko dugu lehendabiziko Magiste- zegoen ikasitako teoria erabiltzeko. 1857ko Mo- eta emakumeetan %57k. Egoerak itxurosoa ziru-ritza Eskola Madrilen zabaltzeko eta ordura ar- yano legeak zerbait aldatu zuen sistema. Lehen dien. Hori bai, lan bakarra zutenak %50,34 ziren,teko gremio sistema atzean uzten hasteko. Hiru hezkuntza bi mailatan banatu zuenez, magiste- beraz erdiek lan bat baino gehiago zuten. Susma-aldi bereiz daitezke: ritza ere bitan banatu zuen: “Escuela Normal Ele- garria!!! mental”-ak bi urteko formazioa eskatzen zuen 1. aldia, 1370-1780. Maisu ofizioa jarraitzeko eta “Escuela Normal Superior”-ak hiru urtekoa. Gizonen ofizioa zela argi ikusten da. 155 irakas-hautagaiek abilezia edo gaitasun xume, pobrea letik 141 gizonezko, hau da, %91. Datu horrekerakustea nahikoa zen. Orduko hezkuntza mai- Gasteizera bidali zuen Amusategi maisuak bere neskak ez zirela oraindik eskolara joaten be ba-lak ez zuen gehiago eskatzen eta horretarako seme Florencio maisu ikasketak egitera, akaso diozku.maisuren baten alboan laguntzaile izanez ikas- ez zen hain ofizio eskasa.14 Eta Gasteiz aipatu du-ten zen ofizioa. 1642. urtetik San Casiano gre- gunez, esan beharra daukagu emakumeentzako Irakasleak Gizon. Gizon. Emak. Emak.miokoek lortu zuten titulazio edo azterketaren tituludun titu.gabe tituludun titu. gabekontrola. 14 LUA Udal aktak, 1850-5-1 \"… memorial de Don Jose Maria Amusategui... solicitando permiso de varios dias para pasar a Bilbo 36 953 2. aldia, 1780-1838. Agintarien agendan Hez- la ciudad de Vitoria en el que existen la escuela normal Colegiokuntza agertuko zen eta ahaleginak egin ziren de Maestro para los que se dedican a la honrosa profesion de (%80) (%20) (%62,5) (%37,5)hobetzeko. “Real Instituto Militar Pestalozziano” magisterio de primera enseñanza por el deseo que tiene de1806an eta “Escuela Central” (Bell eta Lancaster matricular en ella a su hijo Don Florencio para tres años... Markina 18 7 0 1sistema jarraituz) 1819an magisteritza eskolen dejando para llenar el vacio de su ausencia su comprofesor Donaintzindariak izan ziren. Jose Maria de Echevarria\". Gasteizko magisteritza eskola hau (%72) (%28) (%0) (%100) 1847an sortu zen eta urte askotan Bizkaian eta Gipuzkoan ezer 3. aldia, 1838tik aurrera. Lehen Magisteritza ez zegoenez hemen hezi ziren inguruko maisuak. Bizkaia 111 31 8 6eskola, Escuela Normal, Madrilen zabaldu zen1839an eta Montesino izan zen zuzendaria or- (%78) (%22) (%57) (%43)duko metodo pedagogiko aurreratuenak erabiliz. 62

Materiala ■ Liburuak garaiko ispilu ziren. Juanito hori, ita- Irakasteko materialean ez da aurrerapen lieraz Gianneto, 1837an nabarmenik emango, betiko liburuak, idatzi zuen Parravicinik ereduak (muestras), kaligrafia ariketak, eta arrakasta itzela lor- silabarioak, alfabetoak... tu zuenez Espainiara ere heldu zen. Entziklopedia Mendearen lehen erdialdean erabili izan txiki baten antzekoa, ziren liburuak praktikoak ziren gehien Juanito horrekin ana- bat: kristau-ikasbideak, katoiak eta ondo tomia, geografia, zien- idazteko kaligrafia liburuak. Moyano le- tziak... irakasten ziren, gearen ostean, 1857an, hezkuntza-libu- baina, batez ere, garaiko ruen indar ideologikoaz ohartuz, mate- moral kontserbadorea-riala kontrolatzen saiatuko da gobernua.15 ren aldeko instrumentua Baditugu 1880 inguruko zenbait kontu orduko materialei buruzko izan zen.informazio apur bat emango digutenak. • Idazteko: klariona (greda), borragailuak, arbeltxoak eta baita Flora, Pilar Pascual papera, lumak, tinta, tintontziak... eta ereduak (muestras). de San Juan irakasle- • Irakurtzeko: afixak (máximas morales) eta liburuak. Sama- idazleak idatzi zuen eta beste bere liburu asko niegoren fabulak, Juanito por legez urte askotan era- Hernando, Epítome de la Real bili izan zen irakaskuntzan. Emakumea, emazte eta ama ona iza- Academia (Gramatika eskuli- teko idatzitako Trovador de la niñez eta Urbanidades eskuliburuak burua), Historia Sagrada por ere bereak ziren. Berrezarpen garaian halako liburuak behar ziren. Viton, Fleury,16 Astete, azken (Baina ez zen ordukoa gazteen borondatea eta ideiak maneiatze- hauek katezismoak... ko saiakera bakarra). • Zenbatzeko: Mil treinta y un problemas por Malgoni, Aritmética de Gaviria... Nesken eskoletan ere antze- ko materiala erabiltzen zen, hori bai, bazituzten nesken li- buruak: Flora o la educación de un niña, Trovador de la niñez edota Urbanidades. Mojen ondasunen artean jos- teko txantiloiak zeuden eta Ines Begoña andereñoak eus- kara-gaztelaniako sei Gramati- ka zituen. Parbuloen materiala oso espartarra zen, kartelak errezurako, arbe-lak, abezeak eta banku eta gradak. Bi idazmahai bakarrik zeuden. Hala ere, Erregearen argazkia ez zen inon falta, ezta zeruko konpai-niarena ere.15 \"Moyano legea\", 1857. “Art. 86 Todas las asignaturas ... se estudiarán por libros de texto:estos libros serán señalados en listas que el gobierno publicará cada tres años”.16 Fleury, orduko best-sellerra zen, duda barik. Claude Fleury abade frantsesak, idatzizuen 1676an eta XX. mendean oraindik erabili egiten zen katezismo historiko hori.1823ko edizio batek hala zioen: “De la Creacion Hizo Dios el mundo de la nada por su palabra, por su voluntad, y para su gloria. Le hizo enseis dias. El dia primero crió el cielo y la tierra; el segundo crió el firmamento, al cual llamócielo: el tercero separó el agua y la tierra, é hizo producir a la tierra toda especie de plantas:el cuarto crió el sol, la luna y las estrellas: el quinto formó las aves del aire y los peces del mar:el sexto hizo los animales terrestres, y formó al hombre á su imágen: el dia séptimo descansóDios. Para hacer al hombre, formó primero de tierra su cuerpo y luego infundió en él unaalma hecha a su semejanza”. Antza ez zegoen arimarik denontzat! 63

Kontrola ■obediencia y adesion ciega…Aurreko mendeetan kristau zaharra eta zintzoa izatea nahikoa zenirakasle izateko. Eliza zen eskolaz arduratzen zena ideia heretikoriksar ez zedin batik bat. Ilustrazio garaiaz geroztik ideia politikoak erekontuan izango dira. Agintean izan ziren alderdi ezberdin guztiakahalegindu ziren euren ideiak hezkuntzaren bitartez indartzen. Le-keition berton ere horren adibide argiak ditugu. Liberalak izan zirenlehenak horretan. 1812ko Cadizko konstituzioak, konstituzioa beraUnibertsitatean eta “establezimendu literarioetan” azaldu behar zelaagintzen zuen. Haratago joan ziren hirurte konstituzionalista garaian.LUA Udal aktak, 1820-5-16 \"... manda que en las escuelas de primerasletras y humanidades, universidades, seminarios conciliares, colegios deEscuelas pias, Monasterios, y demas establecimientos se esplique la re-ferida Constitucion...\" Fernando VII.a ez zen gutxiago izango. Liberalen kontrako gurutza-dan ez zuen hezkuntza ahaztu: “Junta de Purificación” delakoaren bi-tartez maisuak kontrolatu zituen. Aranzibia maisuak horien baimenabehar izan zuen. LUA Udal aktak, 1826-4-5 \"Leyose un memorial dedon Jose Maria de Arancibia Preceptor de Latinidad en esta villa , exi-viendo un certificado de don Luis Vigil de Vando, Presbitero Cura Parro-co..., secretario de la Real Junta de Purificacion de los establecimientosliterarios del distrito de la Real Chancilleria...\" Isabel eta Carlosen arteko ondorengotzaren arazoa azaldu zeneanleialtasun itsua eskatu zen. Hona, Toledo maisuari eskatu zitzaiona.LUA Udal aktak, 1834-9-16 (lehen gerra karlista hasita zegoen) \"Quese pasa oficio por el señor alcalde, a Don Jose Maria Toledo Maestro deprimeras letras de esta villa... se ocupe en su Escuela, instruiendo a laJuventud, con arreglo a las beneficas intenciones de la Reyna NuestraSeñora, estimulando, con el premio y castigos demarcados por Realesordenes para su adelantamiento e imponiendo en las maximas de amory obediencia a nuestro legitimo Govierno\". Eta baita Elizari ere. LUA Udal aktak, 1834-11-17 \"... todos los Do-mingos expliquen el Evangelio... exhortando a los fieles dichas maximasreligiosas, obediencia y adesion ciega a su majestad la Reyna nuestraseñora...\" 64

Traña bota eta XIX. eta XX. mendeetako irakasle batzuk enbarka di- tugu, beste batzuk ihes egin dute. Baina ez da izan gure asmoa, batez ere, XX. mendeari dagokionez, denen kontu ematea. Maisu-maistra pribatuak, mojak, marianistak, mertzedarioak, nautikakoak, latini- tatekoak... gehiegi! Bestalde hor agertzen diren datak irakasleok noiz egin zuten lan jakinarazteko baino ez dira. Asko hainbat urtetan ari izan ziren lanean, beraz ez ezazue pentsa urte horretan bakarrik egon zirela lanean. Parbuloen Mutilen maisuak J1os8e00A-n1t8o3n1io GuruceJ1ots8ae41M-ª1-A1m8usategJEou1csi8eh5aM0vaªarmlrdiaeaainsuak Latinitateko T1e8o9d9oEraam1ld8Zee9atae5bnr-ai1Jolue-1a2Ct8na0o9/rP2ti1asa8óbldn9ite9aartneJ1os8e33M-ª2-T6oledo eta Nautikako (Lat.) D1o8m80in-1gG19oe81rU9m55rráainoldlMaebaoenniteiao maisuakA1n8t5o9niaoldSeaacnristán 1S8a0n1t-i1ag8o08Izaga (Lat.) Nesken 1Jo8s2e5MaladreiaanArancibiaJ1os8e67M-ª9-C1e2laya J1os8e85Maigldueeal nEchevarria maistrakPedro aRlednetaenria Beste 1Jo8s2e7Aanldteº aIbna(ñmezaiAsuldperciobaat(uLaa)t.)1874 maisu 18A16n8M8g01aJe4ao8rllcsad8Moele5dsªaMeAanValnªendtnIeobtanaanidroreaOs l((aNNnaoauu(t1JtN.o.)8)as3ue2t1.DJ)ao8ols4dme18Ae8Miagna0nuglªd5soAe-t1iamMn0nua-T8rsrca/ibut1eieñ8gu(1iL0((aNNta.a)uutt..)) batzukIn1e8s8B3egalodñeaan Be1r8(Mna1Baan9e1rnddl8auaea0loerd5eClceañhoaaToasnldegtpaeoarad ibnoartaMu1aa8)(Mrai31anO08JFdoMJ5aAaes1l4arérKd8bneaek9oñnuao4soenhlle apaSglsrdaiiiobecSaJaraauint1snaut8náa9n)B6eAJaon1n1lagd8g8qoe6eF6ueal8r31icnaMn8hnaaM0ªelcldd5RaiªseeucaVaaonlnnedtlCeaaadesncraaosin 1E8u6se2b-1io87M3ª Azcue (Naut.) 1Ju8a6n8-A1g8u7s6tí?n Goya (Naut.) 1A8lf7o3n-s1o8M94ª Azcue (Naut.)

Eskolaz kanpo ■ 9ª Que mediante la facilidad con que en la ju- la Doctrina Christiana a la hora de una y media ventud se forman las buenas o malas costumbres a dos de la tarde acudan los Discipulos dando pri-Ez dakigu apenas ezer eskolaz kanpoko ekin- e inclinaciones, tendra la Maestra uno de sus mero la vuelta de la Yglesia por fuera cantando latzez. Egia esan, eskolako jarduna bera ere principales cuidados en que las diversiones de las Doctrina , se observara como hasta ahora.imajinatu baino ezin dugu egin. Jolasak, kiro- Niñas sean honestas y razonables, y entresi; Ce-lak, algarak, harremanak..., hitz batez, egu- lando por medio de las Discipulas de mayor con- 5. Ygualmente estando de costumbre que elneroko bizitza eskutik kanpo geratzen zaigu. fianza, si hacen compañia con algunas otras que Rosario del sabado a la tarde que dice el arti-Hala ere, zeozertxo antzeman dezakegu kon- no son de su Escuela, si juegan dinero u otra cosa, culo 47 se cante por las calles, continuara contratuetako baldintzak aztertuz; denek zuten y si las conducen al vicio y perdicion; Y que hablen el Maestro.Elizarekin zerikusi. entre si y en la Escuela la lengua castellana Txiripaz beste ohitura kurioso bat aurkitu Belaochaga maistrari 1805ean hurrengoa Beranduxeago, 1840an, Amusategi maisuari dugu udal aktetan.eskatzen zioten (beg. 57. orrialdea): eskatzen zaizkion betebeharren artean (beg. 58. orr.): LUA Udal aktak, 1822-4-1 \"haviendo nota- 1ª Que la Maestra haya de ser de conducta do, con dolor, que los chicos de la escuela deexemplar y retirada, asistente a las funciones de 3. Estando de costumbre que los Discipulos va- primeras letras… que hacen de cristos y apos-Yglesia, especialmente al tiempo de los oficios Di- yan con el Maestro a la misa parroquial, visperas toles y a cuyo cargo se halla cantar de nochevinos, a los cuales debera asistir a una con las edu- y Rosario, los Domingos y demas fiestas, se con- por las calles de ella en dias determinados de lacandas todos los dias de fiesta, esto es, a las Misas servara segun el articulo 42. cuaresma y en las procesiones de Semana San-Mayores o Conventuales, al Rosario y Sermones ta andaban muy de noche pidien-que hubiese en la Parroquia Matriz, a las rogati- 4. Siendo tambien costumbre que los Domingos do limosna devas, a la Doctrina que algunos Domingos explican en los que el Señor cura parroco se pone a esplicarlos Señores Curas a la hora de entre una a dos dela tarde, a las novenas, Letanias, y demas proce-siones publicas, cuidando de que las niñas estenen la Yglesia y anden en las procesiones con orden,compostura y debocion y que todas asistan conpuntualidad a dichas funciones, reprehendiendoo castigando con prudencia a la que, o las que fal-taren por malicia o negligencia=LUA 7-7-1827“entre los jugadores de pelota y Don Jose Anto-nio Ybañez de Aldecoa... han resultado ciertascuestiones relativamente a que dicho Aldecoa noquiso darles la pelota que uno de los jugadoreshecho al balcon de su casa havitacion... que sehalla junto al juego fundandose en que no se lehabia satisfecho el daño que se le causo anterior-mente rompiendo las vidrieras de un pelotazo...”“... los jugadores tacitamente tienen licencia desu autoridad para el recreo publico de la pelotay partido de largo y rebote... acordaron que sehaga saber a dicho Aldecoa verifique la entregade la pelota...”.

puerta en puerta y tras ellos bastante gente de regentada por el señor Urriolabeitia... prerro- Cuando el mar se embravece, cuando se temeambos sexos causando escandalo, les proivio gativa que hasta aqui han gozado los alumnos que peligren los barcos, salen los niños de lapedir limosna, mandando que sin detenerse en de la antigua escuela municipal, consistente en escuela, solo, sin maestros, precedidos por unalas casas corriesen las calles como se hacia an- elegir los 13 individuos que representando a cruz y un pendon verde y rezando, procesional-tiguamente... que el citado Maestro haga que Cristo y a los 12 apostoles salen en las funciones mente se dirigen a la atalaya para implorar desus Discipulos sean mas humildes a las Auto- de Semana Santa... en el presente año elegira la Dios que aplaque las iras del mar... Aquellosridades constituidas, en la inteligencia que no municipal antigua regentada por Sacristan, 7 niños imploran por sus padres que estan en elsiendolo seran castigados con todo el rigor de niños entre ellos el Cristo, San Simon y Judas y mar y levantan sus manitas a Dios para pedirlela ley... pero deseando que los muchachos que la de Urriolabeitia 6 niños entre ellos los que re- que los libre de la horfandad y de la consiguien-hacen de Cristo y Apostoles tengan algun esti- presentan a San Pedro, San Juan y San Yago...\". te miseria...\".mulo par sobrellebar los trabajos que les ocasio-na este cargo, se les concede la licencia de pedir Hona hemen amaitzeko Cavanillaseklimosna, por las casas, para repartirla entre 1857ko liburuan kontatzen diguna: \"La cofra-ellos, o gastarla en una merienda, en una de las dia de la gente de mar da a cada niño, el 25tardes del lunes, martes, o miercoles santo a su de Julio, un pan de a libra y una cuarta parteeleccion, concluyendo esta operacion antes de de un queso en retribucion de un serviciola noche o toque de Avemarias...\". que prestan. ¿Quereis saber cual es? Apostolo, erromatar, “monagilo” legez betiibili izan dira herriko onenak. Ohitura berau agertzen da mende amaiera-rantz. LUA Udal aktak, 1881-2-10 \"la escuelaLekeitioko plaza 1880an.

Egunkarietan El Noticiero Bilbaino 1883-12-24

1E8l9N4o-0ti4ci-e2ro8 Bilbaino1E8l9N8o-0ti1c-i2e5ro BilbainoEl Nervión1895-06-29

Hogeigarren mendea ere ez zen edozelakoa izan. Gerrak, zelan ez, kolore guztietakoak: mundialak, kolonialak eta zibila; diktadurak; diktablanda; monarkiak; errepublika; demo-krazia. Eta agertuz eta desagertuz, bodebil batean be-zala, Borboiak, handiak hasieran, txikiak gero eta pig-meoak akaburako. Cuba eta Filipinasen galerak kalte handia eragin zuen,egun oraindik “más se perdió en la guerra de Cuba” esal-dia erabiltzen da. Inperioa oroitzapena baino ez zen.98ko belaunaldikoek dekadentzia diagnostikatu zuten,baina ez zegoen botikarik hura osatzeko. Errestaura-zio garaitik gentozen, sistema ustel horrek ezin zuenfruiturik eman. Espainia gero eta atzeratuago zegoen.Diktadura eta Diktablanda ere ez ziren gai izan aurrerapausuak emateko. Erregea bota zuten eta Errepublikaezarri. Asko idatzi izan da gai honi buruz eta sarritangehiegitxo idealizatu izan bada ere, dudarik ez dagoEspainia modernizatzen eta Europaren pare jartzen zi-nez ahalegindu zirela. Ilusio edo espejismo txiki horrenondoren Francoren txanda etorri zen, Espainia berrirokatakunbetara kondenatuz. Diktadurak eta nazional-katolizismoak berrogei urte eman zituen... baina ez da-goela ehun urtez irauten duen kalterik eta Demokraziabueltatu zen. Ordutik, bozkatu gabeko erregimen mo-narkikoan (berriro ere Borboiak agintean, ezin ukatuonik ateratzeko duten abilezia) eta AutonomienEstatuan bizi gara. Hortik sortutako EuskalGobernuak eta Europatik jasotako aire berriekizugarri aldatu zuten gure egoera. Esan beharda Francok lehenago egon ziren eta ondo-ren etorriko ziren guztiak onak egin zitue-la. Mendearen azken hamarkadetan,Espainiak eta Euskal Herriak ere saltoizugarria egin zuten ekonomian zeinbeste arlo guztietan. Franco, Hitler eta Mus- soliniren karikatura ho- nen egilea ez dut tamalez ezagutzen. 70

Hezkuntza ■ Gerra eta gerraosteko kartelak.Canovasen bi alderdiko sistema politikoakegonkortasuna lortu zuela esan ohi da, baina 71horrek ordaina zekarren. Bi alderdi politikoak,liberal eta moderatuak txandakatzen zireneta ideologia ezberdinak eta hezkuntza etaeskola ulertzeko eta antolatzeko ikuspegikontrakorrak zituztenez, infinitu plan eginziren, gehienak txaplatak, hezkuntza mailapenagarria hobetzeko eta Europarekiko al-dea murrizteko. Baina zelan eta nork arraiolortuko zuen helburu hori 1902-1923 aldian39 gobernu-lehendakari eta 53 hezkuntza-ministro egon baziren!1 Elizak ere ez zuenaskorik lagundu. Primo de Riveraren diktadura garaian(1923-30) dezente eskola eraiki ziren, ba-zuen errejimen honek hezkuntza hobetzekogogoa, baina bere erara, ikuspegi totalitario-tik… Errepublika garaian, aldiz, hezkuntza lai-koaren aldeko apostua egin zen, Espainiarakoakaso ausartegia. Ahalegin handia egin zuenErrepublikak, beharbada hezkuntzaren ar-loan eman zuen bere onena. Denbora gutxianasko egin zuten: milaka eskola eraiki, eskolalaikoa bultzatu, hezkuntza administrazioarenerreforma, “misiones pedagogicas” zeritze-nak, elebitasuna onartu... Portzierto, berriro bota zituzten jesuitak,benetan be aparteko gaitasuna zuten aginta-riak haserrerazteko. Errepublikaren ostean Francoren diktadu-ra heldu zen eta gerra zibil odoltsuaren on-doren Errepublika garaian eraikitako guztiadesegin zuen. Hezkuntza beste batzuen eskuutzi zuen, gobernuak nahiko zuen eskoletan“Cara al sol” abestuta eta 60ko hamarkadaraarte ez zen ezer egin. Horren lekuko Lekeitiobera, biztanleria gora zihoan artean eskolaeraikinak jausten zeuzkana. Mendearen azken herenak hezkuntzarengorakada ezagutu zuen, seguru asko Europai-zearen eraginez.1 Romanones politikariaren hitzak 1900-1-5 \"La cifra delpresupuesto de Instrucción Pública es tal, que no merece si-quiera que nos ocupemos de ella, porque comparada con lade otras naciones resulta completamente ridícula. La villade París gasta 27,5 millones y el Estado español 12 millonesescasos…\".

oLequeitio es pueblo bonito y Agalantetiene comodidades de unasiudad grandetiene atalaya, playas de muchaimportansiatiene buena vigilansia DonAntolin y Don Juan.En Lequeitio hay chavalasbonitasdos boticas, seis cafesbuenas carreteras y buenospaseosisla de San Nicolas tambien, alli.Lekeitio ■ Lekeitiarron yin-yanga: uda eta negua,Kantuko Lekeitio udatiarren erreklamurako zen eta Uribarren eta Abaroatarren ostean argia eta iluna,turismoa diru iturri bihurtzen bazihoan ere, oraindik orain, Lekeitiok herri arrantzalea itsasoa eta lurra...izaten jarraitzen zuen. Portua izugarri handitu zen, bideak ere hobetu ziren eta trenazein tranbia edota Biarritz eta Zarautz txikia sortzeko ametsak ezerezean gelditu ba-ziren ere, lantzean behin enperatriz deserroturen batek jotzen zuen gurean. Turismoaeta egoera ekonomikoa lotuta egoten dira, hau da, turistak dirua izan behar du bidaia-tzeko eta gurean ingurukoek (Bilbo, Durango, Eibar...) diru apur bat izan zutenerako50. hamarkadaren erdialdean geunden. Ez ziren harako-harako familia handiak, bainaasko ziren.2Etorri eta gelditu zena kontserba-industria izan zen. Egia esan, ez zen gauza berria, betiizan genituen eskabetxeriak, baina kontserbak eta salazoi fabrikak mende honetan uga-ritu ziren. Hainbat kabana zabaldu ziren eta 80ko hamarkadara arte hemen egon zirengurekin. Arrantzak ere gorabeherak izan zituen, baina orokorrean arrantzu politak eginziren, batez ere, 60ko hamarkadan. Ez da harritzekoa sasoi hartan kabanetan hainbatemakumek lan egin izana.3 Garai onei garai eskasek jarraitzen diete, eguzkiari euriakjarraitzen dion antzera, baina guk ezagutu izan duguna urakana izan da. Gaur egun biarrantza ontzi eta dozena erdi –heltzen badira- lebatz-zale baino ez dira gelditzen. Ezgara, tamalez, herri arrantzalea dagoeneko.Zerrategiren bat ere zabaldu zen, baina denak zarratu ziren. Bestelako industriarik ezgenuen ezagutu, eta azken urteetan zerbitzu sektorea nagusitzen joan zen.2 Hala hasi zen ganora barik Lekeitio, eraikinak handik eta hemendik... negargarria. Okamikak 1960-74 aldian 2.736etxebizitza altxatzeko baimenak eman zirela dio. Turista frantsesak be sasoi batean tropelean etorri ziren, Kurlutxuosoa erosi zuten.3 Ana Maria Medinari jarraituz 1960 eta 1965ean 600 langiletik gora zeuden kabanetan lan egiten, ia denak emaku-meak. Sasoi berean gure itsasontziek sekula baino arrain gehiago harrapatzen zuten. Okamikaren esanetan, arran-tzaren %90a herriko kabanetara zihoan. 72

70-80ko hamarkadetara arte bagenekien nor eta zer ginen, udaaldera turismo apurra zuen herri arrantzalea. Horren inguruansortutako industria urriarekin batera garaiko zerbitzu sektorearengorakada ezagutu genuen. Azken hamarkadetan, aldiz, arrantzarengainbeherakadarekin, industria barik gelditu gara eta aldiko turis-moa ez da ez ur ez ardo. Zer geratzen zaigu? Bada horretan gabiltzaazken urteotan, lotalditik aterako gaituen printzearen edo printze-saren muxuaren zain. Eta nork esnatubehar du printzea? DISNEYLAND GARRAITZ EUSKO JAURLARITZA TREN GELTOKIA

Batzuek, turismoa estigmatizatuz Beni-dorm bihurtzeko arriskuan gaudela usteduten bitartean, beste batzuek Monte-carlo dute eredu. Eguraldiak, batzuenzorionerako eta besteen zoritxarrerako,ametsak blai-blai eginda uzten ditu. Lekeitioko mapa (olgetan) Casto Zavala, 1895.

Eskolak ■ Harro egongo zen Leonides Martinez maisua, berak hainbat borrokatu zuen ametsa azkenean burutu zela ikusi izan balu. Ez zen ikastetxe han- XX. mende honetan betiko eskolekin jarrai- dia, zortzi talderentzat pentsatua (grupo escolar), alboan beste eraikin tu genuen, hau da, mutilen bi eskolak, nes- bat zuen maisuentzako zortzi etxebizitzarekin. Egia esan, aurreko sei ken beste biak, parbuloak, gau-eskolak eta taldeei bi bakarrik gehitu zitzaizkien, baina nahikoa ez eta6, beste ikas- tetxe bat eraikitzera derrigortuta zeuden. Orduan hasi ziren komediak Nautika eta Latinitatea. Gainera Arteak eta Institutua behar zuena OHOko eskola bihurtu zen. Geroago argituko eta Ofizioetako eskola zabalduko zen eta dugu. Kofradiak ere bere eskola izan zuen. Eliza ez zen atzean geldituko eta lehendabiziko Nesken eskolak eliz–etxearen ondoren bigarrena ere eraiki zuen. Nesken bi eskolekin jarraitzen genuen, San Jose kolegioarekin, Uri- barrenek fundatua eta Patronatoak zuzendua, eta udalaren nesken Lehen eskolarekin. Ez zen erraza izan San Jose kolegioarentzat mehatxu lai- hezkuntza koei aurre egitea, baina hala edo hola lortu zuten babesa eta jarraitu zuten lanean. Guk erabili dugun dokumentazioan ez ziren sekula ehun Analfabetismo tasa jaitsi ikasletik jaitsi eta inoiz 230era ere heldu ziren, udalaren eskolak baino zen arren ez dirudi lehen hamarkadetan nahiko gehiago. Gainera neska parbuloez ere arduratu ziren. Udalak hezkuntzaren egoera hobetu zenik. Uda- bere nesken eskola aspaldi zabaldu zuen eta, gogoz kontra, beste bat lek aspaldi galdua zuten irakaskuntza bide- zabaldu behar izan zuen 1934an. ratzeko autonomia eta eskolak gobernua- ren menpe zeuden. Izan ere, liberalismoak Parbuloak aldarrikatzen zuen jarrera zentralista eta uni- formistaren eredua nagusitu zen, “cafe para Bost eta zazpi urte arteko ikasleekin osatutako eskola zen eta hasie- todos”, baina kafe merkea! ra batean mutilentzako bakarrik. Geroago neskei heldu zitzaienean 1919ko Udalaren kexaren arabera gobernariek txanda, San Jose kolegioko mojak arduratu ziren laguntzaren truke.arduragabeak ziren eta emaitzak halakoak. 4 Hurrengo orrialdean ageri Ikasketa hauek ez ziren ofizialak eta Udalaren esku geratu ziren baka-den Aldundiaren txosten horretan ere Udalak maisu bat eta maistra rrak zirenez, 1906an Kontzejuak arautu egin zituen.bat gehiago eskatzen zituen, baina ez zen ezer egin. Hurrengo urtee-tan ere hainbat ahalegin egin ziren eskola graduatuak lortzeko, baina Kofradiako eskoladagoeneko ez zegoen Udalaren esku eta egonda ere... Francoren garaian ezer gutxi egin zen biztanleria hazten egon arren. Gure datuen arabera, 1926an zabaltzekoa zen eta badirudi GerraraMiraria izan zen analfabetismo tasa jaistea. Francisco Ocamica histo- arte zabalik egon zela. LUA Udal aktak 1930-4-11 \"... considerandoriazalearen esanetan,5 aparteko lekuko, 50eko hamarkadako egoera esta Corporación la importancia del nuevo Centro de Cultura, que hagerra aurrekoa baino eskasagoa zen. 1965ean zabaldu zen, azkenean, de reportar incalculables beneficios a la numerosa clase marinera de lalehen eskola \"graduatu\" publikoa. Ordura arte eskolak “unitarioak” zi- localidad...\" Kontsiderando hori guztia, Kofradiako eskolak komunaren, hau da, eskola bakoitzak maisu bakar bat eta adin ezberdinetako izango zuen, aurrerapen galanta!ikasleak zituen. \"Acto seguido se estudia el expediente tramitado con motivo de la petición elevada por el Presi-4 LUA 1261/3, 1919-21-8 \"En cuanto al estado de la enseñanza primaria en esta Villa, puedo dente de la Cofradía y Pósito de pescadores designificarle que aun se tocan las consecuencias de lo deficiente que ha sido hasta hace poco, la Villa solicitando la construcción, con cargos adebido indudablemente a las continuas interinidades por que este Municipio ha pasado, interi- los fondos municipales, de un retrete dotado denidades exajeradamente prolongadas y que han motivado a esta Alcaldia a acudir en queja de agua en la Nueva Escuela del Pósito\".ellas a la Excma. Diputacion ... Hoy es de creer haya mejorado algo la enseñanza pero aun dejabastante que desear a juzgar por las observaciones que resultan de los examenes de ingresoque anualmente se verifican para la admision de alumnos en las Escuelas de Nautica, Maquinis-tas Navales y Artes y Oficios, cuyos examenes demuestran un atraso grande en Aritmetica yGramatica principalmente.Es de lamentar en la enseñanza primaria la escasa, mejor dicho, ninguna atribucion de losAyuntamientos en vigilarla, orientarla y acrecentarla... no pueden tener los Ayuntamientosentusiasmo ni aun deseos de contribuir a su perfeccionamiento\".5 “Diez lustros en la Villa de Lequeitio”, Francisco Ocamica. “Hallá por los años 50 la situación 6 1956an eskola-erroldak 750 ume zeuzkan (4-12 urte) eta horietatik 262 eskolatu barikde las Villa en cuanto a escolaridad, era deficiente. Contábamos las mismas secciones esco- zeuden! Zenbat izango ziren 65ean eskola bakoak?lares que 25 años atrás (incluso menos, pues en el periodo prebélico costeaba la Cofradía deMareantes algún maestro a sus expensas).Así pues, por esta época, se solicitó del correspondiente ministerio la erección de seis nuevasescuelas (que luego se elevarían a ocho) con sus correspondientes viviendas para los maes-tros, pero llegada su anuencia, el carecer del correspondiente proyecto hizo perder dichaoportunidad (7 de julio de 1960), e igualmente más tarde por causas que desconocemos sedesaprovechó otra ocasión (15- julio- 63)”. 76

Eskola estatistika.LUA, 1261/3, 1919. PARBULOAK LUA Udal aktak 1906-10-22: Artº 1º= Para fomentar la Instruccion primaria en esta Villa y evitar la aglome- racion de niños en las escuelas oficiales, la Corporacion Municipal acuerda sos- tener en forma legal la escuela de niños parvulos no oficial avia ya establecido con anterioridad, a fin de que en ella reci- ban educacion y enseñanza gratuita los niños varones de menor edad. = Articulo 2º= Nombra directora de dicha Escuela a la Señora Dña Teodora de Zabaleta, maestra superior con titulo profesional = Artº 3º ... que los niños tengan la edad de cinco a siete años = Artº 4º; llegados que sean a esta edad pasaran los niños a las escuelas elementales = Artº 5º; todo niño para------ en la escuela debera proveerse de la correspondiente papeleta de admi- sion que se le facultara por la Alcaldia y acreditar por medio de certificacion facultativa hallarse vacunado y no pa- decer ninguna enfermedad contagiosa = Art º 6º= las materias que se enseñaran en esta escuela son; Lectura, escritura, historia sagrada y Doctrina cristiana e igualmente rudimentos de Aritmetica; estas tres ultimas enseñanzas de viva voz; Articulo 7º= La enseñanza se dara todos los dias laborables del año de de ocho y media a once de la mañana y de dos a cuatro y media de la tarde excepto los dias que como de vacaciones oficiales se hallan señalados en las disposiciones siguientes= Articulo 8º; Los niños que concurran a este centro de enseñanza habran de sufrir dos examenes oficiales, digo, generales en los meses de Julio y Diciembre de cada año y los examenes parciales que pueda acordar la Junta lo- cal... Articulo 9º; El sueldo apropiado a la maestra es de setecientas cincuenta pesetas anuales...

Nautika Victor Alegriaren gutun bat. LUA Nautika, 1934. Nautika eskolak ere izan zi- tuen bere gorabeherak, ba- tez ere, ofizialtasun arazoak. 1915ean hasi ziren tirabirak LUA Udal aktak, 1915-6-5 \"... una Comunicacion de la Asociacion de Navieros de Bilbao... por R.D. de 28 deMayo ultimo se suprime el caracter oficial de esta Es-cuela de Nautica relegandola a la condicion de centrono oficial...\" eta 1924an behin betiko galdu zuenofizialtasuna LUA Udal aktak, 1924-6-18\"Se dio cuenta de un Real Decre-to fecha seis del actual su-primiendo las Escuelas deNautica actuales creandocuatro oficiales en Bilbao, Ca-diz, Barcelona y Santa Cruz deTenerife y disponiendo que lasde Bermeo, Lequeitio, Plencia ySanturce de fundacion particular... se ajusten a las disposicionesvigentes sobre enseñanza no ofi-cial...\"Ordurako, 1915ean sortuta, maki-nista ikasketak ere bazituen. Duo-ren esanetan 1958an zarratu zenikastetxea.Lehentxoago, 1956an arrantza eskolazabaldu zen, arrantza-patroi eta itsas-mekaniko ikasketak ematen zituena.77 “Diez lustros en la villa de Lequeitio, 1925-74” Francisco Ocamica,1975. \"En colaboración con la Junta de Patronato de la Escuela de Náu-tica… se comenzó a diligenciar la creación de una Escuela Media de Pes-ca. Dada la enorme actividad desplegada por el señor Alcalde, (TirsoMª de Amusategui) pudo inaugurarse con presteza pues el año 1956 secomenzaron a cursar en ella los estudios de patrón de pesca y mecánicosnavales de 1ª y 2ª clase, acudiendo (en un principio) un número aproxi-mado de 60 estudiantes por año\".

Latinitateko eskola Latinitateko txostena. LUA Nautika, 1922.Ezer gutxi dakigu gai honetaz, badirudi garai onak joanak zire-la eta latinak, antzinako errelikia bihurtuta, abade izateko bainoez zuela balio (fundatu zenean ere, 1862an, Nautikako ikasketekurtean 7.300 frankotako errenta zuten bitartean, Latinitatekoek2.700 frankotakoa zuten). Hori bai, Lekeition punta-puntakomaisua izan genuen Juan Bautista Eguzkitza. Lekeitiora etorri zen1904an Latinitate katedra betetzera. Hemen bizi izan zen luza-roan gerrara arte (1904-37). Euskaltzaina, Azkuerekin lan askoegina, Apalloa kaleko 14. zenbakian bizi izan zen; Konpainiakoauzogunea beste behin ere.A.S. Onaindiaren hitzak: \"Abade eginda gero, Gazteiz´ko Ikaste-txean bertan gelditu zan maixu; gramatika eta erretorika erakutsizituan urte batzuetan; orduantxe osotu eban Lizentziatura karrera.Irakasle ta ikasle zoli ta arduratsua agertzen zan nun-nai. 1903`an,urrillaren lenengoan, ikastaro barriari asiera emoterakoan, berakeuki eban itzaldia... Latiñez egin eban itzaldia, ta ortik errez ate-ra geinkenez, ondo ezagutzen ebazan ordurako Horati ta Birjilirenolerki ta poesilanak.Ondoren Lekeitio´n egin eban bere erakustea, arrezkero guztianegin be. 1904´an joan zen ara, ta gerraraarte antxe ekin eutsonbere arloari, irakaskintzari ain zuzen. Eleiz karrera ikasi nai ebe-nentzako zan ango eskola, berak ainbat urtez zuzendu ebana” 79

Marianistak antza Letraukuan.XX. mende hasiera.Arteak eta ofizioak agertzen denaren arabera 48 ikasle izan zituzten.10 Marianistek eurek, berriz, 80 ikasle izan zituztela diote, baina hala izan bazen zer dela etaArtes y Oficios 1909rako zarratu?11 Arteak eta Ofizioak ez zen marianistekin amaitu baina ez zeukan, antza, ganora larregirik. 1930ean hobetu nahian ze-Sasoi hartan, egitura industrialaren eraginez, mota honetako esko- biltzan, baina ezerezean geratu ziren ahaleginak. Zubero anaiak ere,lak indartu ziren. Bilbon zabaldu zen 1879an lehendabizikoa eta XX. horretan ibili ziren. LUA Udal akta 1930-11-10 \"... dando cuenta deta-mendearen hasieran etorriko ziren ondorengoak. Lekeition ere, men- llada de las laboriosas gestiones tramitadas en orden a la creación de unadea estreina berri, horrelako eskola eraikitzeko ahaleginean ibili ziren, moderna Escuela del Trabajo, que abarque las secciones Industrial y Co-Resurrección Mª de Azkue tarteko. Bat-batean Ingelesa, Frantsesa mercial y que permita a la juventud de la Villa capacitarse para la luchaeta Batxilergoa ezarriko ziren Ploermel-go ordenaren (fraideen) es- por la vida. El primer paso que ha de darse en orden a la realización delkutik. Politegia! 8 1903a zen eta Ploermel-go ordena ekartzeko ziren proyecto es suprimir la actual Escuela de Artes y Oficios ya que la nuevaMerkataritza ikasketak eta bide batez parbuloenak emateko. Azkenean será una ampliación y perfeccionamiento de esta... habiéndose pensadoMarianistak, frantsesak jatorriz, etorri ziren eta Marrazketa, Kontabili- en el edificio donde se hallan instaladas las Escuelas Nacionales...\"tatea, Frantsesa eta Ingelesa irakasten hasi ziren.9 Ez zen Batxilergoa,baina tira! 1906ko martxoan zabaldu zituen ateak eta Udaleko aktetan8 LUA Udal aktak, 1903-9-10 \"... el señor presidente expuso que tenía por objeto resolver 10 LUA Udal aktak, 1906-10-13 \"... se habian inscripto 15 alumnos en la clase de frances,acerca de lo propuesto por Don Resurrección María de Azkue, en nombre de los Religiososhermanos de la orden de Ploermel que se hallaban dispuestos a establecer la enseñanza del 14 de Dibujo y 15 en Contabilidad; que en ingles solamente lo habian hecho 4 alumnos, porcomercio en esta villa si el Ayuntamiento satisfacía la cantidad de 3.000 pesetas anuales y lo que procedia que el Ayuntamiento acordase si debe o no abrirse la clase de esta lenguauna habitación, comprometiéndose también a sostener una escuela de párvulos… inglesa...\".El señor Valdés expuso lo beneficioso que había de ser para esta Villa la creación de nuevoscentros de enseñanza manifestando que la Junta de Patronato de la escuela de náutica se ha- 11 Marianisten datuak erabiliz (Internetetik aterata) \"Las autoridades municipales pidieronllaba en buenas disposiciones para ampliar los estudios de pilotage con las asignaturas de los a los religiosos impartir cursos públicos de francés, inglés, dibujo industrial, matemática yidiomas francés e inglés, ... Añadió que dentro de pocos años acaso pudiera establecerse en la contabilidad mercantil para la Escuela de Artes y Oficios del pueblo. El convenio entre elVilla la enseñanza de las asignaturas todas del bachillerato…\".    Alcalde y el padre Justino Faivre se firmó el 3 de marzo de 1906, y las clases comenzaron el día 15 del mes. Se inscribieron 80 alumnos adultos, con cuyos ingresos económicos se ayudó a la magra economía de la casa. Los cursos duraron hasta junio de 1909.9 LUA Udal aktak, 1905-11-18 \"... los siguientes estudios: 1º Dibujo industrial durante seis Lequeitio fue una casa muy concurrida y con mucha vida marianista en su interior. En losmeses de Octubre a Mayo; 2º Matematicas necesarias para entender dicho dibujo, y elementos dieciséis años de su actividad pasaron 34 escolásticos franceses. Aquí estudiaban durantede contabilidad, si se juzgase necesario; 3º Frances, durante diez meses de Octubre a Agosto; cuatro años para alcanzar el Magisterio francés, elemental y superior. El Postulantado contó4º Ingles, el mismo tiempo, el pago mensual por cada una de dichas asignaturas sera de setenta con 201 niños, de los que 63 llegaron a ir al noviciado. Estudiaban el Bachillerato francés ypesetas que dan un gasto total de 2240 pesetas...\". algunos conseguían el grado de Magisterio elementalLos marianistas abandonaron Lequei- tio en 1921. Entre la población dejaron amigos y hasta afiliados a la Compañía. Veinte años   después de la partida, la gente de la villa los recordaba como “santos”. 80

MertzedarioakLekeitioko herriak bigarren hezkuntzako ikasketak behar zituen. Ma-rianistek, egia esan, hiru urte bakarrik izan zuten eskola zabalik eta1926an eraikin bera aprobetxatuz Mertzedarioak etorri ziren Lekei-tiora, Zita enperatrizaren laguntzarekin eta Aita Sainduaren baime-narekin. 30 bat urtetan aritu ziren eskolak ematen, lehen hezkuntzaneta batxilergoan. La Merced aldizkaria, 91. alea, 1926-2-24. 81

Institutua kolegioan lan egin zuten irakasle batzuekin. Behin betiko institua, La- rrotegian eraiki behar zen. Correo egunkarian 1967-5-28ko alean zeraEskola graduatuak eta Institutua izan dira gure azken mendeko orban zekarren: Jose Luis Minguez Garcia zela arkitektu, 4.000 m2 zituela erai-nagusiak. Lekeitio moduko herri ilustratuak maila goreneko heziketa kinak, 12 ikasgela 480 ikaslerentzat, 6.000.000 pta-ko kostua...ez izatea herritarren zorrean jarri behar da. Hainbat plan eta asmo etaezertarako ere ez! Hasi ziren lanak, baina baten batek diruarekin alde egin zuen. Berriro lanean hasi zirenean Institutua barik, OHOko (E.G.B.) ikastetxea zabal- Lekeition azken urteetan Mertzedarioak arduratu ziren heziketa ho- du zen. Gaur da eguna, Larrotegiko herri eskola (eskola gorria) Instituturretaz 50ko hamarkadara arte (egia esan, gerraz geroztik ez zuten goi legez ezagutzen dena.batxilergoko ikasketarik eman). Gero Udala saiatu zen konponbiderenbat aurkitzen, baina arrakasta barik. Benetako Institutua hantxe bertan eraiki zen beranduago 1991an. Bitartean mundua ezagutu genuen, Ondarroa, Markina, Gernika, Ocamicaren esanetan, 63an Simoninak etorri ziren, baina 66an alde Durango...egin zuten. Horregatik, eta Institutu bat eraikitzen zen bitartean, behinbehineko Institutu librea antolatu zuen Udalak Simoninen Inmaculada LUA 1934. Gernikan institutua zabaltzeko ziren eta “bezero” posible legez orduko dirudunen alabak, (11-15 urte artean zeudenak) agertzen dira zerrenda honetan. 82

Debako gau eskola1932-34 LUA 1256-02.Gau eskolak Consejo local de primera enseñanza. 1932, LUA 1256-02.XIX. mendean zabaldu ziren eta XX. honetan zan “Eliz-etxea” ta bere Kistar ta Domeketako ikastolantzat dituzan areto (saloi) andijak ta ede-ere behar-beharrezkoak izango ziren alfabe- rrak; au amaituta bildu ziran txandonara, nun Kistar ikastolako eunka mutiltxu ta neskatxuaktizazio maila hobetzeko. Euren eragina zen- Agur (Salve) eder bat abestu eben.batu ahal izango bagenu!12 Arratsaldian “Eliz-etxe” areto nagusijan izki-edeatidun (literario-musical) Batza eder bat egon1857ko Moyano legeak jadanik bultzatu zi- zan bertan egoazala Kistar ikastolako umiak, Domeketako ikastolako neskak ta irakasliak,...tuen eta XX. mende hasieran aupada bat Etxe honek iru toki daukaz: lenenguan dagoz kistar ikastolak; bigarrenian daukaz domeketakoeman zitzaien: eskola osoak (escuela comple- ikastolak; txaunburuben bizi-tokia da irugarrena, eta beroneri otu yako lenengo aldez etxe honenta) zituzten herriak derrigortuta zeuden gau irasijen oldozmena, Arantzibia lekeitiarra ixan da bere iragikarija (arquitecto)\".eskolak zabaltzera eta 1906an, azkenean ere, Dotorea, baina bota zuten eta Zumatzeta auzoan eraiki zen Gizarte Etxea edo Casa Socialaraudi propio bat landu zen. eraikin erraldoia. 1958an hasi ziren obrak eta, besteak beste, zinea, liburutegia eta eskola batEskola hauek halakoxe gorabeherak izan zi- baino gehiagoren egoitza izan zen. Uribe kolegioa eta Simoninak ere, beranduago Inmaculadatuzten. 1902ko urtarrilean kendu egin zituz- kolegioa bihurtuko zena, bertan egon ziren.ten ez zelako probetxurik ateratzen eta aza-roan 54 nagusi zeuden ikasten gau eskoletan. Eskola pribatuakUlergaitza!13 Maisu pribatuok XIX. mendeko lehen erdialdean bere inportantzia izan zuten, baina badirudiEliz etxea eskola “ofizialak” zabaltzen joan ziren neurrian maisu pribatuak gutxitu egin zirela. XX. men- dean egon ziren batzuk, esaterako Sol Azkue, Resurreccionen arrebaordea. Abantaila argi bat1915 ean zabaldu zen Elizatean eraikin doto- zuten, ikasle kopurua. Klase txikiak zirenez, arreta hobea zen eta emaitzak ere, teorian, ho-re bat, Juan Aranzibia zela arkitekto. Hainbat beak. Beste kontu bat zen irakasleen prestakuntza eta eskola horien baliabideak. 1926ko da-mendetan elizan bertan egin zena, eraikin be- tuen arabera ikaslegoaren %15 inguru joaten zen halako eskoletara.rri honetan egingo zen.\"Euzkadi\" egunkarian 1915-6-26an etxe ho- Doña Sol, tenía una escuela mixta, en la avenida Paskual Abaroa, y por diez reales al mes de 9 a 11 y denen inaugurazioa azaltzen zen: \"Lekeitioko 2 a 4 (excepto los jueves a la tarde y el día de Sta Lucía), y allí rompimos los calzones, una gran parte deurijak, guztija batuta zengoala txadona zabal la juventud lequeitiana. A parte el retrete que era para las señoritas (para los mozos había una escaleraandijan amaika ta erdijetako jaupa nagosijan que subía donde el enterrador Evaristo, padre de Tony y Aniceto, donde se hacian al aire libre, toda claseburu zirala bertako agintarijak, abegi onagaz de operaciones), por lo demás era la escuela mixta, y las niñas se ocupaban de nosotros que teníamos 3poz aundiagaz artu eban Gazteizko Gotzaña años, a vestirnos. No creo que haya escuela que daba tan buen rendimiento que ésta, pues no sé si seríadan Melo´tar Prudentzi zeiñek ”Pontifical” el irizil, ó el madero, lo que si sé que salía uno de allí, con muchos conocimientos es así, que cuando fuíjanzkeraz, entzu eban jaupa, ta onen ostian a los Maristas de la plaza nueva, era uno de los primeros, conociendo los quebrados, y otras reglas deaitatutako agintarijak albuan eukazala ta erri interes, para los siete años. A parte de las lecciones del abuelo Román y despues la de D. Amando, songuztija apainduta (engalanado) onestu zitu- las únicas escuelas que he frecuentado en mi pueblo. Diana y Aurora, debieron ser las andereños como se llamaría hoy, de la casa de Sota, y con su hermano12 1902ko datuak ditugu. Lubiano maisuak 28 ikasle zituen vivían en el Campo Volantín en invierno y el verano en Lequeitio, donde vivía todo el año Dª Sol. Vestían,eta Urriolabeitiak 26, beraz Aristotelesek esango zuen le- con la moda del siglo pasado, con sombreros ad hoc antigualekoak.gez, potentzian, 54 alfabetatu gehiago. Luis Mari Etxebarrietaren hitzak13 LUA Udal aktak, 1902-1-8 \"... ocasionan gastos y noproducen resultados practicos... Se acordo la supresionde las escuelas nocturnas de alumnos desde el dia inme-diato...\". 83

Esandako moduan, Francoren garaia ez dugu nahi beste aztertu. Hala Ikasketak halakoak ziren, oinarrizko matematikak, baten batek zati-ere, Alejandra Goikoetxea eta Aitziber Izagirreren “Ezkutuko aman- kiak edo hiruko erregelak, oinarrizko irakurketa… Mª Milagrosi jarrai-drea” liburuaren eskutik, interesgarria benetan, zertxobait ikasi dugu. tuz “Ez genduan estudijaten askorik, ez genduan ikasi. Hiru reglak ikasiGarai hartan bizi izan ziren emakumeen testigantzek orduko eskola, genduzan. On bai, bainikan eitten-eta bai, festoiak eta... Ongo gaztiakSan Jose kolegioa batik bat, zelakoa zen ezagutzen lagunduko digute. eztakizue botorik be josten, baina guk horrek ikasi genduzan.”14 Emaku- me fina eta jasekoa behar zen etxean. Liburuan agertzen den emakume bat baino gehiago ez zen es-kolara joan. Irakasleen txostenetan agertzen zena berretsiko dute Beste batzuk Mª Milagrosek baino zertxobait gehiago ikasi zu-ikasleok: asistentzia eza arazo ekonomikoei lotuta, hizkuntza ten eta baten bat ikasketak hobetzeko gogoarekin gelditu zen. Milaarrotza... Mendia (1931) “Euki genduan haunakoixe liburu bat, Entziklopedi bat. Hantxen euan Aritmética, Gramática, Historia. Dana! Geografía, Matilde Arrasate, 1919an jaioa, ez zen sekula joan eskolara, Grego- Geometría. Dan-dana! Ta gero eukitten genduan haunako txikitxu bat,ri Goitia (1919) domeketan bakarrik abadetxera, Bittori Larreategi Astetia\".(1922) apenas “kontixu danetara jota be, lau hilabete”, gehitxoago,10-12 urtera arte, Mª Milagros Arrasate (1927) eta Angela Uribarren Hori gutxi balitz, ezin dugu ahaztu frankismoaren eragina. A zer(1931). Karmen Murelagaren hitzak apraposak dira “Eskolara ni gitxi! koktela frankismoa eta katolizismoa, nazional-katolizismoa! Aspal-Hain izan ginian ume asko ze, ta aitta marinerottu bat...” diko errosario, meza eta errezuei Francok inposaturiko ideologiaren nahasketa. Etxean diru nahikorik ez zegoenean, eskola albo batera utzi eta lagun-du beharra zegoen eta diruaz ari garenez, esan beharra dago dirudun Mª Milagros “Hamarretako mezatara eruten gaittuzen monjak, txapelfamiliek ikasketa hobeak zituztela, nola ez ba!. Mª Milagros Arrasatek gorrijakin ta borla horijakin... pozago juten ginian! Ze politika eukagundiosku “Monjak inpernuko diabrua baino gaiztuagoak pobrientzako. Pa- orduan ba? Pozik! Ta kredua Francogaittik errezaten genduan”gokuak (ordaintzen zutenak) euazan goijan eta gu behian. Ta pagokuakeukitten eben euren jardinian, euren ortutxua-ta…\". Euskarak ere atzerakada galanta jaso zuen, Espainiako hizkuntza ba- karra gaztelera zelako. Egia da, ikusi izan dugun modura, orain artean ere Hezkuntzan, eta non ez, euskara beti izan dela hizkuntza arrotza, baina oraingoan erabilera debekatu eta zigortu egingo da, gorrotoa nagusituz. Izenak eurak ere aldatu egiten zizkioten mojek ikasleei eta egunonak ere zigortu egiten ziren. Gazteleraz irakasteak eta azalpen edo argibideak ere hizkuntza horretan emateak, ez zituen ikasketak errazten ikasleek ez zutelako ezertxo ulertzen. Entzun dezagun Mª Milagros “Hasi ginian erdera leiduten. Ikasi genduan, baina zer esaten dogunik bez! Nere Eiguren (1933): “Ta hartun liburua eta... a leer. Er- dera berba bat jakin barik, ein kontuz ingles”. Egoera hau mojetan ez ezik beste zentruetan ere errepikatuko zen. Ez ziren ez garairik onenak. 14 1783ko legeak zera eskatzen zuen: \"Las labores que las han de enseñar han de ser las que acostumbran, empezando por las mas fáciles, como Faja, Calzeta, punto de Red, Dechado, Do- bladillo, Costura, siguiendo despues á coser mas fino, bordar, hacer Encages, y en otros ratos que acomodará la Maestra segun su inteligencia, hacer cofias, ó Redecillas, sus Borlas...\". Ez dirudi denbora igaro zenik. 85

Ikastola 1. Lekeition 1964an aurkitzen ditugu gaur egun RESURRECCION1964. urtean sortu zen Ikastola Lekeition. MARIA AZKUE izena daraman ikastolaren lehen urratsak, BilbotikEuskara hainbat urtez zapaldua, putzutik etorritako EAJko zenbait kidek (Julita Berrojalbiz eta besteren bat)burua ateratzen hasia zen. Euskaraz ikasi eman zuten lehen urratsa, eta herriko beste batzuk animatu: Josenahi genuen, baina ezin zen. Ausarta izan Grande eta Garaiko Juan Loizate abadea ere tartean izan ziren. Anabehar zen orduan Francoren erregime- Mari Uribe 16 urteko neska gaztea konbentzitu zuten; eta Solano-nak indarrean jarraitzen baitzuen. Hala tar ahizpak lagun izanik, etxez etxe ibilbidea egin zuen garai hartakoere garaiak aldatzear zeuden. ikastolak: Gaur egun MARINA taberna-kafetegiaren gainaldeko pisua,Kurik aldizkarian argitaratutako “50 urte Goiko kaleko lokal bat, Abade etxe zaharra, Konpainia edo Nautika le-brankaz” artikuluari jarraituko diogu on- gez ezaguna zen eraikineko gela handi bat izan ziren behin-behinekodoko azalpenetan. Bost etapatan laburtu ikastolaren kokaleku, modu “egonkor” antzera Gizarte Etxean koka-daiteke Resurrección Mª de Azkue, Le- tu bitartean. 1964tik -1975erarteko epea dugu berau. Leku batetikkeitioko ikastolaren ibilbidea: bestera joatearen arrazoiak desberdinak izan ziren: salaketak, umeak egoteko “baldintzarik eza”, pisua libratu beharra,…1- Sortze prozesua eta lehen pausoak (1964-75)2- Ikastola gorpuzten (1975-1980)3- Identitatearen bila (1980-1993)4- Krisitik berrindartzera (1993-2006)5- Etorkizunari begira lanean (2006-2014) Etapa horretan, COLEGIO URIBEk eman zion babes legala, eta horrek aurre-pauso handia esan nahi zuen ikastolarentzat. 2. 1975 1980an inflexio puntu nabarmena izan zuen Lekeitioko ikastolak. Ordurako Euskal Herrian ikastolen mugimendua herrialde guztietara hedatua zegoen eta indartsu zegoen: herri babes handia- rekin, alegia. Ingurumari horretan gurasoen kooperatiba antolatzea erabaki zen. Ikastetxe bat behetik gora eraiki beharra argi gelditu zen, eta aurre- rantzean, gaur egunera arte egoitza nagusia izan den “Ikastola berria” jazo zen; 1980an inauguratu zen, irailean.Ikastolako lehenengo taldea andereño Ana Mari Uriberekin, 1964. Ikastola berria. 86

5. 2006tik 2014ra erronka berriei aurre egiteko Hezkuntza Proiektua berritzen gabiltza.Aita Barandiaran 1983ko Ibilaldian.3. 1980tik 1993ra, ikastolak heldutasunean sartu ziren, eta Ikastolaren 25. urteurrena, 1989.identitatearen bila zebiltzan. Garai hartan, ikastola lerro bakarrekoikastetxea izatetik bi lerrotako ikastetxea izatera heldu zen.1983an Lea-Artibaiko lehenengo IBILALDIA ospatu zen Lekeition,Aita Barandiaranen presentziarekin; gurasoekin lan sakona egin zen.Ikastolako maisu maistrak, 1985.4. 1994tik 2006ra krisitik berrindartzera eta proiektu pedago-giko berrietan murgiltze aldian kokatu gintuen.Berritze bide horretan, Haur Hezkuntza lehenik 2 urteetara eta gero-txoago 0 urteetara abiatu genuenGarai hauetan halaber eta nolabait DERRIGORREZKO BIGARRENHEZKUNTZAren eskakizunei erantzunez, beharrezkoak ziren instala-kuntza eta ekipamendu modernoak eraiki eta ipini ziren.Baina epe honetan izandako aldaketa eta berrikuntzak ez zioten alde Ikastolaren 50. urteurrena, 2014.materialari bakarrik eragin. 87

Materiala ■ Ez dirudi aurrerapenik egon zenik. Maisuak behin baino gehiagotan agertuko ziren kexu, materialik ez zutelako edo eskasa zelako. Udala arduratzen zen horretaz, baina antza ez zuen behar beste ematen. LUA Udal aktak, 1915-11-25 \"... manifestandose por el Señor Maestro que no cobra las plumas, y solo cuando comprende que las inutilizan los niños, deja en sus manos el modo de sustituirlos; que el papel hace que lo compren los niños que cree no son pobres, que es muy exigua la asig- nacion del material...\".LUA Udal aktak, 1928-9-19 \"... los profesores de instrucción primaria Don Martín Asate-gui y Don Leónides H. Martinez que en sintesis solicitan A- Que las Escuelas Nacionales po-seen un material tan deficiente y anticuado que es a todas luces insuficiente e inadecuado...\"Hurrengo urteetan egoera ez zen hobetu; ez ziren gai izan eskola berririk zabaltzeko1965era arte!Hor dituzue Errepublikako pare bat liburu eta Francoren denborako beste bi. Erreparaiezaiozue azalei, Errepublikako umeak ikasleak dira, Frankorenak gerlariak dira. Eskolako materiala. LUA 1253-7, 1935. 88

Gerra ■Gerra eskoletaraino sartu zen eta hala ikus daiteke liburuotan. Errepublikak bere jarraitzaile (afecto) eta kontrakoen (desafecto) zerrendakprestatu bazituen, Francoren erregimenaren erantzuna ez zen makala izan.Erepublikaren zerrenda. Francoren erantzunaLUA Udal aktak 1936-9-13 LUA Udal aktak 1938-12-29 “DesestimarDoña Eloisa Arteta Arana...................................... Maestra Nacional............. Afecto la petición que a medio de instancia pre-Doña Emiliana Elorza Anduiza ............................. Idem ................................. Idem sentó ante la Alcaldía Dª Marcelina Asto-Don Anastasio Martinez Ibañez ........................... Idem ................................. Idem la Aranaga solicitando la reposición en elDon Julián R. de Arbulo y Ortiz de Zarate ........... Idem ................................. Indefinido cargo de Maestra Municipal de Párvulos(Sin haberse ofrecido a la defensa del Regimen hasta muy tarde). en virtud de que su destitución fue resueltaDon Buenaventura Moral Agirre .......................... Maestro de Posito .......... Afecto por el anterior Alcalde Don Pascual Andui-Doña Marcelina Astola Aranaga ........................... Maestra Municipal ......... Afecto za por considerarla desafecta al Glorioso Movimiento Nacional...\".1937-04-28an \"askatu\" zuten Lekeitio Francoren tro- Marcelina Astola Aranagapek eta 1937-5-18ko Udal aktan argi utzi zituzten eu- LUA. 1938-7-21.ren asmoak.LUA Udal aktak, 1937-5-18 “Inmediatamente usa de lapalabra el Señor Alcalde y expone brevemente la actua-ción de las autoridades de Lequeitio desde el momento dela liberación del pueblo por el glorioso Ejercito salvador deEspaña... que es menester prestar atención preferente a laeducación de los niños que han de integrar la generaciónpróxima llamada a imprimir un ritmo de vigor y engran-decimiento a los destinos nacionales, dice que es indispen-sable procurar la formación disciplinada y patriotica delos jovenes asi como el encauzamiento de los sentimientosgenerales por derroteros de patriotismo bien arraigadocon objeto de de (sic) desterrar el funesto separatismoque tanto ha envenenado a la población Lequeitiana...\".(falta diren tildeak idazkariari ahaztu zitzaizkion) 89

Eskola graduatuakLekeitiarron pekatuaMailaz mailako edo eskola graduatuen beharriza- Ondorengo Udal adierazpenek eskola gradua-na aspaldikoa bazen ere, inork ez zuen horretaz tuen alde egiten bazuten ere beti zebilen au-erabaki sendorik hartzen. Orduko lau eskola “uni- rrez-aurre oztoporen bat. Errepublika garaiantarioak” eta parbuloena zaharkituak zeuden eta Espainiako gobernuak erakutsi zuen aldeko bo-ez ziren sasoiko beharrak asetzeko nahikoak, ho- rondatea, baina hemengoek ez zuten dirurik etarretan bat zetozen Direktorio Militarrekoak ere. biak ados egon arren ezin izan zuten proiektuaLeonidesek 1923an eskola gradutuak eskatzen burutu.zituen \"... transformando estas escuelas unitariasde niños en una graduada de tres o más secciones LUA Udal aktak, 1936-5-16 \"No obstante el buenlos adelantos en la educación serían más notables\". deseo de la Corporación de poner de su parte cuán- tos esfuerzos sean menester para lograr la implan- Eskola unitario horiek antigoalekoak ziren tación de unos grupos escolares graduados que per-eta Directorio Militarreko delegatuak ere igarri mitan atender eficientemente a toda la poblaciónzuen.15 Eztabaida zabalik zegoela Leonides-ek escolar, ha de consignar el insuperable obstáculokargua utzi 27an eta 29an herritik alde egin zuen. que representa la falta de posibilidades económicasBaina tartean, 28an, eskola graduatuen kontra y la situación de penuria que atraviesa el erario,egin zuen alkate berberak, iritzia erabat aldatu encadenado al colapso general que lleva consigo laondoren ezinbestekotzat jo zituen. Dena dela, terrible crisis pesquera que sufre este puerto desdeoraingoan ere ez zen ezertxo ere egin.16 hace ya muchos meses. A la falta de dinero se ha de agregar la de los locales que pudieran ofrecerse15 LUA Udal aktak, 1924-1-24 \"El mismo Señor Delegado (Di- al fin deseado, ...\". 1966ra arte itxaron beharkorectorio militarraren menpe zeuden) trato... la poblacion escolar dugu Lekeitioko lehendabiziko Eskola graduatude esta localidad requiere el establecimiento de otra Escuela que herritarrak edo publikoak ezagutzeko.seria muy de desear fuese graduada, a juzgar por el gran numerode niños matriculados en las Escuelas existentes\". sor y se ven claramente los progresos de los pequeñuelos.   ... debiera construirse en esta Villa unas magníficas escuelas gra- duadas con capacidad suficiente para que pudieran trabajar 416 LUA Udal aktak, 1928-11-15 \"el Señor Alcalde... manifiesta: profesores para niños y 4 para niñas\".    que las escuelas públicas de la Villa no reúnen las condicionesnecesarias para que la labor pedagógica del maestro sea todo loeficaz que dibiera (sic), debido esto a que existe un diferente nivelintelectual entre los niños...El ideal hoy, es la escuela graduada donde los niños están divi-didos en pequeños grupos atendiendo a su edad, a su capacidadmental y al estado en que se encuentran respecto de la enseñanza,razón por la cual es mas provechosa la labor que realiza el profe- Diario de Vizcaya, 1918-8-26.

LUA 1261/5, 1924.

Euskara Diktadura eta diktablanda amaitu ziren eta berriro ere garai hobeak ze- tozen. Autonomia Estatutua (Lizarrakoa) prestatu behar zela-eta, udale- Euskarari ataltxo hau eskeintzeko XX. mendera arte tara heldu zen zirriborroak euskararen erabilera proposatzen zuen. LUA heldu behar izan gara, eskolan euskararik ez zelako Udal aktak, 1931-6-10 \"... en sesión extraordinaria... para el examen del lantzen edo, hobe esanda, ikasketak ez zirelako euskaraz Estatuto General del Estado Vasco redactado por la Sociedad Eusko Ikas- egiten. Etxean, kalean, batzuetan Elizan edo Udalean (lengua kuntza...bulgar bascongada) erabiltzea ohikoa bazen ere, eskolan ez zuen ez le-kurik ez astirik. Son examinadas, discutidas y aprobadas por unanimidad las 4 enmiendasXIX. mende amaierarantz, sentimendu abertzalea areagotu zenean siguientes:hasi zen martxan euskararen indarberritze prozesua. Gure herriak ereegin zuen bere ekarpentxoa Resurrección Mª de Azkuerekin. Oker 4ª Respecto al artículo 17 del título quintoez bagabiltza Udalean agertzen den lehenengo euskarazko idatzia La lengua, que sea redactado así: Art 17 En las Escuelas de zonas euzkel-1918koa da, Landaburu diputatuarena17 LUA Udal aktak, 1918-5-18 dunes sea el Euzkera el idioma vehículo de enseñanza y que se curse como\"Agur jaunoi: Urte-bari onetan zeuk eta zeure udalkide gustijok neure asignatura en todos los grados el Castellano: mientras que en las Escuelasixenian eta orko erki edo distrituko aldun jeltzale enparauenian, geure de zonas erdeldunes sea el castellano el idioma vehículo de enseñanza y quebijotzetiko zorijon_agura artu egixu be...\" se curse como asignatura en todos los grados, el euzkera...\" Euskara hiz- Egun berean “Escuela” eta “Ikastola” kartelak jartzea erabaki zen. kuntza nagusi bezala erabiltzea amets bat zen, estatutu hori onartu ereLehentxoago 1916an Euskal Esnalearen gomendioei jarraitzea onartu ez zen egin. 36koa bai, baina gerra hasita zegoen eta Francok ez zuenzen. LUA Udal aktak, 1916-8-5 \"... una Comunicacion de la Sociedad errukirik izan galtzaileekin. Euskararen ezarpena sekula ez zen gauzatuEuskal-Esnalea... en pro del euskera que son: La enseñanza del vascuence gogoa eta nahia agertu arren. LUA Udal aktak, 1936-3-22 \"... Don Isaacen la Escuela de Artes y Oficios; el que se exija para el nombramiento de de Orue quien propone se declare oficial el bilingüismo en la Escuela Muni-Empleados principalmente Medicos el conocimiento de dicho idioma; el cipal de Párvulos por estimar que la utilización del vascuence es un vehículoque se publiquen los bandos no oficiales en Euskera... y el que se pongan de cultura indispensable tratándose de una población que apenas se conoceen euskera los nombres de casas, plazas... se acordo aprobar en principio la lengua castellana y que debe recibir en vascuence las explicaciones con-dichas conclusiones y que se apliquen en lo que se pueda...\". ducentes a su formación intelectual. También propone el señor Orue que se Garai onak ziren abertzaleentzat eta euskara nahi zuten eskoletan. interese del gobierno la declaración del bilingüismo en todas las escuelas yParbuloetan hala zela diote, baina ahozko azalpenetara mugatu zela- la designación en lo sucesivo para las escuelas de Lequeitio de Profesores ykoan gaude. Udalaren menpe zegoen eskola bakarra zen eta, ziur aski, Maestras que hablen en vascuence\".autonomia horrek bultzatu zuen euskararen erabilera18 Ez dakiguna da Ezagutzen ditugu orduko euskaraz idatzitako liburu batzuk, baina ezparbuloetan euskararen presentzia sorreratik zetorren ala, seguruenik, ziren testu liburu moduan erabili, akaso sari edo opari moduan. Baten batabertzaletasunaren gorakadatik. aipatzekotan, Ramon Maruriren “Txomin Arlote” edo Iturriozen “Luteles- Hizkuntza akademia ere bagenuen (Academia de la Lengua Vasca), ti edo Jeografi”lehendakaria, Azkue jauna, baina 1923an Primo de Riveraren estatu LUA Udal aktak, 1931-7-4 \"Visto el escrito de Fray Ramón de Maruri ykolpeak ametsak ametsgaizto bihurtu zituen; honen diktadura espai- el informe de la Comisión queda adoptado el acuerdo de adquirir 50 ejem-nol-espainola zelako. plares de su obra Txomin Arlote, con destino a premios de los niños de las LUA Udal aktak, 1927-9-29 \"Se dio cuenta finalmente que el día primero Escuelas\".de Octubre era el señalado para la celebración de la Fiesta del Maestro y el Frankistak agintera heldu zirenean euskarari zioten errespetua etadía 7 para la celebración de la Fiesta “Día del Libro Español” indicándose maitasuna erakusteko eta herriaren mesederako, Azkue handiak Pas-también que con motivo de celebrarse el día 12 la Fiesta de la Paz, parecía cual Abaroaren omenez idatzi zuen inskripzioa ezabatu eta erdaraz jarriiba a trasladarse al Domingo día 16 la Fiesta de la Raza... \" zuten. LUA Udal aktak, 1937-7-14 “Borrar la inscripción euzkerica que Euskararentzat ez zen gelditzen egunik! figura en el monumento a Abaroa, esculpiéndola en castellano que diga lo siguiente: Lequeitio agradecido a su bienhechor don Pascual Abaroa; para17 Egia esan, heldu zaizkigu euskarazko idatzi gehiago. Agustin Basterretxearen obra eza- dar de este modo satisfacción al anhelo de todo el pueblo toda vez la inscrip-gutzen dugu (ez ondo), eta XVIII. mede amaierako eta XIX. mendeko sermoiak Derioko Eliz ción euzkerica no era legible para la mayoría de habitantes de este país porartxiboan ditugu gure zain. ser su redacción modernista”.Testigantzarik zaharrena Valladolideko arxiboan dugu. Gogor hasi ziren eta baita jarraitu ere. Horren kontra 60. hamarkadanARCV Leg. 1246, nº 2, 1607. “y desta manera andaban por las calles de la dicha villa y de las euskal gizartea esnatzen hasi zen eta euskal kultura eta hizkuntzarenbentanas las mugeres le echaban trigo cebada y abas y clabeles y los mochachos yban cantando aldeko mugimendu geldiezina ari zen martxan. Ordukoa da Lekeitiokodelante de la dicha arca y jente = AU DALA SANCTI SAN PEDRO = SAN PEDRO.CO CAXEA Ikastolaren sorrera.GUSTIA UREZ BETEA. Y otros deçian GUZTIA PAPEREZ BETEA = que en romance quiere deszireste es santo san Pedro y su arca es llena de oro/o papeles...”. Iñaki Irigoienen transkripzioa.18 LUA Udal akta 1919-5-13 \"el Euzkera es la lengua usada habitualmente por la poblaciónescolar en sus relaciones corrientes de vida. La enseñanza se presta en castellano, excepto enla Escuela Municipal de párvulos que se utiliza también el euzkera además del castellano\".   92

BANDO AGINTZAMañana jueves recorrerá las calles de la villa, con objeto de recaudar Domekan eurijagatik esin atarasan Karrosia, bijar urtengo dabelafondos para la Semana Hospitalaria, la carrosa preparada al efecto y kalerikale da emakumiak ibilliko diras dirua batxen Bilboko Hospi-que a causa del mal tiempo no pudo exhibirse el domingo pasado. talerako. Iñorbe estella guelditu dirua emon barik bakotzak aldabenEn el cine Beitia, gratuitamente cedido por su propietario, tendrá lugar bestian.dos sesiones de cine, proyentándose la magnífica joya cinematográfica Cine Beitian egongoda bijar gustisko funciño ederra, da an batzen“VUELAN MIS CANCIONES”, de gran riqueza sentimental y artística. dan dirua isango da Bilboko Hospitalentzat. Lenengo funciñoya seisLas localidades serán vendidas hoy y mañana en el Ayuntamiento y a ta erdijetan da bigarrena bederatzijetan. Entradak salduko dirasla hora de las sesiones en la taquilla del local. gaur da bijar Ayuntamentuan da funciñoko orduetan cineko taki-Primera sesión a las seis y media y la segunda a las nueve. llan.Precios los de costumbre. Ez zuen Azkuek idatzi, ahalegina da eskertu behar dena. Lequeitio a 8 de Mayo de 1935 Los Organizadores LUA Lekeitioko Udal Artxiboa.

AzkueAzkueri buruz zer esan gene-zake... Azkue handia, Azkueerraldoia, paregabea, jakitu-na, intelektuala, errepikaezi-na… adjetibo barik gelditzengara. Pare bat zertzeladalekurik ere ez dugu-eta. Bazenekien maisuz inguratu-ta bizi izan zela? Bere aita LUA Udal aktak, 6-1-1884.poeta Nautikako maisua izanzen, bere anaia Alfonsok erelanbide bera izan zuen, berearreba Aurora eta Sol eremaistrak izan ziren. Abadea zela ere ezagunada, baina bazenekien jesui-ta nahi zuela izan? Lehena-go ere aipatu dugu Jesuitenxarma. Jesuitek eskola zabaldu zuten “Konpainiako” auzoguneberean jaio zen eta akaso jesuiten ondare espirituala oraindikaidean zebilen. Baina ez hori bakarrik, auzo horretakoak zirenbaita, Latinitateko eskola, Nautikako eskola, San Jose kolegioa, Vizcaytik Bizkaira zartzuela, 1984.nesken eskola eta abar. Lekeitarra jaiotzaz eta mundutarra bi-zitzaz, urtero etortzen zen herrira uztailaren 7an bere ahizpaSol-engana atseden hartzera, eta San Antolinak heldu orduko(irailaren 1a) Bilbora bueltatzen zen lanera. Arana Martijak, be-rriz, abuztuaren 5ean etortzen zela dio.19\"Ez nuke amaitu nahi zera esan gabe: Azkuek beti maite izanzituela bere jaioterria eta herrikideak. Harro sentitzen zen lekei-tiarra izatearekin. Abuztuaren 5ean, jaiotza egu-na ospatuz, hasten zituen oporrak Lekeitionia inoiz utzik egin barik. Dakizuenez,1951.eko urriaren 22an, iluntzean,lana amaitu ondoren etxera zihoa-la, Ibaizabal errekara erori zen eta “Ken, ken; ugerhesteritisekin azaroaren 9an hil. egiten badakit,Ur zikinetatik salbatzera hurbildu Lekeitiokoa naizzitzaion Fernando Voz Peñari esanomen zion: “Ken, ken; uger egiten eta”badakit, Lekeitiokoa naiz eta”. Jaiozenetik hil arte, Azkue lekeitiarra\". Honen obra guztia aipatzeko leku barik gelditu gara.19 \"Resurrección María de Azkue: euskal kulturaren erraldoia eta funtsezko zuta-bea\" Eusko Ikaskuntza, 2003. Jose Antonio Arana Martija, Azkue: gizona eta garaia.  94

Irakasleen txostenak “pues no hay en la sociedad peor enemigo que la ignorancia. He dicho”. Irakasleentzat, batez ere erdaldunentzat, ez zen erraza herri euskaldu- nean lan egitea. Ikasleen ama hizkuntza euskara zenez irakasleek behin eta berriro “kexu” ziren gaztelaniaren ulermen maila desegokia zelako. Beste arazo galant bat asistentziarena zen. Neska mutilek etxean lagun- du behar zuten eta pando egiten zuten, neskek, batez ere apirilean eta maiatzean kabanan lan egiteko eta mutilek arrantza sasoian. Materiala- ren urritasuna, ikasleen maila desberdina zein kopuru handiegia, gutxi- tan bada ere, hezkuntzaren kaltetan aipatzen ziren.Maisu-maistren txostenak.LUA 1252/7. 95

DEABRUTXOAK puedan admitirse para incumplir esta orden consideración ni disculpa alguna, como no sea el acreditar debidamen-Pando eta pando te respecto de los niños que dejen de asistir a las EscuelasEzin zen inondik inora arazo hau konpondu. Bandoak, públicas que sus padres atienden con toda constancia eisunak, zigorrak, sariak... denetarik probatu zen. Doku- interés a la instrucción de sus niños. Las faltas que se co-mentazioan hutsegiteen zerrenda piloa aurkitu dugu. metan serán castigadas con todo rigor, incluso con pasarSaiatu ziren, besteak beste, Etxebarrieta, Larrazabal eta el tanto de culpa al Juzgado si el abandono de los padresAmusategi alkateak, baina alferrik. persistiera\".1902-4-11ko bandua LUA 1261/1 \"... corregir el hechoque diariamente se observa de que durante las horas de las Barrabaskeriakclases de las escuelas públicas se vean por las calles de la LUA Udal aktak, 1914-4-16 \"Medidas contra los chiqui-Villa multitud de niños entregados a diversiones muchas llos que siguen a los forasteros les piden dinero y siguen yveces peligrosas siendo relativamente pequeño el nume- rodean automoviles... trató de los abusos que se cometenro de estos matriculados que acuden a aquellas clases y por los chiquillos agarrándose a los automóviles cercan-habiendo otros también que desconocen por completo los do a los forasteros y pidiéndoles dinero, lo cual dice muymás rudimentarios elementos de la instrucción primaria, poco en favor del pueblo;y manifestó la necesidad de queha creido procedente llamar la atención de los padres...\" se tome alguna medida... ya habían sido tomadas las me-Bando honetan 1857-9-9 ko Moyano legea aipatzen da didas debidas con el concurso del Señor Parroco y de los\"Art 7º; La primera enseñanza elemental es obligatoria Señores Maestros y se ha ordenado a los alguaciles parapara todos los españoles. Los padres, tutores o encargados que corrijan tales abusos con multas...\".enviarán a las escuelas públicas a sus hijos o pupilos... Art LUA Udal aktak, 1926-12-02 \"A propuesta del mismo8º; Los que no cumplieren en este deber... serán amonesta- Señor Martinez de Torres, que en atención a que losdos y compelidos por la Autoridad y castigados...\" niños que van por delante en las Procesiones sue-1905-9-1 Bruno Larrazabal alkate LUA 1263/7 \"Artí- len enredar y hablar, impidiendo el que vayanculo 37. La primera enseñanza elemental es obligatoria: en debido orden, cosa esta que principalmentelos padres, tutores o encargados enviaran a sus hijos y pu- ocurre porque a los niños de las Escuelas quepilos a las Escuelas públicas, a no ser que les proporcionen van bajo la dirección de los Maestros se lessuficientemente esta instrucción en sus casas o en estable- unen o agregan otros que no asisten a lascimientos particulares. Los que no cumplan con este de- Escuelas... se disponga que estos vayan se-ber, serán amonestados y compelidos por la Autoridad, y parados de aquellos encargándose un Guar-castigados en su caso con la multa de una a cinco pesetas\". dia Municipal...\".LUA 1924-1-26ko Amusategi alkatearen bandoa (Primode Riveraren garaian) \"1º La enseñanza primaria es enabsoluto obligatoria, y por consiguiente, todo niño y niñacomprendido en la edad escolar( 6 a 12 años) debe nece-sariamente recibirla, siendo responsables los padres, tuto-res o encargados de las infracciones que se cometany sin que

AINGERUTXOAK Zintzoak zirenak gailetatxoak, gozokiak, irteerak, zirkurako sarrerak edo, kasurik txarrenean, liburu- ren bat irabazten zuten. LUA Udal aktak, 14-7-1902 “Habiendo propuesto el Sr. Alcalde distribuir algu- nas golosinas entre los niños de las escuelas publicas con motivo de los examenes que habían de verifi- carse en el presente mes el Ayuntamiento acordo se distribuyesen los premios en Diciembre unicamente como en años anteriores” LUA Udal aktak, 1922-12-21 kontu batzuen ar- tean “... otra de Don Angel Bollar de 29 pesetas por galletas para niños de la Escuela Municipal de Parvulos...\". LUA Udal aktak, 1922-10-4 “... la mejor manera de perpetuar el recuerdo de dicho Señor Azpiri es el establecimiento de unos premios escolares destina- dos a los niños varones de las Escuelas publicas de primera enseñanza de Lequeitio...\". LUA Udal aktak, 1923-7-18 \"Seguidamente se tra- to por el Señor Presidente de los premios que podian otorgarse a los niños e indico que penso como muy adecuada e instructiva al propio tiempo obsequiar- les con una excursion a San Sebastian a ver la Feria de Muestras...\". LUA Udal aktak, 1932-7-11 \"... organización de una función de Circo a cargo de la Compañía Ama- teur del Club Deportivo de Bilbao ... con destino a dicha Junta de Beneficencia... El Señor Alcalde dis- tribuirá 50 entradas gratuitas entre niños y niñas de las Escuelas a fin de que, como premio a su apli- cación o asistencia, puedan presenciar la función del Circo...\".LUA Lekeitioko Udal Artxiboa.

Mutilen Parbuloen maisuak maisuak B1r9u2n3o?M-2a9rtínez P1a9u2li9n-o5-A2l7onso Perez Nesken 19B0e9niataldAearrniandiaga 1S9a2n4tiaalgdoeaZnapirainM19ar2t8in-3A3sgautetgxiienezBajón 1922 aldean L1e9ó2n3idaelsdeMaanrtínez maistrak ALnagrreilnMageandia F1r9an0c1i-s1c9o1L3ubiano E1s9d1ra5saMldªeCanortés 1PM9a3ºg7aVzaisaliduteartacuinónndiTaogñaaJ1u9lia3n3,R1u9iz36A,r3b8ulaoldean Cruz Gil Alonso Beste 19G2r4egaoldrieaaSnan Cristobal 1913 maisu 19M3ª7Daoldloeraens Lapeira Uribarren batzuk M19ar1i6anaoldSeaalnamancaI1ld9e1fo0naslodeGaanlindoA1Gn9oa3ns6ztaáasllediozeManartEínl1oe9isz3a6IBAb1aaár9lstdñ1eieel7tiazao-n1ART-ro2e1ad7oE9nrdm01aíog79irl?3uiaa6enZzaaaldbEealoalernztaaEAu1ns9dt2au4qizuaailadSee1Lga9aunr3Arn31nad9igaan1elzdA5laaeraraeMlGnidtoleiooraarnila Gonzalez 193G8eralarddeoanMartínBuAegnuairvreentura Moral V1ic9t3or8Aalledgeraina

1Jo9s3e8Ja. lOdzecaonidi 11M994a21r4cb-e3el-irn2rai1r/oA3so6tnoalartu Ito Jakuchu (ez gabiltza txantxetan) pintore japoniarraren arrainak, c. 1765-66.

Egunkarietan\"El Pueblo Vasco\" \"El Noticiero Bilbaino\"1916/6/17 1927/1/21 \"El Noticiero Bilbaino\" 1902/8/3

\"El Correo Español el Pueblo Vasco\" 1955/11/8\"El Correo Españolel Pueblo Vasco\"1967/5/28 \"El Correo Español el Pueblo Vasco\" 1966/9/4 \"El Correo Español el Pueblo Vasco\" 1966/1/18

Eliteak Eliteak eta hezkuntza ■ Aparteko edo goi mailako heziketaren garrantziaz as- paldi ohartu zen gure elitea. Hala, agertuko diren titu- ludun gehienek abizen ilustreak izango dituzte: Artei- ta batxilerra, Cortazar lizentziatua, Uribe doktorea... Familia ahaltsuek argi zuten eskola behar-beharrez- koa zela. Arteitatarrak, esaterako, merkatariak (mili- tarrak) eta lege-gizonak izan ziren. Yarzatarrak ere antzeko ogibideak izan zituzten. Santiago Uribe, Maria Adan de Yarzarekin ezkondu zen eta bi seme izan zituzten; nagusia militarra, gaz- tea lege-gizona, eta beste hiru alaba; bata oso ondo ezkonduko zena, oinordekoa azken finean, beste bat kapitain batekin ondo ezkondutakoa eta azkena, zer erremedio, moja sartuko zena. Eskema hau, bere alda- ketekin, behin eta berriro errepikatuko zen.1 Yarzatarrak izan ziren alabei ikasketak eman zizkie- ten bakarretakoak. Aipatutako Mariak eta bere alabek zein ilobek ikasketak izan zituzten ia inork ere ez zi- tuenean; emakumeek, dirudunak izanda ere, ez zute- lako hezkuntzan sartzerik. Ordain zezakeenak maisu pribatua zeukan. 1608 ko notaritza-dokumentu batean, BFAA Not./Leq/ NO18/315 Nicolas de Torres flandestarra agertzen zaigu Gramatikako maisu eta Rodrigo Vazquez de Arce, Carpioko maiorazgoaren jabe gaztea, ikasle. Antonio Navarro de Larreategui zen honen zaintzai- lea “curador” eta ondo baino hobeto zekien ikasketek zuten balioa. Eskarmentu handikoa, gorte inguruan ibili zen bizitza guztia: besteak beste Felipe III.aren se- kretarioa izan zen, Simancasko artxiboko arduraduna edo Napoliko erregeorde zen Savoiako Filiberto prin- tzearen aholkulari eta idazkaria. Jakina, seme-alaba guztiak eskolatu zituen honek; hori bai, Yarzatarrak “betidanik” arduratu ziren horretaz. 1 Martin eta Juan Adan de Yarza y Uribek zorte handia izan zuten -agertuko dira Uribe y Adan de Yarza Zubieta legez ere, abizenak trukatzeko abilezia eta erraztasun handia zegoen orduan eta- asko baitziren euren etorkizunaz arduratu zirenak. Juan Uribe Apallua generalak, bere testamentuan Martin eta Juan Garcia de Uribe Adan de Zubieta ilobei 400 dukateko errenta utzi zien. \"cuatrocientos ducados de renta, para que con ellos puedan estudiar y mejor se puedan sustentar y alimentar conforme a la calidad de sus personas...\" Beranduxeago, 1605eko testamentuan, Maria Ortiz de Abaroa amonaren txanda heldu zen. Honek berrehuna dukat utzi zien bere bilobei. BFAA Notariala/Lekeitio/NO 017/0214, 1605 “Yten mando que de mis bienes... se den cada dozientos ducados a Martin Garcia Adan de Yarca y a Juan Garcia Adan de Huribe mis nietos fijos legitimos de Santiago de Huribe mi fijo y de doña Maria Adan de Yarca su legitima mujer para que el dicho Martin Garcia baya con ellos a la jornada que pretende fazer para Ytalia y el dicho Juan Garcia baya con sus dozientos ducados a Salamanca a continuar sus estudios\".    “Antonio de Nebrija gramatikako klasea ematen On Juan de Zuñigaren aurrean” “Introducciones Latinae” Antonio Nebrija, 1486. BDH.

“Gramatica” Aelius Donatus (IV. mendea), c. 1496-99. Biblioteca Trivulziana, meca por los alimentos de dos años a razón de 40 ducadosMilan. Maximiliano Sforza, Ludovico Sforza Milango dukearen semea, eta bere cada año de la limosna que señala la obra pia para los estu-maisua, Gian Antonio Secco, ageri dira. A ze luxua! diantes de Uniberssidad y consta de las certificaciones que presentó haber estudiado dos años uno en Valladolid y otroUnibertsitatea en Salamanca\".Dagoeneko ezagutzen dugu Martin Ochoa de Urquiza. Berak ere Uni- LUA R34, 1671/72ko kontuak \"Yten a don Antonio Uri-bertsitatean ikasi zuen eta eskribau leinukoa zen, horregatik ondo be presbítero por lo que tenía que haver de sus estudios yzekien arrakastatsu izateko nolako garrantzia zuten maila horretako cursos que mostró y exhibió ante el Patrón 690 reales.ikasketek. Emandako aginduen artean (beg. 27. orrialdea) ondoko la-guntza agertzen zen: Yten a Juan Garcia de Arozqueta estudiante 550 Reales por haver mostrado los curssos que esta estudiando en Sa- \"Ordeno, y mando, que de la renta que dexo para este casamiento lamanca\". Adibide solte batzuk baino ez izan arren, betide huerfanas de Lequeytio mis patronos elijan quatro estudiantes, o dira dirudun familiak onuradunak eta, batez ere, abade-mancebos que no ayan comencado a estudiar, que sean naturales de la rako ikasten ari diren semeak, oinordezkotzan bigarrenakdicha villa de Lequeytio, pobres y virtuosos, a los quales ayuden para direnak. Urkizartarrak bere senideentzat ere ikasketaksus estudios, en esta manera: Que si fueren a estudiar a la Universidad nahi zituen, 1603ko testamentuan, LUA R 31, agertzende Salamanca, o a la de Alcala de Henares, les den a cada uno de ellos den moduan: \"Yten que al licenciado Ochoa de Urquiza oy-quarenta ducados cada año para ayuda a sus estudios, etc.\" (Oñatiko dor en la Audiencia Real del Reyno de Galicia le e socorridoUnibertsitatera edo Bizkaitik hurbil zegoen batera joanez gero lagun- y proveydo para sus estudios en diferentes veces y partidastza 30 dukatekoa zen). mas de 2.000 ducados. Mando que no se le pidan porque se los e dado de mi voluntad\". Ederra dirutza! Gutxi batzuen Ikasle pobreentzako pentsatuta, zoritxarrez, pobreak barik abera- eskuetan zegoen luxu hori.tsak izan ziren hau aprobetxatu zutenak. Mendeak joan mendeak etorri panorama nekez aldatu- LUA R34 (Otxoa Urkizaren karitatezko obren kontuak) (beg. 32. ko da. Dirudun familiak, pedigridunak ala heldu berriak,orrialdea). \"Ytt 80 ducados pagados a Doña Domeca Ruiz de Urquiza heziketa ez dute sekula deskuidatuko. Ibañez de la Ren-por el nombramiento que hizo el Padre lector Sancho de Leguizamón el teria eta Ordeñanatarren ezkontzan, 1745ean, emakumeaño de 40 en Juan Ochoa de Beyngolea hijo legítimo de dicha doña Do- guztiek sinatu zuten, sinistezina! 103 “Alegoría de la educación de Felipe III”. Justus Tiel, c. 1590. Museo del Prado. Birtuteak: Indarra, Zuhurta- suna, Justizia eta Neurria.

XVIII. mendeko eliteak Frantziara jo zuen semeen kali- “Jesuiten Toulouseko kolegioa”tatezko heziketa modernoaren bila. Ignacio Villareal de Renou, XIX. mendea. Gallica, BNF.Berriz Bengoleak eta bere anaiak Tolouseko jesulagunenkolegioan ikasi zuten. Beste batzuk, ordea, Salamanca,Alcala de Henares, Oñati eta beste unibertsitate zahar-kitu batzuetara joaten ziren. Espainiako unibertsitateek,aspaldi galduta zituzten aintza eta ospea, batez ere zien-tziei zegokienez. Villarrealtarren ikasketak horren lekuko dira. EstibalizRuiz de Azuari jarraituko diogu honetan. Pedro Bernardok, aitak, ikasketak 6-7 urterekin hasizituen bere herrian Arrasate-Mondragonen, eta jarraituBergaran eta Gazteizen. 15 urtekin, 1684an, Salamanca-ra abiatu zen eta urte bat bakarrik egin ondoren bueltatuzen Arrasatera. Ez zuen izan, beraz, aparteko ikasketarikbaina bere semeez bai arduratu zela! Ignaciok, oinordekoak, Toulousen hiru urtean Gramati-ka, Erretorika eta Filosofia ikasi zituen hango jesulagune-kin. Ondoren, Madrileko gortera egin zuen bere heziketaedo prestakuntza soziala osatzeko. Ezpata eta zaldi-mon-taketa lezioak ere kontuan izan behar ziren. Anaia Pedroere berarekin ibili zen eta antzeko formakuntza izan zuen.Beste anaiak, Francisco Javierrek, Oñatiko Unibertsita-tean hasi zituen ikasketak gero Salamankara pasatzeko.Azkenik Francisco Joaquinek Valladolideko Jesulagunekinikasi zuen. Egitasmoa nabaria zen: nagusienak, oinorde-koa edo etxeko burua izango zenak ikasketa apraposakizan zituen, bigarrenek ejerzitoan, administrazioan etaElizan aurkituko zuten sostengua. Dena familiaren one-rako! Etxe honetan emakumeak ere alfabetatuta zeuden,sinadurak dira lekuko.“L’Encyclopédie” Denis Diderot eta Jean le Rond \"Discursos\"d’Alembert. 1751-1772. José Agustín Ibañez de la Rentería, c. 1780. Heziketak bakoitza bere tokian jartzen zuen. Jose Agustín Ibañez de la Rentería lekeitiarra jende umila- ren heziketaren alde agertzen zen, baina ikasketa go- renak eta ardura politikoak jauntxoen esku mantendu behar zirela uste zuen. Bere hitzaldietan “Discursos”, c. 1780, Rousseau eta Montesquieu-ren eragina era- kusten zuen. \"La educación de la juventud ha de ser, no sólo el objeto principal de la sociedad, sino el único, hasta que defendidas las luces llegue el feliz término de aplicar- las con propiedad a los objetivos principales de nuestro Instituto. El abuso del castigo hace a los jóvenes mentirosos, fal- sos, viles...\" 104

Jose Agustinen seme Oxangoititarrek ere XIX. mende hasieratik azaldu zuten hezike-Cayetanok ere bazi- tarekiko ardura. LUA Udal aktak, 1800-6-22. \"Don Jose Agustin detuen heziketari bu- Ojangoiti y Don Juan Antonio de Goiri... Decimos nos hallamos cons-ruzko ideia propioak. tituidos en las gravisimas obligaciones de Padres de Familias y sien-Donibane Lohizunen do una de las mas importantes la de la educacion y enseñanza de suatzerriratua, astia har- hixo, les precisa esta misma a hacer V.l. presente el bien escaso ade-tu zuen “Consejos a lantamiento que ven en los suios en las primeras letras por no prestarun hacendado vizcai- el Maestro que los regenta toda la atencion y methodo conbenientesno” liburua amaitzeko para la mejor conducta y progresos de sus discipulos, a causa segun1837an. dice publicamente y parece lo tiene expuesto a V.I. del corto salario que tiene, el que no siendo suficiente para mantenerse aun con la Bere semea hezitze- maior estrechez, le precisa a dedicarse a otros trabajos en perjuicioko pentsatua, Herku- de la educacion\".lesek errazago izanzituen hamabi frogakgainditzea. \"Consejos a un hacendado vizcaino\" Cayetano Joaquín de Oxangoiti, c. 1837. \"Desde los 11 a 12 años de edad, en que sabrá leer, escribir y Oxangoitiren apunteak. BFAH Familiak/contar con distintos quebrados, se pondrá el al niño a estudiar Gortazar/ Gortazar 2439/015, 1837.lenguas quantas más pueda; la gramática latina le servirá debase, después deberá aprender a escribir y hablar la francesa, ya poder ser la inglesa al menos de manera que pueda traducir;el italiano y portugués son para más adelante y sin maestro. A los 17 a 18 años se le fijará en su carrera: las matemáti-cas, el dibujo suficiente para figurar las fincas en papel, y algode baile, serán sus constantes y obligatorias tareas diarias.La música, adorno casi necesario hoy, rarísima vez convienecomo tarea, sino es como ocupación. A los 22 años se le hará asistir al estudio un arquitecto quesea buscado para obras de todas clases, para imponerse prác-ticamente en sus reconocimientos y trabajos de planos, opera-ciones y cálculos. Si al mismo tiempo pudiese obtener leccionesde agricultura sería muy útil,y que un montero o labrador inte-ligente y honrado le vaya enseñando en sus caserías las variasclases de tierras, de montes arbolados, los mojones y demás...\". Baina heziketak jarraitu egiten zuen 26-28 urtera arte. \"Elestudio de un abogado, y el escritorio un comerciante, se reco-miendan por sí mismos… En 1823 decía yo, que el joven hacendado se procure que seaveraz, bondadoso, moderado, instruido, robusto, cazador noestremoso, valiente, honrado llano con el pobre, Y altivo con elsoberbio, amigo del aldeano, y caballero-labrador, nada menosque sabiondo, y nada más que buen hazendado salvas disposi-ciones y casos particularísimos\". 105

XX. mendea estreina berri Austriatik etorritako fa- Adelaida eta Otto (von Habsburg-milia inperiala izan genuen Lekeition, Zita enperatri- Lothringen und Bourbon-Parma),za eta bere 8 seme-alabak. Otto, nagusia, atzerrian txiki-txikitatik liburu artean, c. 1917.tronurik gabe egon arren, Austria-Hungaria inperiokoenperadorea zen. Pertsonaia ilustre honen hezkuntza-programa beldurgarriak -hainbat orduko ikas-saioak-ezerezean uzten zuen Oxangoitirena. Ingo Niebel-enesanetan: \"el palacio de Uribarren se convirtió en escue-la privada para los hijos de Zita y Carlos. De las tareasreligiosas se ocuparon algunos padres húngaros del mo-nasterio benedictino de Pannonhalma. El catedráticoaustríaco Neideracher impartió clases de alemán griegoy geografía. Las señoritas Sépibus y Street enseñaronfrancés e inglés respectivamente. Como jefe de profe-sores actuó el conde Heinrich, a la sazón catedráticode Derecho, que seguía los pasos de su padre, quien yahabía impartido clases al archiduque Francisco Fernan-do…\" eta Gordon Brook-Shepherd-enetan: \"For himLequeitio was, above all, hard work and lessons... Hestarted at six every weekday morning with homeworkfrom the previous day... It was a ferocious schedule anda formidable battery of teachers had been assembledby his mother to carry it through...\" Otto enperadoreizateko hezi zuten eta ez bazuen lortu ere ikasketaezinhobeak izan zituen. Espainiako errege ohiak zerikasi zuen? XX. mendea aurrera joan ahala gero eta arruntagoabilakatu zen unibertsitatera joatea, lorpen galanta!Marinelaren edo nekazariaren seme-alabek orduraarte aberatsen pribilegioa ziren ikasketak eskuratzeaodolgabeko iraultza izan zen. Hezkuntza demokra-tizatu zen guztion onerako, baina ez dezagun inorengainatu, eliteak aurretik ibili nahi izaten dute elitejarraitzeko. Bestela ez lirateke elite izango.Olgetan be egiten zuten, eta ez Suitzan hor dakarren legez,Uribarren parkean baino.

Olio LUA R21 D05, 1382 \"Quinse dias del mes de mayo, era de millElizae quatroçientos e veynte annos,( benetan 1382) este dicho dia, en la uilla de Lequetio, en el çimiterio de la iglesia de Sancta Maria desta “Elizarekin egin dugu topo, Santxo lagun- dicha/ uilla, seyendo ajuntados Iohan tzarra\" Gonçales d’Arançauia, arçipreste de la Ezinezkoa da Eliza baztertuz hezkun- dicha uilla, e todos los otros curas e clerigos tzaz idaztea, eta ezinezkoa da, halaber, benefiçiados en la dicha iglesia; otrosi, Martin Yuannes de liburutxo honetan aztertzea enziklope- Mendexa e Martin Martines/ de Cruchiaga, alcaldes de la dicha dia landuenek ere barne hartu ezin duten uilla, e otros ommes buenos del dicho logar, seyendo llamados para gaia. conçeio... Hor doazkizue zertzelada batzuk. Primeramente, que todos los que ouieren a entrar en el dicho benefi/ Goiz hasiko gara, 1382an, sasoi hartan çio por seer dihacono, que sea benefiçiado en la media raçion, e el eskolatu bakarrenetarikoak abadeak zi- tal benefiçiado en la dicha media raçion que aprenda en los estudiosren. Zortzi urteko ikasketa zorrotzak burutu ondoren Calahorra- generales o particulares, oyendo/ gramatyca o otras qualesquierko apezpikuaren azterketa zetorren. Udala eta Eliz-kabildoa ez artes o dende arriua, o sçiençia de canones o de leyes o musica ochoziren fidatzen antza, eta Gazteiz edo urrunago zeuden eskole- tenporadas e annadadas, en tal manera que en ocho annos conpli-tan ikasi behar zutela agintzen zen. Nork ordain zezakeen hain- dos/ se cunplan las ocho tenporadas; e sean limitadas las tenporadasbat urtetako ikasketak? Denborarekin onuradun (beneficiado) en esta manera: que el termino dellas sea desdel primero dia de otubrebihurtuko ziren ikasleak. Elizak, ejerzitoak eta administrazioak fasta el dia de Sant Iohan Ba/utista del mes de junio, e que este tienpobezala, karrera egiteko balio zuen. Lekeitioko eliz-kabildoan ez esten en los estudios sin interrupçion e sin interuallo alguno, apren-ziren inoiz falta izan familia dezenteetako “bigarrenak” edo seme diendo derechamente commo escolares; e estos estudios particu/la-naturalak. res, en que alguno dellos o todos quisieren estudiar, que sean los mas allegados a este dicho logar en la uilla de Bitoria, e dende adelante en el regno en qualquier lo/gar que estudio ouiere, o en otros qua- lesquier estudios de qualesquier regnos e tierras… …pero porque seria derisorio (sic) que por yr aprender e estar en los estudios e non aprender, por perder tienpo non aprendi/endo, solo por pasar el termino, que alguno entrase en el dicho benefiçio, ordenaron que el que ouiere de cantar la misa, auiendo aprendido en las dichas ocho tenporadas,/sea primero examinado por el obispo de Calaho- rra e de la Calçada que fuere por tienpo, e si non le fallare sufiçiente que le mande que torne al estudio, e que este en el por el/ tienpo que el obispo le mandare o fasta que sea sufiçiente, e si lo fallare sufiçiente, que le mande luego resçiuir a cantar misa e al benefiçio entero, e los clerigos sean luego/ tenidos de lo resçiuir. Iten, que despues que fuere ordenado de euagelio (sic) que cante el euangelio quando quisiere, e non le fagan enbargo los benefiçiados, pero quien ouiere de can/tar misa o euangelio que sienpre que cante en domingo bacado. Iten, que por aprender, que alguno aprenda mas que sus conpan- neros o que ayan aprendido ante que sea dihacono, por/ grant su- fiçiençia que en el aya o porque sea de grant linage, non sea resçiuido al benefiçio nin cante misa en la dicha iglesia maguer sea ordenado en antes/que pasen las dichas ocho tenporadas del dia que cantare el euangelio; e eso mesmo, en ninguna de las iglesias que son so la perrochia de la dicha iglesia en quales/ pertenesçen los derechos que y bienen a los benefiçiados de la dicha iglesia, asi en iglesias seruideras commo en hermintas (sic); e al qual ouieren de resçiuir al bene/fiçio Lekeitioko Santa (roto) la media raçion, por seer euangelistero, que le fagan jurar que Maria elizako guardara e abra por agradable de todas estas ordenaçiones, en pena kabildoko de desir perjuro e/ingrato a la iglesia\". arautegia, 1487?. BNE- BDH.

Salamancara “Salamancako du bat izanez, baina ez zuten agindutakoa betetzen. Zelibatua gorde Teologiako klase bat” behar zela, zeli zer? 1580 bueltan Udala elizako kabildoarekin droganGazte-gazterik aitak eta amak Martín Cervera, 1614. ibili zen ez zutelako dotrina irakasten. Urrea abadeak eta Ochoa Ur-praile ninduten nonbratu kizak euren testamentuetan eskupeko bat jarri zuten horretaz ardu-estudioak ikasitzera ratuko zenarentzat, baina hemengo abadeek ez zuten gogoko, antza.Salamancara bialdu. 1662an oraindik tirabirak zeuden.2Salamancara nindoalarik,bidean nuen pentsatu Relax horrek, alabaina, ez zuen besteentzat balio. Eskolan irakatsikoestudiante tunante baino zen dotrina. Pº Jaio maisuari hala eskatu zioten 1546ko kontratuanhobe nuela ezkondu. \"por ensenarles a leer e escribir e oraçiones e otras buenas dotrinasEzkondu nintzan, neçesarias a los moços\". Baina Elizak ez zuen kontrola galdu nahi etaezkondu eta bai eta ere damutu, horretarako zegoen Ofizio Sainduko komisarioa.3 Kontrol edo gainbe-praka beltzetan hari zuria giratzearen zeregina Elizari berretsi zitzaion, hezkuntza legedi des-ez zait sekulan faltatu berdinetan historikoki egin izan den modura. 1519ko dokumentuan ageri den modura, zortzi urtetik zazpi urte- Hirurehun urte beranduago ere antzera genbiltzan, akaso okerrago.ra jaitsi dira abadetzarako ikasketak.1 Juan Olaeta agertzen da esanez Amusategi maisuak, 1840ko kontratuaren arabera, erlijioa eta moralaez zuela dirurik ezta osasunik ere zazpi ikasturteak betetzeko, baina irakatsi behar zituen. Gainera, ikasleak eraman behar zituen elizarameza kantatzeko eta esateko baimena ematen bazioten, amaituko zi- domeka, bezpera, errosario eta festa egunetan, baita elizan domeka-tuela ikasketok geroago. Diru kontua zen “el era pobrre de hasienda e ro ematen ziren dotrina klaseetara ere. Noiz hartzen zuen libre maisunon tenia cabdal nin facultad para ello, e aunque andando mendigando horrek?4 1805ean andereñoari eskatzen zitzaiona ere ez zen makala.quisiese cunplir, el hera enfermo de su cuerpo e persona”. Hagatik fa- Egongo zen esklaburen bat lan gutxiago egiten zuena. Domekak etamilia onenak abadeak izan zituzten Lekeitioko Sta Mª elizan, negozio festa egunak bakarrik zituen libre eta elizan egon behar zuen neskatilaespiritual eta ekonomiko horretan parte hartzeko eta izateko. tropela ezin zuzendurik.5 Gauzak horrela, ez da harritzekoa Udalak 1528an agindu zuena: XVIII. mendeko hezkuntza-legedia guztiek eskatuko zioten maisu-ikasleek, abade ofizioaren kargu egin aurretik, apezpikuaren azterketa maistrei ohitura edo bizitza ondradua eta odol garbia (honrado, degainditu beharko zutela, kanpoan egoten ziren arren, ezer ikasi barik buena vida y costumbres, cristianos viejos...). Gainera Dotrina ira-bueltatzen zirelako sarritan. Ikasle tunanteak beti egon dira. kasteko gai izan behar ziren; 1771koan Elizaren onespena behar zen, \"atestacion autentica del Ordinario Eclesiastico de haver sido examina- Ez ziren garairik onenak -sekula ez dira-, Luterok Elizaren ustelkeria dos y aprobados en la Doctrina Christiana\". Eta hori ilustratu arteansalatuz erlijio berria sortu zuen eta gurean Erreformaren aurrez-au- genbiltzala! Jesuitak bota zituzten berberak!rre Kontraerreforma eta ortodoxia nagusitu ziren. Egia esan, bertokoabadeek asuntu hori lasai antzera hartu zutelakoan gaude. Dotrina 2 LUA R30, D46, 1662 (beg. 33. orrialdea) \"Yten se encarga a los curas las concienciasirakatsi behar zuten, zer gutxiago gainera Trentoko kontzilioko agin- que todos los domingos expliquen la dotrina christiana a sus feligresses sin escusarse (con la)?enseñanca del maestro de la escuela que solo consiste con que se sepa (de)? memoria ni1 LUA R20, D23, 1519-12-2 “Licencia y facultad que dio el Cavildo eclesiastico y Regimiento dilatar esta explicacion para los domingos de adviento\".de la villa de Lequeitio, a Juan de Olaeta para que cantase Misa, obligandose a estudiar en    siete temporadas como estaba establecido por el citado Cabildo y regimiento”. 3 LUA Udal kontuak, R53, 271v, 1558 \"otrosi mando a los dhos alcaldes tengan especial cuidado de saber si algunas personas len (sic) o ensenan la dotrina cristiana en esta villa y si lo hubiere no consientan que se lea ny se ensene sin que primero sea bisto y esaminado lo que asi se le y ensena por el licenciado licona comysario del santo oficio y teologo porque asi conbiene al bien del culto dibino\".    4 LUA Udal aktak, 1840-11-5 (beg. 58. orrialdea) Baldintzen artean: • Principios de religion y moral • Estando de costumbre que los Discipulos vayan con el Maestro a la misa parroquial, visperas y Rosario, los Domingos y demas fiestas, se conservara segun el articulo 42. • Siendo tambien costumbre que los Domingos en los que el Señor cura parroco se pone a esplicar la Doctrina Christiana a la hora de una y media a dos de la tarde acudan los Discipulos dando primero la vuelta de la Yglesia por fuera cantando la Doctrina, se observara como hasta ahora. • Ygualmente estando de costumbre que el Rosario del sabado a la tarde que dice el articulo 47 se cante por las calles, continuara con el Maestro 5 LUA Udal aktak, 1805-7-28. (beg. 57. orrialdea) Hemen kontratu leonino baten arauetariko bat 1ª Que la Maestra haya de ser de conducta exemplar y retirada, asistente a las funciones de Yglesia, especialmente al tiempo de los oficios Divinos, a los cuales debera asistir a una con las educandas todos los dias de fiesta, esto es, a las Misas Mayores o Conventuales, al Rosario y Sermones que hubiese en la Parroquia Matriz, a las rogativas, a la Doctrina que algunos Domingos explican los Señores Curas a la hora de entre una a dos de la tarde, a las novenas, Letanias, y demas procesiones publicas, cuidando de que las niñas esten en la Yglesia y anden en las procesiones con orden, compostura y debocion y que todas asistan con puntualidad a dichas funciones, reprehendiendo o castigando con prudencia a la que, o las que faltaren por malicia o negligencia=. 109

Horretaz ari garela, Udal aktetan ez dugu aurkitu jesulagunen kan- letras... que hacen de cristos y apostoles y a cuyo cargo se halla cantarporatzea gertatu zeneko protestarik, baina 1815ean berriro “legaliza- de noche por las calles de ella en dias determinados de la cuaresma ytuak” izan zirenean Udalak Lekeitiora ekarri nahi izan zituen. en las procesiones de Semana Santa andaban muy de noche pidiendo limosna de puerta en puerta y tras ellos bastante gente de ambos sexos XIX. mendean sartu berri konstituzio liberala aldarrikatu zen 1812an. causando escandalo, les proivio pedir limosna, mandando que sin dete-Ausarta zen ordurako, eta are gehiago Espainiarako. nerse en las casas corriesen las calles como se hacia antiguamente... que el citado Maestro haga que sus Discipulos sean mas humildes a las Auto- Titulo IX.- De la instrucción pública.-Capitulo único artº 366 En ridades constituidas, en la inteligencia que no siendolo seran castigados todos los pueblos de la Monarquía se establecerán escuelas de con todo el rigor de la ley... pero deseando que los muchachos que hacen primeras letras, en las que se enseñará a los niños a leer, a esc- de Cristo y Apostoles tengan algun estimulo par sobrellebar los trabajos ribir y contar, y el el catecismo de la religión católica, que com- que les ocasiona este cargo, se les concede la licencia de pedir limosna, prenhenderá también una breve exposición de las obligaciones por las casas, para repartirla entre ellos, o gastarla en una merienda, civiles. en una de las tardes del lunes, martes, o miercoles santo a su eleccion, concluyendo esta operacion antes de la noche o toque de Avemarias…\". Espainia ez zen Frantzia. Hemengo liberalik aurreratuenak ere ezzuen orduan hezkuntza laikoa helburu. Gainera orokorrean moderatu Andereño Farbosi ere, 1830 aldera, Batzordekoek kristau portaeraedo kontserbadoreek indar eta eragin gehiago izan zuten eta Eliza- eredugarriko agiriria eskatu zioten lanerako (certificado de cristian-rengana hurbildu ziren eta aldrebes, Eliza beraiengana. 1845eko Pida- dad y conducta moral). Bordelekoa izateak ez zion askorik lagunduko.len planak irakaskuntza sekularizatu nahi izan zuen, baina laster lortuzuen Elizak moderatuekin akordioa eta horren seinale dugu 1851ko Elizak zuen indar ekonomikoa desamortizazioen bitartez murriztuKonkordatua. Elizaren interesak babestuta agertu ziren Moyano le- bazen ere, bere gidaritza ideologiko-espirituala ez zen zalantzan jarri.gean, 1857an. Ahaleginak bertan behera geratu ziren, esaterako 1873ko Konstituzio federalaren azpiko artikuluok sekula ez ziren gauzatu. Art.87 La doctrina cristiana se estudiará por el Catecismo que señale el Prelado de la diócesis. Art. 34. El ejercicio de todos los cultos es libre en España. Art. 89 Se señalarán libros de texto para ejercicios de lectura en Art. 35. Queda separada la Iglesia del Estado. la primera enseñanza. El Gobierno cuidará de que en las Escuelas Art. 36. Queda prohibido a la Nación o Estado federal, a los Esta- se adopten, además de aquellos que sean propios para formar el dos regionales y a los Municipios subvencionar directa o indirec- corazón de los niños, inspirándoles sanas máximas religiosas y tamente ningún culto. morales, otros... Art. 37. Las actas de nacimiento, de matrimonio y de defunción Art.167 Para ejercer el Profesorado en todas las enseñanzas se serán registradas siempre por las autoridades civiles. requiere: Primero. Ser español... (behintzat ez zinen kristau zaharra izan Ezin dugu mende honetatik alde egin gerra karlistak aipatu barik. behar) Euskaldunok bihurtu ginen absolutistarik sutsuenak. Foruak defen- Segundo. Justificar buena conducta religiosa y moral. ditzen ari ginela diogu guk eta besteek erregimen zahar absolutista babestu genuela. Dena dela, liberalak ere egon ziren gure artean. Le- Martxan zegoen irakaskuntzaren birkonkista Berrezarpen garaian keition berton, 35ean, liberalak zi-areagotu egin zen. rela agintean, abade batzuk bota zituzten, baina 36an karlistak Lekeition maisu-maistra zintzoak izan genituen. Guruzeta maisua izan ziren 3 abaderen ondasunakizan zen, guk dakigula, Elizarekin arazoren bat izan zuen bakarra. An- bahitu zituztenak. Eliza ere za-tza denez, ez zen ondo konpontzen abadeekin. Lehenengo kexan ar- tituta zegoen. Eztabaida amaie-duragabea zen, LUA Udal aktak, 1808-4-6 \"Se ha hecho presente que zina, geratu gaitezan Elizak era-hay varias quexas asi de los señores eclesiasticos como de otros varios kutsi zuen indarrarekin. \"Dios,vecinos honrados del Pueblo que el Maestro de primeras letras no pone Patria y Rey\", \"Jaungoicoa etael cuidado necesario tanto para la enseñanza en la escuela como fue- Foruac\" geroago, eta amaitzekora en la Yglesia y otras partes...\" Bigarrenean, alferra eta iraintzailea, \"Jaungoicua eta Lagi zarra\".1808-5-30 \"Se ha vuelto a tratar de algunas quexas que ha motivadoel Maestro de primeras letras Dº Jose Ant de Guruceta con su conductay con la mucha aficion a la caza y pesca y poco caso en la educación...y tambien por que parece ha proferido algunas expresiones injuriosas opoco decorosas a los Capitulares...” Hirugarrenik ez zen egon. Mantso-tuko zen Guruzeta zornotzarra, beste hogei urte baino gehiago eginbaitzituen maisu modura, baina bere ikasle batzuk lehentxoago ikusidugun legez (60. orrialdea) gauetan aztoratu egiten ziren. Ikustekoaizango zen! Berriro jarriko dugu pasadizoa merezi du eta. 1822-4-1\"haviendo notado, con dolor, que los chicos de la escuela de primeras 110

Zzuerreueasku

Eskola laikoaEscuelas sin DiosXX. mendean Elizaren nagusitasuna kilin-kalan jarri zen “hainbat” LUA Udal aktak, 1933-8-14 \"... informe que la Comisión Mixta Lo-alditan. Mendea hasi eta gutxira, eskola laikoaren kontrako mugi- cal de sustitución de la Enseñanza religiosa dirige a esta Corporaciónmendua abiarazi zen eta Lekeitioko orduko agintariek ere bat egin ... por parte del Ayuntamiento en estos momentos de gran agobio fi-zuten eskuineko indarrekin. nanciero... no es posible acceder al atento requerimiento...\".1 LUA Udal aktak, 1910-2-24 \"Mitin contra las Escuelas Ahal izan zuen moduan eutsi zion Lekeitiok Errepublikaren agin- sin Dios duei, ez zuen nahi edo ezin zituen San Jose kolegioa eta Mertzeda- rioak galdu. ... para protestar de la apertura de las Escuelas laicas... Hirugarren rounda Elizak irabazi zuen, egia esan, el ayuntamiento dados los sentimientos catolicos de to- laguntzarekin, eta K.O.-z gainera. 3dos los que lo integran y de todo el vecindario, debe en- Nazional-katolizismo garaian geunden, 1936-75, viar una Comision a dicho Acto...\" Mitinera hiru alderdi joan ziren, bi karlistak eta bat Franco hil arte.kontserbadorea edo liberala. Ordura arte hika-mikan ibilitako hiru \"Ley de Principios del Movimiento Nacional de 1958alderdiok bat egin zuten eskola laikoaren kontra egiteko. Bi Espainia Yo, Francisco Franco Bahamonde, Caudillo de Es-zeuden: con Dios o contra Dios. Hortik zebilen “Congregación de los paña, consciente de mi responsabilidad ante Dios yLuises” deitutako elkarte zibila, baina jesuitek bultzatutakoa. ante la Historia, en presencia de las Cortes del Reino, promulgo comoBoxeo-borrokaldi bat balitz, lehenengo rounda Elizari eman behar- Principios del Movimiento Nacional, entendido como comunión de los2 ko genioke. Bigarren asaltoa Errepublika garaian heldu zen. españoles en los ideales que dieron vida a la Cruzada, los siguientes: Konstituzioak estatu akonfesionala aldarrikatu zuen I -España es una unidad de destino en lo universal. El servicio a la -Artículo 3º El estado español no tiene religión oficial- unidad, grandeza y libertad de la Patria es deber sagrado y tarea co- lectiva de todos los españoles. eta hezkuntza laikoa eraikitzen saiatu ziren. Neurrie- II -La Nación española considera como timbre de honor el acata- tariko bat jesuitak botatzea izan zen, bestea eskola miento a la Ley de Dios, según la doctrina de la Santa Iglesia Católica, erlijiosoak laiko bilakatzea. Lekeitio ez zegoen ados, Apostólica y Romana, única verdadera y fe inseparable de la concien- katolikoak ginen eta ez geunden konforme. cia nacional, que inspirará su legislación\". LUA Udal aktak, 1932-1-30 \"Seguidamente y por unanimidad el Laugarrenen asaltoan gaude eta ez dugu irabazle- rik; erlijio katolikoak badu bere espazioa, baina ez du4Ayuntamiento consigna en acta el sentimiento que le causa la disolu-ción de la Compañía de Jesús, que obliga a abandonar el suelo patrio jadanik inor itotzen.a hijos beneméritos del Pais privando a la Religión de profesores emi- Franco hil ondoren Espainian Trantsizioa hasi zen.nentes y de maestros insignes que consagraban su vida a la enseñanza Demokrazia berreskuratzea zen helburua. 1978anen centros docentes importantísimos oraindik indarrean dagoen Konstituzioa aldarrikatuTambién queda acordado hacer constar en acta que la supresión del zen.Crucifijo y de la enseñanza religiosa en las Escuelas Nacionales son 1978ko konstituzioadisposiciones contrarias al sentir general del vecindario que es cató- \"Artículo 16. 1 Se garantiza la libertad ideológica, religiosa y de cul-lico y ha visto con profundo sentimiento unas medidas que en este to de los individuos y las comunidades...pueblo hieren gravemente a la fe que se profesa\". Artículo 16.3 Ninguna confesión tendra caracter estatal. Los pode-Udalak ezin zuen Espainiako gobernuaren kontra egin, baina ez res públicos tendrán en cuenta las creencias religiosas de la sociedadzuen bere iritzia ezkutatu; jesulagunak berriro ere kanporatu zituz- española y mantendrán las consiguientes relaciones de cooperaciónten baina iraultza hasi baino ez zen egin! con la Iglesia Católica y las demás confesiones\".Hezkuntzaren egoera hobetzeko eta bide batez elizaren indarra Beraz, berriro Errepublika garaian bezala estatu akonfesionalaahultzeko, sekularizazio prozesu erradikala jarri zen martxan eta dugu. Hala ere, Erlijio ikasgaia ez da desagertu, aukerakoa da, etaLekeitioko agintariak oso kezkatuta zeuden hainbat eskola pribatu erlijioso geratzen dira.LUA Udal aktak, 1933-6-12 \"Leido el Decreto de 7 de este mes...comprensivo de las normas que han de regir la constitución de las Co-misiones Mixtas de carácter exclusivamente local encargadas de cola-borar en la obra de sustitución de la enseñanza primaria, dada en laactualidad por las Confesiones y Congregaciones religiosas...\". 112

Loiolako jesuitenartxiboa, 1817. Telefonema. LUA 1263/2, 1932. Gerra zibil garaiko kartelak. 113

Heldu gara gakora. Zifrak erabiltzeko irrikatzen egon 1800-1850 gara (Obsession), baina lortu dugunean gustura ez geratzeko. Ez gara inozoak, bagenekien zenbakiak eta Eskolak estatistikak beti erabili izan direla interesatuaren ko-menientziara1 eta oso zuhurrak izan beharko genuela, baina hala Más consolador que el estado particular sobre beneficiencia es el oficialeta guztiz ere... sobre instrucción pública, que nos manifiesta el grado de civilización a que ha llegado esta provincia. Pocas, quizás ninguna, habrá, que en una Negarrak eta kexak ez estensión igual de territorio y en proporción a igual número de habitan- dira faltako atal honetan, tes, nos presente el cuadro lisongero que vamos a insertar, y del que con baina behintzat zenbaki razón puede envanecerse Vizcaya. No hay concejo, ni anteiglesia, por cor- madarikatuok azken bi to que sea su vecindario, que no tenga cuando menos su escuela particu- mendeetako hezkuntza- lar, ademas de otras muchas que se han establecido para los lugarcillos y ren gorabeherak, batez barriadas muy distantes de las poblaciones o que tienen sus caserios muy ere alfabetizazio proze- diseminados. Las escuelas superiores y las elementales completas llevan sua, hobeto ulertzeko también preferencia por su número y el de concurrentes a las de la misma balio izan digute. Aurre- clase, de que se ha hecho mérito en otros artículos. (\"Diccionario geográ- ko mendeetarako izan fico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar\" Pas- bagenitu! cual Madoz, 1846-50). “Crying girl” Roy Egia esan, Espainiako hezkuntza-liga horretan goitik ibiltzeak ez zuen Litchenstein, 1964 meritu handirik. Milwaukee Art Museum. Ikasleak1 Zifrak erabiliko ditugu baina eurak be ez pentsa... Adibide bat baino ez. Nautikako 2.000-2.600 biztanleko herria ginen eta 200-225 ikasle genituen. Ordu-ikasleak 1868-76 aldian, 8 ikasturte eta hiru iturri: Goya maisua, Celaya eta Julian rako ez zegoen gaizki. Bizkaiko datuak ditugu eta Bilbo berak baino por-Zabala maisua. Lehenengo biak 1876an bertan batutako informazio fresko-freskua tzentaia hobeak genituen. Gero... gerokoak.zuten eta besteak matrikulazio liburuak erabiliko zituen 1946an. Goyak 219,5 ikasle 1824ko erroldan 204 ikasle zeuden (145 mutiko eta 59 neskato) etazenbatu zituen, Zelaiak 241,5 eta Zabalak 248. No comment! 1846-50eko Madozen Hiztegian 224 ikasle. Kontuan izan behar dugu sasoi hartan 500 bat ume zeudela eskolara joateko adinean, beraz %45 joaten zen eskolara. “Diccionario geogra. estadistico...” Madoz, 1846-1850 (beg. 59. orr.) “Tiene una escuela superior pública concurrida por 90 niños y dotada con 4.000 reales; una elemental completa pero privada, a que asisten 50 alum- nos de ambos sexos, siendo la asignación del maestro de 1.200 reales; otra de la misma clase, aunque incompleta, cuya dotaciónes de 750 reales y la concurrencia de 60 discípulos de ambos sexos, y por último, una de niñas frecuentada por 24, que satisfacen a la maestra 500 rs” 114

Ondasunen errolda. AlfabetizazioaLUA 1198/10, 1810. Alfabetizazioari dagokionez orduko erroldek ez digute gehiegirik la- gunduko, baina 1824koarekin eta sinadurekin konponduko gara. 1810eko ondasunen errolda ezagutzen dugu: jabeen %65ek sinatu zuen, gizonezkoen %84k eta emakumeen %20k bakarrik. Emaku- meen egoera sumatzen genuen, gizonezkoenak harritu egiten gaitu, baina 1824ko erroldak zerutik lurreratuko gaitu. 1824ko erroldan familia-buruek sinatu behar zuten. Gizonezkoen artean %37k sinatu zuen eta emakumeen artean %15ek. Zer gerta- tu zen? Ondasunik ez zituztenak agertu zirela. Arrantzale, baserritar eta laborariek biztanleriaren %60 osatzen zuten eta eskolatu gabeak ziren. Kontu egizue arrantzaleen %14k bakarrik sinatu zuela eta bes- teekin alderatuz ilustratuak zirela. Badirudi, betiko legez, emakumeak eta pobreak hezkuntzaz kanpo geratu zirela. Gure pobreak arrantzaleak ziren, errolda honetan ikus- ten den modura biztanleriaren gehiengoa, (gizonezko ofizioen ia er- dia). 1821ean 2.391 biztanle zeuden, 1.522 itsasoko eta 869 lehorre- ko (txaputxeruak). Kontuan izanik, brotxa lodia erabiliz,2 biztanlegoaren erdia eskolatu gabeko emakumez osaturik zegoela eta beste laurden bat arrantza- leak zirela, eskolatutako azken laurdena besterik ez zaigu gelditzen. Tenore honetan, eskolatu gabeko multzo nagusia ebanjelizatu beharra zegoen, eta horretan emakumeek aurrea hartuko zuten Udalak zabal- dutako nesken eskolarekin edota pribatu mistoekin. 2 Ez ziren emakume eta arrantzale guztiak analfabetoak (%15-20 alfabetatua zen), baina gainerako guztiak (txaputxeruak) ere ez ziren alfabetatuak. Biztanleria errolda. LUA 1044/1, 1824.

1850-1900Ikasleak Biztanleria errolda, ofiziala eta zuzendua.Ikasle kopuruak biztanleriarekin batera egin LUA 1046/2, 1860 etazuen gora. 1861eko erroldan 308 ikasle ziren, 1861.1885ean 536.3 1837ko erroldako 2.084 biztan-leak, 1900ean 4.209 ziren (3.944 egiazko biz-tanleria). Halako igoera bizkorrak nahitaez hez-kuntzan arazoak sortu behar izan zituen. Eskolagehiago behar ziren, San Jose kolegioa 1854aneta Idoaldegi kalekoa 1865ean hutsune hori bete-tzera etorri ziren. 1862an zabaldutako Nautikakoeta Latinitateko eskolak luxua izan ziren. 80ko ha-markadan nesken eskola berri bat eta parbuloenazabaldu ziren eta badirudi bikoiztu zen ikaslegoa-ren premiei erantzuteko gauza izan zirela.AlfabetizazioaIrrikitzen geunden alfabatizazioaren berri ematenzuen errolda esku artean izateko, baina... 1860kolehendabiziko erroldarekin Udala bera ere ez zengustura gelditu, handik urte betera, 1861ean,beste errolda berri bat prestatu baitzuen datuzehatzagoekin.4 Azken horren arabera esan de-zakegu mendearen amaieran (1900eko erroldan)biztanlegoaren erdia alfabetaturik zegoela eta au-rrera pausu hori emakumeei zor geniela. San Josekolegioak eta geroago zabaldu zen nesken esko-la berriak hainbat emakume alfabetizatu zuten.Gizonezkoetan, berriz, ez da aurrerapenik ikus-ten (atzerapena bi errolda horiekin fidatuz gero:1861eko erroldan gizonezkoen %46 analfabetoazen, 1900ekoan %52). Espainiako eta Bizkaiko datuak be ezagutzen di-tugu eta esan behar dugu gero eta aurreratuagoagertzen dela Bizkaia (eta Lekeitio honen baitan).3 San Jose kolegIoan 150 ikasle, nesken herriko eskolan 107,mutilen eskola publiko batean 165 eta bestean 114; beraz, 257neska eta 279 mutil parbuloak eta Nautika eta Latinitatekoikasleak kanpo.4 Alde nabarmena dago bien artean. 1860koa erabiltzen daestatistika ofizialetan, baina ez da egokia. Zenbat erroldatangertatuko zen antzekoa? 1860, 77, 87 eta 1900eko erroldakdituzue Sarean eskegita.

1900-1950 Ikasleak Mende hasieran, biztanlegoaren hazkuntzaren gel- diunearekin batera, ikasle kopurua ere apaldu egin zen. 1900ean Lekeitiok 3.944 biztanle zituen eta 1950ean 4.359.5 Ikasleei dagokionez, 1901ean 519-553 ikasle zeuden, 1923an6 427, 1926an 608, 1933an 539 eta 1938an 494-511. Baina ikasleen pare interesatzen zaizkigu eskola- ra joaten ez ziren umeak. 1926ko txostenean 608 ume joaten ziren eskolara eta 303 ez. Heren bat ez zen eskolara joaten. Zelan demontre ikasiko zuten horiek!7 Alfabetizazioa Gai honetan murgiltzeko gero eta hobeagoak diren estatu-erroldak erabiliko ditugu (1910, 1920, 1930, 1940). Horiez gain, 1926an idatzitako taxuzko txosten bat ere gure la- guntzan etorriko da, hain zuzen, Bracho udal idazkariak egindakoa.8 Txostenaren arabera, biztanleriaren %31 zen analfa- betoa. Handik urte batzuetara, 1940ko erroldaren arabera alfabetazio tasa %75era igota zegoen. Beraz, aurreko mendeko erroldekin konparatuz, alfa- betazio tasak %25 gora egin zuen. 1880ko hamarkadatik 1950 ha- markadara ez zen askorik aurreratu. 1877ko 3.611 biztanleetatik 1960ko 5.011ra igo arren, ikasle kopuruak ezEskola estatistika. zuen 500 eta koskatik gora egiten eta orain-LUA 1263/1, 1926. dik orain eskola unitarioekin jarraitzen genuen. Egia da tartehorretan Mertzedarioek kolegioa zabaldu zutela baina ozta-ozta 50ikaslerekin.Eta zelan lortu genuen hori bada, ez bazen ikasle, maisu-maistra etaeskola kopurua igo eta biztanleriak, apurka-apurka baina, gora eginbazuen? 5 Biztanleriak ere bere trikimailua dauka. Egiazko eta eskubidezko biztanleria dago, eskubidezkoa beti haziagoa. Ez da komeni biak nahastea! 6 Ikasturte berean ikasle gorabehera horiek normalak ziren. 1924-7-17ko txosten batean esaten zen legez: \"las clases comenzaron el 9 de septiembre de 1923 con una matrícula de 69 niños, número que se ha elevado en algunos meses a 90 niños, siendo actualmente 86 el número de alumnos matriculados\". 7 Udalak konpondu nahi zuen, baina ez zen erraza LUA 1924-1-26ko Amusategi alkatearen bandoa (Primo de Riveraren garaian) \"1º La enseñanza primaria es en absoluto obligatoria, y por consiguiente, todo niño y niña comprendido en la edad escolar (6 a 12 años) debe necesariamente recibirla, siendo responsables los padres, tutores o encargados de las infracciones que se cometan y sin que puedan admitirse para incumplir esta orden consideración ni disculpa alguna, como no sea el acreditar debidamente respecto de los niños que dejen de asistir a las Escuelas públicas que sus padres atienden con toda constancia e interés a la instrucción de sus niños. Las faltas que se cometan serán castigadas con todo rigor, incluso con pasar el tanto de culpa al Juzgado si el abandono de los padres persistiera\". 8 1925-5-7an Lekeitioko idazkariak Probintziako Estatistika buruari bidalitako gutun batek zioen bezala \"… Hemos procedido a su detenida comprobación sobre el mismo domicilio y a117 realizar todas las comprobaciones a nuestro alcance”.

\"Guerra implacable al analfabetismo\". Egile ezezaguna, 1937. 1950-2000 118 Ikasleak Oraingoan erroldak alde batera utziko ditu- gu, egia esan, alfabetizazioaren arazoa Eus- kal Herrian behintzat historiara pasatuta edo pasatzear zegoen. Erroldekin baino gehiago fidatzen gara Ocamica historia zale eta politi- kariarekin.9 Biztanleriak tximistaren andaran egin zuen gora, 1950eko 4.359 biztanleak 1970ean 6.950 ziren. Aldaketa hori \"baby- boom\" bezala ezagutua \"Seiscientosarekin\" batera etorri zen Lekeitiora. Gure eskolak ez zeuden prestatuta halako jendetzarentzat (1965ean 441 mutil eta 462 neskak osatzen zuten eskola-errolda). Ocamica dixit: \"Allá por los los años 50 la situación de las Villa en cuanto a escolaridad, era deficiente. Contábamos las mismas sec- ciones escolares que 25 años atrás (incluso menos, pues en el periodo prebélico costeaba la Cofradía de Mareantes algún maestro a sus expensas)\". Hori zela eta eskola graduatu berri bat za- baldu zen Atean 1965ean eta geroxeago 72- 78an beste zentru handiago bat Larrotegian. Eta horiekin batera San Jose eskola betera- noa, Inmaculada kolegioa (63an? zabaldua) eta Ikastola (64an zabaldua). 1973-74ko ikasturtean 1513 ikasle, 744 mutil eta 769 neska zeuden. Horietatik 1.017 ikasle herriko eskoletara joaten ziren, 301 San Jose kolegiora eta 195 Uribe kolegiora. Hau bai hau, Iraultza! Alfabetizazioa Datuen arabera alfabetizazioaren mirariak ja- rraitzen zuen. Ez zegoen analfabetorik. Hala ere, ondo dakigu 1956an 262 ume ez zirela eskolara joaten. Nola lotu bi datu horiek? 9 Politikariekin fidatzen dena ez dago ondo burutik. Hala ere, Okamika alkate eta beste zeregin batzuetan ibili zen eta hori dela-eta lekuko aparta iruditzen zaigu. Besteon moduan erratuko da, baina Goethen hitzak erabiliz “inoiz ezer egiten ez duena da erratzen ez den bakarra”.

262 ume ez zirela eskolara joaten.Erroldak prestatzen. LUA 1925-5-7 Lekeitioko sekretarioakLUA. Probintziako Estatistikako buruari bida- litako gutun batek zioan bezala “Confir- mando lo que dice el señor alcalde, he de manifestarle, reiterándolo lo que tantas veces le he manifestado..., que en este pue- blo es una verdadera calamidad realizar trabajos de empadronamiento, resultan- do, como consecuencia de esa manera de ser, un verdadero buñuelo el último realizado. Hemos procedido a su detenida comprobación sobre el mismo domicilio y a realizar todas las comprobaciones a nuestro alcance.” Pepe Gotera y Otilio chapuzas a domicilio. F. Ibañez.

EraikinakVictor Muniberen mapa, 1857 (agian zertxobait lehenagokoa). 120

Konpainiako auzoa ■ 1 Konpainiako auzune edo “Konpainiaurria” 24 mendez-mende Lekeitioko “inteligentsia” edo “ilustrazioa”ren zero gunea izan da. Men- 3 diola kapitainak auzuneko bazter guztiak ero- si zituen jauregia (gero kolegioa izango zena) Konpainiaurreko planoa. 1701. ARCHV. Sala de Vizcaya. 35 Legajo 409, nº 7. eta eliza eraikitzeko. Frantzisko Alegarreta- ren etxea ere erosi zuen eta Jesuitek ortuko 1 pareta bota zutenean auzoko Mateo Axpere- 4 kin hasi ziren drogan. Betiko legez, zorionez, auzian amaitu zuen borrokaldiak “Pleito del Colegio de la Compañía de Jesús con Mateo de Axpe...” ARCHV. Sala de Vizcaya. 35 Legajo 409, nº 7, 1701 \"Digo que las casas de Matheo de Axpee estan contiguas a los estudios y es- cuela de dicho collegio y a la vista y muy çerca de su yglesia y tienen dos conductas de lugares de comunes y secretos la una havierta hazia la calle publica por donde se entra en la plazuela del dicho collegio... otrosi digo que el P. Rector de dicho Collegio mando derrivar y deshazer la pared que antes haçia corral por estender la plazuela de dicha yglesia y estudios= y porque los estudiantes de dichos estudios tubiesen en ella su paso y en- tremedias a vista de su Maestro y no los tienen agora por el astio que la causa... ...Y otra que fue de D. Francisco de Alegarreta la qual siendo suyo el sitio retiro el edificio nue- vo dejando un corral que le zerco ... y si de la misma conformidad compraron la casa, corral y guerta del dho D. Francisco de Alegarreta y derrivaron las paredes del dho co- rral agora haze poco tiempo...\". Atal honetan agertzen diren plano eta argazkiak LUA-koak, Kiñukarenak eta gureak dira.3 2

San Jose ikastetxea. Nautika eskolaren planoa. Auzoak hainbat ikastetxe ezagutu ditu urteen joan etorrian. Bertan kokatu ziren Jesuitak 1700 inguruan, San Jose kolegioa 1854an, Nautika eta Latini- tatea 1862an edota nesken eskola 1883an. Lehenago, Apalloako Renteriata- rren dorre zaharra ere erabili izan zen eskola legez. 1663ko kontuetan ageri da: \"Yten 133Rs por otros tantos que pago a dona maria de suneta a quenta de las Rentas y alquil que tiene que aber en esta dicha villa de la torre de la rrente- ria donde estaba escuela de niños…\". Ez da beraz kasualitatea inguru hartan bizi izan zirenen artean Azkuen ta- mainako intelektuala sortzea. 1899an Basterra arkitektoak Nautika eta Latinitateko eraikina birmoldatu zuen beste solairu bat gehituz (ikus planoak). Mendiola kapitainaren jau- regia, Jesuiten egoitza izandakoa, erre egin zuten Frantsesen gerran eta ez dugu ezagutzen. J. J. Uribarrenek eraikitako San Jose kolegioaren itxura, be- rriz, ez da ezer aldatu. 122

Eskolapea ■Eskolapeko eskola.Gaur egun Eskolape modu- Eskolapeko eskolaren planoa.ra ezagutzen den auzunea1866an Idoaldegi kalea zen etabertan eraiki zuen Pedro Ma-nuel Belaunzaran arkitektoakeskola berria LUA Udal aktak,1866-10-4 \"... se admitio laentrega de la escuela nueva envista de una certificacion delMaestro Director ArquitectoDon Pedro de Belaunzaran\". Ezzen urrun ibiliko hau Nautikakoeraikina altxatu zenean. Muti-lek beste eskola bat behar zu-ten eta oraindik zutik zegoenharresiaren ondoan eraiki zen.Geroago, 1897an, Basterra ar-kitektoaren birmoldatzearenondorioz, maisuentzako etxe-bizitzak egiteko beste solairubat gehitu zitzaion, eta horiekinbatera, herriko plazan zegoenalhondiga lekuz aldatu osteanbeheko solairura eraman zuten.San Jose kolegioaren eta eskolaberriaren artean hormatzar batbaino ez zegoen, beraz, esko-la berria ere “urrezko milian”kokatuta zebilen. Gaur egunharen lekuan, besteak beste,Eskolapeko farmazia dago. Eskolapeko eskola. 123

Elizatea ■ Elizateako eskola zaharra.Elizateakopostetxea.(eskola zaharraizandakoa).Auzune honek ez zuen lortuko aurrekoaren ospea, baina bere garrantzia Elizateako eskola zaharraren planoaizan zuen. Lehen eskola 1833an zabaldu zen orduko harresiaz kanpo, gaur (ordurako postetxea zen).egun zarratutako gasolindegia dagoen lekuan. Mutikoentzat egin zen, Je-suitena izandako eraikina Frantsesen gerran erre zelako eta ez zegoelakoleku egokirik hura ordezkatzeko. Laskurain, arkitektu mutrikuarrak eraikizuen, Uribarrenen lehenengo etxea altxatu zuen berberak. Benetako esko-la, azkenean ere1.Dena dela, auzunean hainbat eraikin egin, desegin, berregin eta berrerabiliziren sasoi hartan. Esaterako, Uribarren palazioa eraikitzeko “ospitale zaha-rra” eraitsi eta berria altxatu zuen Jose Luis Abaroak 1855ean. Urte batzukberanduago Pascual Abaroak hirugarren ospitalea egin zuenean, Elizateakoospitalea “Correos eta Telegrafos” bihurtu zen lehendabizi eta 1917an es-kola gisa berrerabilia izan zen, 1965ean suteak jota erre arte. 2 1915ean, Juan de Aranzibia arkitektoak Eliz-etxea egin zuen auzune be-rean, eskola, telegrafos eta ospitalea izandako eraikinaren ondoan, eta horiraun zuen, harik eta beste auzo batean, Zumatzetan, Eliz-etxe handiagoaeraiki zen arte.1 1831-11-19ko Udal akta liburuan \"... decreto por unanimidad erigir de nueva planta la Elizateako eskola berria eta eliz-etxea.escuela y habitacion para el maestro en la espaciosa huerta que tiene la fabrica Parroquial en lasinmediaciones del Portal de Elejatea y calle del mismo nombre: que inmediatamente se llame a DonMariano de Lascurain Arquitecto...\".    2 Ondoko planoan Postetxe legez agertzen da, 1917an erabilera aldatu zuelako. 124

Elizateako eskola berria (planoa, eraikina eta gela).

Atea auzoa ■ Lekeitio txiki geratu zen eta eskolak gero Ateako eskola eta planoa. eta handiagoak ziren. Atea auzunean Kofradiako eskola. zegoen lekua. Lehenengo hurbildu zire- nak Marianistak izan ziren 1906an, geroPortu ingurua ■ 1926an Mertzedarioak ganora gehia- gorekin. Erabili zuten eraikina Garabi- Jakin badakigu Kofradiak bere eskola llatarrek Errenteriatarren “Zabalekua” izan zuela, baina ez zuen luze iraun izeneko dorretxearen gainean eraikitako 1927?/-36?. Ez zen gune hau apropo- hotela izan zen. sena eskolak zabaltzeko, baina, hala 1965ean eraiki ziren Ateako eskola, eta ere, 1623an bazegoen beste eskola bat zortzi etxebizitza irakasleentzat. Baina Arranegian, Udaleko kontuetan ageri ez zen nahikoa. Larrotegia aukeratu zu- denez: \"... reales que pagaron a Juan de ten Institutua eta kirol gune zabalak erai- Arritola y Juan de Lassiar por los ban- kitzeko, baina ez bata ez bestea. Dena cos que pussieron en Arranegui para la dela, 1972an orduko OHOko eskola bat squela\". Posiblea da baita ere, Bernardo eraiki zen, 1973an Haur Hezkuntzako Arrieta maisu zen garaian, eskola Ez- beste bat eta azkenez, 1978an, hiruga- peleta kalearen amaieran izatea hantxe rrena aurreko bien eskaintza osatzeko. bizi zen hau eta. 1980an Ateako lehendabiziko eskolen alboan Ikastolak estreinatu zuen eraikin berria eta 1990ean, Institutu publikoa eraiki zen Larrotegiko hiru eskola publi- koen ondoan. Mertzedarioak.Kofradia. 126

Ikastola. Ikastolaren planoa. Kolorinetako eskolaren planoa. Institutua. Herri eskola publikoa. Eskola gorriaren planoa.

eItkaasilreaakkasleakTratado de la inmortalidad del anima. Rodrigo de Santaella, 1503.

Ardatz kronologikoa .............................................. 136 HAldaketa garaia 1970-83 ..................................... 138Egonkortze garaia 1983-2000............................ 154Milurteko berria 2000-16 .................................... 158 Nortasun ezaugarriak eta helburuak......................... 159 Ikas Komunitateak ..................................................... 160 Kalitatea hezkuntzan ................................................ 164 Hezkidetza ................................................................. 166 Talentuz ..................................................................... 168 Elkarrekin ................................................................... 170Eskola inklusiboa ...................................................... 172 Haurreskola 0-2 ......................................................... 180 Haurreskola Ikas Komunitate bihurtzen da ............... 181 Egun bat haurreskolan ................................................ 182 Emmi Pikler ................................................................. 184 Jolas experimentala eta jolas ikertzailea .................... 185 Haurreskola eta seniden parte hartzea ..................... 186 Haur Hezkuntza 2-6 .................................................. 188 Talentuz IkasGuneak .................................................. 190 Proiektuen metodologia ............................................. 192 Jolas kooperatiboa ...................................................... 193 Zientzia hezkuntza ..................................................... 193 Garapen digitala .......................................................... 194 Lehen Hezkuntza 6-12 .............................................. 196 Ezagutzaren eremua ................................................... 198 Elkarbizitzaren eremua ............................................... 206 Parte hartzearen eremua ........................................... 210 Prestakuntzaren eremua ........................................... 216 Kudeaketa eta antolamenduaren eremua ................. 220 Ekintza osagarriak ....................................................... 224 Bigarren Hezkuntza 12-18 ....................................... 252 Urratsez urrats beti aurrera ....................................... 254 Lekeitio BHIren nortasunaren adierazleak................. 257 Lekeitio BHIren programa eskaintza zabala.............. 261 Ikasleen jarduera osagarriak ....................................... 263 Etorkizunera begira .................................................... 263Glosarioa ..................................................................... 266

Herri eskolaklekeitioko

Lekeitioko• Ateako eskolak. 1965• “Gure Antiguako Ama” martxan. 1975 • L.G.E. • OHO-ko (EGB) • Franco hil azaroan. 1977 (OHO-EGB, BBB-BUP zentrua “Eusebio eta UBI-COU). Maria de Azkue” • Euskara ezartzeko • 2 euskara irakasle. martxan. lehen urratsak. • Ikurriñaren legali-1970 • Haur hezkuntza zazioa. eskola martxan. 1977 1972 1973 • 5 irakasle euskaldun eskola-aurrean. • Adarra irakasleen mugimendu “pedago- gikoa” sortu. 1979 • Autonomia Estatutua. • Gurasoen elkartea. 1982 1983 • Lehen (bigarren) • Euskararen • A,B, eta D ereduak. Eusko Jaurlaritza Erabilera Norma- v , Garaikoetxea lizatzeko Legea • Lekeitioko eskola lehendakari. (EENL). publikoa (Antiguako Ama eta Eusebio • 19 irakasle gazte Maria de Azkue zen- euskaldun. truak bat eginez). 1980

Herri Eskolak 2002 2010 20112000 2012• Ikas komunitateak. • Comenius, Nazioarteko • Included • Urrezko Bikain. proiektua (Ingalaterra, (2006-2011 ikerketa). Holanda, Euskal Herria). • Haurreskola. • Karmele Altzueta • ARCE, Estatu mailako saria. proiektua. 1996 2003 2014 2015• Lehen Kultur Astea. 1993 • Talentuz. • Hezkidetza. • Euskal Eskola Publikoaren Legea • Ikaslagunak. (EEPL). • Babeslagunak.1986 1990 • Lekeitio LOMCE bako herria. • ELKARREKIN: bizikide- tzarako proiektua. • Euskal eskola publi- koaren jaia EHIGE.• Europako Ekonomia • LOGSE. 1991 Erkidegoan sartu. • Lekeitioko Institutua. 2016 2018 • Euskal Eskola Publikoaren Jaia Lekeition.

Hazi, hezi, bizi Marrazkia: Bittor Txakartegi.

Aldaketa 1970-1983garaiaColegio Nacional “Nuestra Señora de Francoren garaiko eskola.la Antigua” eta Colegio Nacional Co-marcal “Eusebio María de Azkue”Gaur egun ezagutzen dugun Lekeitioko EuskalEskola Publikoaren sorrera noiz izan zen zehatz-mehatz datatzea ez da hain erraza. Soka ez zenhari bakar batez osatu, eta abagunearen emaitzaizan zen. Dena dela, gertaera horiek guztiak ain-tzat hartuz epe jakin bat aurreratu dezakegu, hainjustu, 1970 hamarkadaren hasieratik 1980 hamar-kadaren hasierara, zehatzago esateko 1973tik1983ra. Gerora Lekeitioko Euskal Eskola Publikoa bila-katuko zena aspalditik zetorren Colegio Nacionalmodura: \"Nuestra Señora de la Antigua\" (Gure An-tiguako Ama), herritarrentzako eta Eusebio Mariade Azkue edo “komarkala” inguruko herrietakoikasleentzako. Francoren diktadurak baldintza latzak ezarri zi-tuen gizartearentzat eta, halabeharrez, irakaskun-tzarentzat. Madrildik guztiz zuzenduta egoteazgain, gaztelania zen ikasketak egiteko hizkuntzabakarra eta irakasleak, gehienak, estatu espaino-leko beste herrialde batzuetatik espresuki etorri-takoak ziren. Halako egoeran, hezkuntza siste-mak ez zituen inola ere asetzen euskal herritarrengogo eta preminak eta aldaketaren aldarrikapenanabarmena zen. Hala, 1970eko hamarkadan, Le-keitioko COLEGIO NACIONALetan, irakasle eus-kaldun gutxi batzuk hasi ziren lanean, eta oztopoguztien gainetik euskararen apostuan mantenduzaldaketaren lehen haria ekarri zuten. Zorione eta Asun Barainka, 1950. 139

Marrazkia: Sara Gezuraga.

Aldaketaren hari-zuntzak Berrikuntza Pedagogikoa. Aldaketaren hastapena euskal herritarta- Euskararen ezarpena. sunean onarritu bazen ere, laster gehitu Duda barik, euskara izan zen aldakuntzaren sokara gehi- ziren mugez bestaldeko elementu osatsai- tutako lehendabiziko hari potoloa. Sasoiko egoerak era- ginik, Colegio Nacional-etako euskal irakasleek bat egin leak. Nazioarteko esperientzien ezagutzakzuten jendartearen eskakizunekin, eta aldarri horietatik tiraka ha- berrikuntza pedagogikoaren harra zabaldu zuen ira-mar urteko aldea atera zioten gerora gauzatu zen “euskararen le- kasle gazteengan. Ordukoak dira milaka persona ba-geari”. Euskarazko irakaskuntza herritarren laguntzaz eta irakasle tzen zituzten egonaldi, topaketa edota irakaskuntza-bakan batzuren esku hasi bazen ere, gutxi orduko eskolaren zutabe ko kongresu erraldoiak. Hala hasi zen Euskal Eskolaeta nortasun seinale bihurtu zen. Publikoa nazioarteko ekarpenetan sustraitzen, esko-Aldaketaren ibilbideari laster eman zioten segida ondoren etorri zi- la eraginkorra, inklusiboa eta hezkidetzailea sortzekoren irakasle gazteen kemenak. Lekeitio moduko herri euskaldunera ametsean.hogei urte bete berri zuten dozenaka irakasle heldu ziren, tarteanlekeititarrak, eta laster egin zuten bat aurretik bidea ireki zuten eus-kal irakasle aitzindari haiekin. Hezkuntza Herritarrekin bat. Sistemaren moldaketa. Euskararen ezarpenarekin eta irakasle Bitartean, martxan ziren Franco hil osteko aldaketa ins- gazteen indarrarekin Colegio Nacionalak, tituzionalak. Euskararen Normalizaziorako Legea argi- beste aldaketa sakon batetan murgildu taratu zen 1982an, eta horren babespean eskoletako eus-kararen ezarpen prozesuak indartu egiten dira. Urtebete geroago, ziren. Nor gara eta nora goaz? Euskaldun-hizkuntza ofizialen erabilera irakaskuntzan arautzen duen dekretua tzeak ez zuen hizkuntzaren aldaketa soila suposa-argitaratu zen, eta A, B eta D ereduak finkatu ziren. tzen, horrekin batera herritarrekiko jarrera aldatzea zekarren eta herriko eskola bihurtzeko konpromisoa. Hala ulertu zuten orduko irakasleek. Partaidetza bul- tzatuz, gogoz hartu zen parte herriko ospakizunetan: Aratusteak, Marijesiak, Olentzero, Santa Ageda, Sasi Koipetsu…

“1974-75” Goiko aldean, ezkerretik eskuinera: Candido, Alicia Endeiza, Manuel Vara, Miguel Angel Perez, Ricardo, Pili García, Milagros, Marina. Beheko aldean: Miguel Angel, Julene Benedicto, Quinita, Pili Lauzirika, Don Dimas de la Mota, Fernando Varela, Felipe, Juanita Benito, Constantino Pérez.Larrotegiko eraikina obretan

Nazionaletatik Karle Beristain: ”… 1975ean Franco hilzorianHerriko eskoletara egoan. Fernando, zuzendaria, nazionalista zan eta bera etorri zan eskatzen euskera emoteko. Zu- EUSKARAREN EZARPENA zendariak asko agintzen eban eta ahalmena euki Francoren diktaduraren amaieraren seinale, eban euskera sartzeko. Guk irakasle batzuk umee- kin euskeraz egiten genduan eta... berak lagundu 70eko hamarkadak aldaketak ekarri zizkion gizar- euskun euskera emoteko”. teari. Horien artean hezkuntzaren berregituraketa eta euskararen aldarrikapena izan ziren nagusietako Alicia Endeiza: “... baina guri ez euskuen itxi emoten, eta Miren Garral-batzuk. Eta baldintza horietan Euskal Eskola Publikoa ez zen dak eta Lolita Bedaronak itxi eben euren tituluak, eta Xabier Txakarte-atzean gelditu. gi eta Sabin Elordietak emoten eben ordutegitik kanpo”. Lekeitioko Eskola Publikoa aitzindari izan zen euskararenezarpenean. Herritar gehienak euskaldunak izanik, giro ezin ho- Miren Garralda: “... 1975ean euskerazko tituluabea zegoen aldaketarako, eta horretan bat egiten zuten senide, eskatu eusten euskera emon ahal izateko, bainaikasle eta irakasle talde batek. ni oraindik ez nengoan beharrean. Ni etorri nin- Mila bederatziehun eta hirurogeita hamabostean hasi zen tzenean euskerea sartuta egoan, eta zuzen sartualdaketa. Sasoi hartan lau eskolak osatzen zuten geroago Le- nintzan gela batera euskera emotera”.keitioko Eskola Publikoa bilakatuko zena: Gure Antiguako Ama,Eusebio Maria de Azkue edo “komarkala” –inguruko herrietako Orduko irakasle gehienak Euskal Herriz kanpo-ikasleak batzen zituelako- eta bakoitzak zituen eskolaurreak. koak ziren eta, tamalez, ez zekiten euskararik. Baina horiekin batera bazeuden izatez euskaldunak zirenak, eta ho- Alicia Endeiza: “Ezkondu ta gero itxi neban riek hartu zuten Eskola euskalduntzeko konpromisoa. eskola... eta laugarren umea eskolara eroan nebanean hasi nintzan barriro 1971n Portal Alicia Endeiza: “... 1976an “para el vascuence” izendatu gintuen De- de Atean. Hurrengo kurtsoan egin zan he- legaritzatik... eta Alizia Kobeaga, Karle eta ni euskera emoteko etorri men institutua baina ezin zan ipini hemen ginen”. instituturik eta EGB sortu zan orduan. Eta EGBn sartu nintzan. Gero eskolaurre egin Hasierako pausuak ez ziren errazak suertatu. Ikasgelako orduetatik neban UNEDetik, eta euskera sartu zen es- kanpo ematen zen euskara, eta horrek irakasleen inplikazio berezia kolaurrera etorri nintzanean”. eskatzen zuen. Eta ez hori bakarrik, beste irakasle erdaldunen artean ulertu ezina eta egonezina ere sorrarazten zuen.Hamarkada horretan Lekeitioko Eskolan ia zortziehun ikaslezeuden matrikulaturik. Zazpi talde Haur Hezkuntzan, hogeita Karle Beristain: “Gogoratzen dot “Portal de Atean” 1. maila emotenhamabi talde Lehen Hezkuntzan eta talde bat Heziketa Bere- ikastolakoekaz batzen ginala. Isabel Lertxundi zan inspektora eta Donzian. Constancio zuzendaria eta honek denuntzia ninduen euskera emotea- rren. Eta Isabel Lertxundik nire alde egin eban. Izendatuta “como vas- Julene Benedicto: “... 1973ko urriaren cuence” egon arren Delegaritzatik, eskolara etortzen ginanean «como amaieran Lekeitiora etorri nintzan eskolau- acorraladas» sentitzen ginen\". rrera, uste dot orduantxe inauguratu zala. Patioa egin barik egoan. Lehenengo “Nues- tra Señora de la Antiguan” egon nintzan eta gero eskola publikora... ez nintzan egon “ko- markalean”. Euskararen ezarrera pausuz pausu egin zen Lekeitioko Eskolan. Hasiera batean, 75-76an, es-kolaz kanpoko orduetan; ondoren, 77-78an, euskara emateko biirakasle “espezifiko” izendatu ziren; eta azkenik, 1978-1979anbost irakasle dira euskaldunak Haur Hezkuntzan, dagoeneko,eta OHOko 1. mailan talde bat “D” eredukoa da. 143

Boluntarioen Lana Baina euskara klaseak ez zituzten eskolako irakasleek bakarrik ematen. Euskararekiko zaletasuna eta euskararen aldarrian beste he- rritar asko ere inplikatu ziren, eta horren adi- bide dira, besteak beste, “Bedarona ahizpek” eta Jabier Txakartegik borondatez egindako lanak. Xabier Txakartegi: “... 1976 parian ez dakit nor etorri jaten... Guraso Elkartearen bitar- tez edo… noren bitartez hasi nintzan euskera emoten. Hamabi urte inguru eben ume tal- deari emoten neutsen euskerea eguerdietan..., amaitzen ebenean euren eskolakoa egiten gen- duan ordu bete edo... holakoren bat... boronda- tezkoa zan izatez, baina ia gela osoa geratzen zan... kuadrila handia. “Bedarona ahizpek” be emoten eben, Portal de Atean, txikitxoei...”. Orduko laguntzaileek ez zuten titulurik, baina euskaldun peto-petoak ziren eta sasoiko argi- talpen urriak irakurriz eta bizkaieran oinarri- tuz ematen zituzten klaseak. Xabier Txakartegi: “... niri itxi eustan titulua Miren Garraldak, eta titulua neukan behar ba- zan. Beti euskeraz ibilitakoa nintzen, eta eus- keraz irakurtzen eta elizan Mendixan be bai monitor eta Lekeition be bai eta ... irakasteko beste ba bai genkian. Bizkaiera hartzen gen- duen eredutzat, besterik ez genekian eta!”.144

Irakasle euskaldunen aldeko manifestazioa. HEZKUNTZA SISTEMAREN MOLDAKETA Azkenean, 1982ko azaroaren 24an argitaratu zen Euska- raren Erabilera Normalizatzeko Legea-k, besteak beste, es-koletan ematen ari ziren euskararen ezarpen prozesu solteak onartu,berretsi eta modu ofizial eta babestuan bultzatu zituen.Hala zioen lege horren hitzaurreak: “Bigarren kapituluak euskararen erabilera arautzen du irakaskun- tzan. Ikasle guztiek euskaraz ikasteko eskubidea dutela aitortzen da...”Euskararen ezarrera praktikoa Euskararen Normaliazio Legearen aurretikbazihoan ere, garrantzitsua izan zen berau ezartzea, besteak beste:• Ikasleen eskubideak bermatzen zituelako eta bi hizkuntza ofizial aitor- tzen zirelako (15. artikulua). Ikasle guztiei aitortzen zaie irakaskuntza euskaraz zein gazteleraz jasotze- ko eskubidea ikasmaila guztietan...• Ikastetxeen hizkuntza profila definitzen zuelako eta urtebete geroago mar- txan ipiniko ziren hizkuntza-ereduen atea zabaltzen zuelako (16. artikulua). Jaurlaritzak ikastetxe bakoitzean irakatsi beharreko hizkuntza-ereduak finkatuko ditu...• Jaurlaritzaren konpromisoak zehazten zituelako eta administrazioa euskal- duntzeko hastapeneko pausuak ahalbidetu zituelako (17. artikulua). Jaurlaritzak, derrigorrezko ikastaldia bukatzerakoan ikasleek aukera berdinetan bi hizkuntza ofizialak benetan erabiltzeko adina menperatuko dituztela ziurta- tzera bideratutako neurri guztiak hartuko ditu.• Irakasleen hizkuntza gaitasuna bermatzen zuelako eta honekin irakasleen eus- kalduntze prozesuak martxan ipintzen zituelako (20. artikulua). Jaurlaritzak, euskarazko irakaskuntzarako eskubidea gauzatzeko irakasleria gero eta euskaldunagoa lortzeko bitartekoak jarriko ditu... 145

Laurogeiko hamarkadaren hasieran EuskalEskola Publikoak irakasleen profil berria es-katzen zuen, euskaldunarena, eta hau irakas-le gazteek beteko zuten. Ordurako hogei batari ziren Lekeitioko eskolan, eta horiek izanziren talde aitzindariari jarraipena eman zio-tenak. Baina ez zen gauza erraza hainbat ur-tetan “Eskola Nazionala” izandakoari bueltaematea. Kontxi Txopitea: “Bai, gainera ideia bat egoan herri mailan, “eskolan” ez egoala euskerarik, “ikas- tola” zan euskera, eta hau zan erdera hutsa. Gogoratzen dot anekdo- ta bat. Behin gertatu ja-tan Lekeitioko plazan nengoala, guraso batekesan eustala:- Kontxi etorri! etorri!... zuk zelan emoten do-zuz klaseak eskolan, nazionaletan?- Nik? Euskeraz- Euskeraz? –bai! klaro zu Lekeitiarra zarela-ko!\". Peru Ibañez de Aldekoa: “Guk topa genduan es- kola erdalduna zan. Ba egoan portzentaje txiki bat euskeriagaz konpro- metiduta eta euskera sartzen ebana geletan… baina nik uste dot eskolabera erdalduna zala. Irakasle batzuk euskerazegiten eben eta eurari esker zabaldu zan eus-kerazko bidea eta gu heldu ginenean eurak ha-sita egoazan, baina eurentzako be inportanteaizan zen gu heltzea eta euskera bultzatzea.Laster baten dana bihurtu zan euskera…”. Euskaraz idatzi zen lehen akta. Idazkaria: Sabino Madariaga. 1983-04-19.

1983ko ikasturteak berebiziko garrantzia izanzuen Lekeitioko Eskolan. “Eskolako Euskara Minte-giak” egindako txostenean azaltzen den modura,Antiguako Ama eta Eusebio Maria de Azkueko es-kolaurreak elkartzen dira urte horretan eta, horie-kin batera, bi ikastetxe nagusiak batzeko proposa-menaren alde egiten dute zenbait irakaslek: • Eredu desberdinak hobeto koordinatzeko • Euskarazko materiala zuzenean kudeatzeko • Ikasleen hizkuntza-eskakizunei erantzun ego- kia emateko. • Giro euskaldunagoa lortzeko • Zuzendaritza berria aukeratzekoKarle Beristain: “Oso garrantzitsua izan zan hiru es-kolok batzea D eredua eta euskera indartzeko... Eus-kera emoten gendunok proposatu genduan eskolakbatzea, D eredua finkatzeko eta A desagertzeko. EtaD eta B gelditu ziran 1983an Zuzendaritza bakarra-ren menpe”. 147

Ikasturte horretan euskara hutsez ikasteko Mari Carmen Arritola: Hizkuntza Ereduen Dekretuaereduak, hau da, “D” ereduak, Haur Hezkun- \"Ni 81ean hasi nintzan 1983ko uztailaren 19an, Hezkuntza eta Kul-tza eta OHOko 5.mailara arte heldu ziren. eskolaurrean hiru eta lau tura Sailak Unibertsitatez kanpoko irakas-Guztira 16 talde eta ehunka ikasle hartzen urteko umeekin B ere- kuntzan Hizkuntza Ofizialen erabilera arau-zituzten. duan. Orduan Casals li- tzen duen dekretua argitaratu zuen. Beste buruak itzultzen gendu- herrialde batzuetan izandako esperientziakMaila A eredua B eredua D eredua zan euskarara Inma eta aintzat hartuta (Irlanda, Kanada, Katalunia) HH 7 gela biok, ipuinak eta kantak A, B eta D ereduak ezarri ziren, eta legez ba- LH be bai\". bestu zuen praktikan errealitate zena. HB 4 gela 16 9 gela 1 gela Ordurako hautua eginda zegoen eta atzera buelta gabeko bidea zen. Hala ere, euskarak • A ereduan: Guztia gazteleraz irakasten daDena dela, ikasketak euskaraz garatzeko ma- zuen egoera normalizatzea eta lege zein de-terial urriagatik eta honelako aldaketa proze- kretuek aurreikusitako helburuak lortzea ez eta euskara ikasgai moduan ematen da.suetan zegoen esperientzia faltagatik, irakas- zen lan erraza gertatuko. Iñaki Etxebarriarenleak euren kabuz antolatzen hasi ziren. esanetan: • B ereduan: Bi hizkuntzak erabiltzen diraKarle Beristain: “Franco hil da gero sortu zen • Euskara hizkuntza gutxitua zelako. ikasteko, %50ean gutxi gorabehera.mugimendu pedagogikoa eta euskera emoten • Gaztelerarekin konparatuz, askoz indar gu-hasi ginenok batzen ginan astean behin eta • D ereduan: Guztia euskaraz ikasten da.zapatuetan be bai. Isabel Lertxundi, Begoña txiago zeukalako.Solaegi, Arantza Santamaria… inspektoreak Gaztelera irakasgai bat gehiago da, beste-izan ziren garai hartan... batzen ginan mate- • Ikastoletan izan ezik, irakasle gutxik zeki- rik gabe.riala sortzeko, ikastaroak egiten titulua ate-ratzeko, liberatzeko euskera aurrera ateratze- telako euskaraz. 1980an irakasleen %5 ba- Lekeitioko Eskolan ikas ereduen bilakae-ko...”. karrik zen euskaraz irakasteko gai. ra nahiko logikoa izan zen ikasleen egoera soziolinguistikoa kontuan hartzen badugu. • Euskaraz irakasteko materiala faltan ze- Laurogeiko hamarkada hasieratik A eta B ere- duak desagertzen joan ziren eta horien ordez goelako. D eredua nagusitu zen ikasmaila guztietan. Miren Garralda: ”Gure helburua ikasle guztiak D eredura pasatzea zan. A eredua desagertzen joian eta B ereduko gehienak goi ziklora pasa- tzen ziranean D ereduan amaitzen eben”. Baina eredu hauen ezartze prozesuak dene- tariko iritzi eta mamuak sortu zituen senide, irakasle eta gizartearen barrenean. Alizia Endeiza: “Guraso batzuk “D” ereduaren ikara euken. Bilbora joaten diranean zer pasa- ko da? Erdera telebistan ikasiko dabe -zan gure erantzuna, ordurako telebista hasita egoan eta! Hala ere, guraso batzuk beldur baziren ere, beste batzuek zinez bultzatu zuten irakas- leekin elkarlana, eta horretarako sortu zuten Eskolako lehenengo Guraso Elkartea.

Guraso Elkartea Euskararen ezarrera prozesuan eta Hez- kuntza Ereduen garapenean funtsezkoa izan zen gurasoen egitekoa. Eta hala, Lekeitioko Eskolako Ikasleen Guraso El- kartea 1978an sortu zen, irakasleekin elkarlana bultzatzeko eta seme-alaben ikasketak hobetzen laguntzeko.Sabin Elordieta: “... guk nahi izan genduan geure seme-alabeninteresak edo eskubideak defenditu... eurekin profesoreekin ha-rremanak euki... eurekin batzar asko egiten genduzan...”.Guraso Elkarte honek ere, bere protagonismoa izan zuen eus-kararen ezarpenean, bat egiten zuelako irakasleen nahi etaametsekin.Sabin Elordieta: “Euskerea bultzatu egin genduan baina asko,guraso mailan, txo! lehenengo kurtsoa hasi zana euskera baka-rrik emoten... uste dot dana euskeraz emoten izan zala 1979-1980an…”.

IRALE: irakasleak ikasle 80ko hamarkada ha- sieran B eta D eredue- tan klaseak euskaraz emateko irakasleen %5ek zuen hizkuntzagaitasun egokia. Gaur egun, ostera, %90ekbaino gehiagok du. Aldaketa horretan zeri-kusi handia izan dute alfabetatze eta euskal-duntze prozesuetan ibili diren AEK eta HABEbezalako erakundeek eta bereziki IRALE pro-gramak.IRAKASLEEN HIZKUNTZA GAITASUNA HAUR ETA LEHEN HEZKUNTZABIZKAIA GIPUZKOA ARABA%90 baino %99k PL2 %82k bainogehiagok (euskaraz gehiagokPL2 irakasteko PL2(euskaraz gaitasuna) (euskarazirakasteko irakastekogaitasuna) gaitasuna) Iturria: Iñaki Etxeberria:Euskal Eskola Publikoa GaurIRALE (Irakasleak Alfabetatu eta Euskaldun-tzeko programa) 1981eko irailean sortu zuenHezkuntza Sailak unibertsitatez kanpokoirakasleen hizkuntza-gaitasuna hobetzekoasmoz, hala gai izan zitezen aurre egiteko ira-kaskuntza euskalduntzeko eskakizunari. Ho-geita hamar urtetik gorako ibilbidean IRALEkhainbat ikastaro antolatu izan ditu irakasleenhizkuntza gaitasuna-sendotzeko edota eus-kal kulturarekin zerikusia duten gaiak jorra-tzeko. Jesus Díez: “Ni eskola honetara heldu nintzan 1982an eta lehenengo- lehengotatik hasi nintzan euskera ikasten. Gero, IRALEk antolatutako ikastaroan parte har- tu neban kurtso osoan,handik hasi nintzan B ereduan klaseak emoteneta gero EGA titulua atara nebanetik D ere-duan egon naz klaseak emoten jubilatu arte”.

BERRIKUNTZA PEDAGOGIKOA Kristina Elorza, Begoña Lasa eta Trinidad Rubio. 80ko hamarkada erabakigarria izan zen Euskal Eskola Publikoa- ren ibilbidea finkatzeko, eta berazbaita Lekeitioko eskolarena ere. Irakaslegazteen olatu erraldoi hark, euskaraz gain,bazekarren funtzeskoa bilakatu zen besteezaugarri bat, batzuek “Berrikuntza Pe-dagogikoa” deitu zutena, edo ausartenek“Iraultza Pedagogikoa”. Jabi Zubieta: “Gogora- Kristina Elorza: “ADARRA 1978an sortu zala tzen dot, esate baterako, esaten dogu. Orduan udako jardunaldiak egi- joaten zinan 3.mailara ten ziran; Donostin, Lizarran... Lehenengoa eta Doña Rafaelak emo- Sarrikon egin zela uste dot. Sasoi hartako ten ebazan klaseak... jardunaldietan 3.000 pertsona alkartzen gi- ta nik emoten neban nan”. euskera baina sartzen nintzan batzutan la- Trini Rubio eta Begoña Lasa: “Ikasleen beha-guntzen… ta 3. mailan zatikien zatikiak, bi- rrei ez eutsenez eskolak erantzun egokirikderkaketa, eta 40 etxerako! Flipantea, danak ziurtatzen aldaketa aldarrikatzen genduan.holan, inork bez ez eban berbarik egiten”. Orduko pedagogia tradizionala alde batera itxi eta haurrarengan zentratutako eskolaPeru Ibañez de Aldekoa: “Dana zan memo- nahi genduan”.ristikoa, dana zan liburua buruz ikasi etaazterketak zuzendu eta aprobatu edo sus- Kristina Elorza: “30 urte pasatu dira etapentso, han ez egoan ez jarrera ez saiakera oraindik orain ikusten dogu aniztasuna-ezebez, ezebez…”. ren garapena, desberdintasunen ezabaketa eta abar landu behar dirala... eta irakasleokKontxi Txopitea: “… metodologia be klasikoa konpromiso potoloa daukagula eta hori gi-zan eta guk beste metodo batzuk nahi gen- za-agenteekin elkarregaz lanean egin beharduzan…”. dogula...”.Peru Ibañez de Aldekoa: “… neskak eta mu- Adarraren eraginez, Freire, Freinet, Mariatilak, ilaran… guk dana aldatu nahi genduan Montessori, Decroly, Giner de los Rios, Es-baina ez genkian zelan…”. kola Modernoa… eta XX. mendeko beste hainbat pedagogo ospetsuren metodoak, materialak, irakas-estrategiak eta antola- menduak ahoz aho eta gelaz gela erabiltzen hasi ziren.Urte hoietan pedagogiari loturiko hainbat Peru Ibañez de Aldekoa: ”… eskursinoiak betalde sortu ziren Hego Euskal Herrian. Ho- egiten genduzan… hemen euan giroa, Luisrietariko bat Adarra izan zen. Berrikuntza Miguel, Pedro (Murciakua) eta… Freinetenpedagogikoan lerrotuz, Euskal Eskola Publi- eskolakuak ziren…”.ko berria irudikatzen zuen irakasleen herrimugimendua bilakatu zen Adarra. Askatasuna, berdintasuna, sentimenduen garrantzia, neska-mutilen arteko harrema- nak… eskola inklusiboaren hastapenak izan ziren, frankismotik zetorren heziketa se- lektibo eta diskriminatzaileari aurre egiteko modu bat, edo nahi bada, gizarte berri bat sortzeko ametsa. 151

HERRITARREKIN BATERA Hala ere, laurogeiko hamarkada- ko aldaketa pedagogiko eta fun- tzionalak ez ziren eskola barruramugatu. Umearen osoko garapenean ardaztuzgizartea eraldatzeko eta herrigintzarako tres-na baliogarritzat jo zuten irakaskutza senideekzein irakasleek.Jabi Zubieta: “… eskola ezin zan burbuila batenbarruan gelditu. Herrian sartuta badago herri-ko kezka eta norabidea konpartitu behar dau.Hau gero eta nabarmenago ikusten zan lauro-geiko hamarkadaren amaieran. Eskola berri batjaiotzen egoan eta eskola hori herritarrekin batetorri behar zan\".Euskararen pizkundearekin batera, herriko jai,ohitura eta kultur ondarea berreskuratu beha-rra zegoen: Aratusteak, Olentzero, Marijesiak,Santa Ageda… Udalerriko eragile eta ikaste-txeekin egindako elkarlana funtsezkoa bilaka-tu zen, eta ordutik hona herrigintza eskolarennortasun seinale eta ardatz bihurtu da. Giro horretan sortu zen 90eko hamarkadanEskolako Kultur Astea, herritarrei ekarpenanitzak eskaini eta eskola ezagutzera ematekoasmoz.

Egonkortze 1983-2000garaia Ateako eskola. Freineten \"metodo globala\".Euskal Eskola Publikoaren ibilbide jaioberrira ikasleak berak protagonismoa har zezan, me- bakarka lan egiteko zuten ohitura. Alderan-batu ondoren, laurogeiko hamarkadan Le- todologia berriak erabiltzen hasi ziren irakas- tziz, interes guneen edo proiektuen meto-keitioko eskolak beste pausu bat eman zuen. le gazteak. dologia ikasleen interesetan kokatzen zenEuskararen ezarpenean eta pedagogiaren eta taldean egindako lana erabiliz lantzeneraldaketan zentratuz, ordura arte erabilita- Mari Carmen Zaballa: \"Ni genituen arloetako edukiak. Era horretanko ikas-irakas prozesuen berrikuntza bultza- hasiera zikloan hasi nin- ikasleek gogoz inplikatzen ziren lanean\".tu zuen. tzen lanean eta orduan Freineten “metodo glo- Haur Hezkuntzako irakasleek honela go- Europan pil-pilean zegoen irakaskuntza ak- bala” erabiltzen genduan goratzen dute: \"Montessori eta Rosa Sensa-tiboaren ikuspegia jarraituz, ikaslearen pro- irakurketa-idazketa lan- ten materialak erabiltzen hasi ginen epokatagonismoa handitu egin zen, eta “hausnar- tzeko. Metodo horren horretan, baita gela txokoetan antolatzenketaren”, “tailerren” edota “ikasleen interes arabera ikasleak eurak ere. Beraz, bi aldaketa garrantzitsu izangune”etan kokatutako estrategia metodolo- asmatu behar zuten asteroko esaldia herrira genituen, batetik material berrien erabileragikoak erabiltzen hasi ziren irakasleak. Arloe- egiten genduan irteera aprobetxatuz. Ba, adi- eta bestetik, metodologiaren aldaketa. Guretako edukiek ere aldaketa sakona jasan zuten. bidez, “Udazkenean arbolen hostoak lurrera ustez biak bat egiteak izugarrizko bultzadaMadrilgo aginduei entzungor eginez, nork jausten dira”. Eta gero guztion artean lantzen eman zion Haur Hezkuntzari edo orduanbere herriko, eskualdeko zein Euskal Herriko genduan esaldia\". esaten zen moduan, Eskolaurreari\".historiak, ohiturak eta kultur ezaugarriak lan-tzen hasi ziren. Peru Ibañez de Aldekoaren gogorapenetan: Ikaslearen parte-hartze aktiboaren ildo \"Freinetek esandakoak jarraituz, gelatinazko beretik, eta ohiko arlo akademikoez gain, Tenore horretan, laurogeita hamarreko ha- inprenta bat eukitzen genuen gelan eta bertan ikasleen gaitasun eta trebetasun guztiakmarkada hasieran, LOGSE legeak batetik, eta ateratzen genuen ume bakoitzarentzat aste lantzeko asmotan tailerren estrategia ereEuskal Eskola Publikoarenak bestetik, fun- horretako esaldiaren “fotokopia” artesanala, urte horietan gauzatu zen. Tailerretan al-tsezko aldaketak ezarri zituzten irakaskun- orduan ez zegoan fotokopiagailurik…\". derdi praktikoak eta teoriak bat egiten zu-tzan. Bai antolaketan, Derrigorrezko Bigarren ten, eta ikasle askoren gogoa pizteko apro-Hezkuntza (DBH) sortuz eta batxilergoak Baina Freinetekin batera beste zenbait peda- posak ziruditen.moldatuz, baita curriculumaren helburu, edu- gogoren esanek eta esperientziek ere eragi-ki eta metodologian ere. Ondorioz, derrigo- na izan zuten sasoi hartan. Horietatik erabi- Tere Kortazar: \"Hasie-rrezko eskolaldia 16 urtera arte luzatu zen, lienak “ikaslearen interesguneak” lantzeko ra batean tailer askorikedukiak osatzeko zehar-lerroak ezarri ziren Decrolyren metodoa, Maria Montessori eta ez zeuden eta ziklo ba-eta, orokorrean, irakaskuntzaren ikuspegi Rosa Sensaten Haur Hezkuntzako materialak tzuetako ikasleak baka-soziala azpimarratu zen. Urte tarte horietan edota “edukiak proiektuka” lantzeko Dewey rrik joaten ginen, bainaEusko Jaurlaritzak Euskal Eskola Publikoaren eta beste batzuen gomendioak. gero indar handiagoalegea bultzatu zuen, eta hala gaurdaino dau- hartu zuen tailerrenden ezaugarri nagusiak finkatu ziren eta sare Agurtzane Irazabal: metodologiak eta az-publikoa eta sare pribatua desberdindu. \"Decrolyren metodoak ken boladan hogei tailerretik gora antola- zeharo aldatzen zituen tzera ailegatu ginen. Tailerrak bariku arra-Ikaslea protagonista irakaskuntza tradizio- tsaldeetan ematen genituen eta nik neuk,Irakaskuntza tradizionalari aurre eginez eta nalaren oinarriak, hau adibididez, telarren tailerra eramaten nuen,ohiko metodo memoristikoak gaindituz, da, irakaslearen nagu- baina beste asko egon ziren: esku lanak,laurogeiko hamarkadak haize freskoa ekarri sitasuna, buruz ikas- marrazki, arrantza, papergintza, argazki-zuen Lekeitioko eskolara. Ikasle guztien ahal- teko joera eta ikasleek laritza…\".menak bultzatzeko, bakoitzaren ezugarriakazpimarratzeko eta ikas-irakas prozesuan 154

Euskal Herria ikasgai nolak ziren eta Euskal Herriataz gauza gitxi Antzine Sustaeta:Ikaslearen protagonismoarekin batera ikas- agertzen zirian… “provincias vascongadas” etaarloetan landutako edukiek ere aldaketa na- holakuak noiz behinka\". \"Makina bat ekintzabarmena izan zuten. Madrilgo aginduetatikurrunduz, eskola bere nortasun curricularra Blanki Beotegi: \"Guk geuk egiten genduan Lekei-eraikitzen joan zen. Urteetan “colegio nacio- topaten genduan materia-nal” izateak eragindako aztarnak eta azpiak la leku desberdinetan eta tioko ondareagaz lotu-garbituz, euskal izatea, sena edo identitatea halantxerik osatzen gen-berreskuratzeko pausu garrantzitsuak eman duan zer emon eta zer ika- ta. Batean itsasua etazituen. Norabide berri horretan bi maila be- si. Gero, beranduago hasireiztu ziren: batetik, norbere herria, hau da, zirian editorial batzuk arrantza zala, bestianLekeitio; eta bestetik, maila orokorragoan, euskaraz eta euskal kultu-Euskal Herria. Esparru bien arteko lotura eta ra lantzen. Orduan sortu barriak ziren Erein, kantak eta abestiak,orekak eskolaren zeregin soziala argitu eta ELKAR eta gaur egungo argitaletxeak\".berregin zuen, etorkizunerako iparra finka- hurrengoan pasadi-tuz. Norberaren herria lantzeak ohiturak, pasadi- zoak, pertsonaiak, ondarea eta bestelako hain- zuak edota eraikinak… Guretzat, ate han- Zorion Loizate: \"Ez pen- bat zehaztasun ezagutzea zekarren eta, hortik tsa hasieran euskaraz abiatuz, baita eskualdeko zenbait ezaugarri di bat zabaltzia lez izan zan herriko gauza eta euskal kulturagaz lo- ere. Azken finean herriak, eskualdeak, probin- tutako material askorik tziak eta Euskal Herriak osotasuna irudikatzen desberdinak lantzea. zegoenik. Aldrebes, libu- zuten orduko imaginarioan eta ordena horre- ruen editorialak espai- tan lantzen zen mailaz mailako edukietan. Argi geneukan zelan landu Euskal Herria. Zazpi probintzi zirian bi estatutan bana- tuta. Geografikoki halan lantzen genduan, baina egia esateko Iparraldeko ohitura eta kulturataz askorik ez genekigunez, gehiago lantzen genduan geure hurbilekua\". Orduko zalantza eta eztabaida ausartak urteen joan-etorrietan finkatzen joan dira, eta ziur asko gaurko “euskal curriculuma- ren edo curriculumaren euskal dimentsioa- ren” oinarrietan grabaturik daudela.

Euskal Eskola Publikoaren Legea eta LOGSE Irune Benedictok argi uzten du: \"Hasiera batean90eko hamarkadaren hasierak Euskal Eskola Publikoan eragin zuze- nahiko arraroa egiten zitzaigun zehar lerroen ikus-na izan zuten bi lege jarri ziren indarrean. Batetik 1990eko urriaren pegia edo filosofía. Zelan txertatu aspektu guzti3an LOGSE legea argitaratu zuen Madrilgo gobernuak, eta bestetik hauek betiko arloetan? Nola landu, adibidez, sexu1993ko otsailaren 19an Euskal Eskola Publikoaren legea onartu zuen hezkuntza euskaran edo ingurunearen ezague-Eusko Jaurlaritzak. LOGSEren hedatze prozesuan Haur eta Lehen ran?\".Hezkuntzako izaera zehaztu eta Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza(DBH) eta Batxilergo berriak ezarri ziren. Zehar-lerroak ikasleen bizitzan eragina izan ze- zaketen gai garrantzitsuak lantzeko asmatu ziren. Hasierako molda- Lourdes Benedicto: ”DBH-k daukon gauzarik one- ketan zortzi ziren eta honela izendatu zituzten: Ingurumenaren hez- na da, ikasleen derrigorrezko ikasketak 16 urtera kuntza, Bake hezkuntza, Kontsumorako hezkuntza, Bide hezkuntza, arte luzatzen dabezela. Kontuan euki behar dogu Berdintasunerako hezkuntza, Osasun hezkuntza, Sexu hezkuntza eta LOGSE ezarri aurretik ikasleek 14 urterekin egin Balio zibil eta moralaren hezkuntza. behar izaten ebela aukeraketa: FP edo Batxilergo- ko ikasketak egin, edo zuzenean ikasketak itxi eta Irune Benedicto: \"Teorian nahiko ondo moldaturik zeuden eta ideia oso lanera joan…”. ona zen, baina praktikan ipintzeko ez zen erraza. Nondik atera orduak? Zelan prestatu gai guztiak?. Zelan lotu beste arloetako edukiekin?\".LOGSE legea dela-eta, Lekeitioko institutuan 96-97 ikasturtean jarrai- Mertxe Mendazona: \"LOGSEk gauza barri askotuko dituzte DBHko ikasketak eskolako ikasleek zein inguruko herrie- ekarri zituen eta irakasleontzat erronka izan zen.tako beste hainbatek ere. Irakasleok ahalmen eta askatasun gehiago geneu- kan lana egiteko, baina horrek behar gehiago ere Izaskun Mendizabal: ”Gu OHOko 7. eta 8. mailako suposatzen zuen: irakasleon arteko koordinazioa, irakasleak ginen orduan. LOGSEren ezarpenarekin edukien aukeraketa, proiektuen prestaketa, eba- ba… eskola itxi eta ikastetxe berri batera joan gi- luatzeko erak…\". nan eta ikasleak gureak ziran baina irakasle taldea desberdina, Hezkuntza programa diferentea… eta Eta hala, Euskal Eskola Publikoaren Legea zela-eta, edo LOGSEa, eten- orduan 1996-97ko ikasturte horretan pasatu gi- gabeko dekretu, arau eta zirkularrez osaturiko itsaso mugitu honetan, nan FPko ”Lekeitio-Iturriotz” ikastetxera”. Lekeitioko Eskola Publikoak bere bidea egin zuen milurteko berrira heldu zen arte. Ikus dezagun nola moldatu den ordutik hona.Eta esan bezala, LOGSEren ezarpenarekin batera Euskal Eskola Publi-koaren legea onartu zuen Eusko Legebiltzarrak. Honela zioen lehe-nengo tituluan:Euskal Eskola Publikoa anitza, elebiduna, demokratikoa, euskal gi-zartearen zerbitzura dagoena, gizarte eta kultura mailan bere ingu-runean errotua, partaidetzazkoa, ezberdintasunen berdintzaile etadibertsitateen bateratzaile izango da.Lege honekin gaur egun ezagutzen dugun Euskal Eskola Publikoarenoinarriak finkatzen dira, eskola bakoitzak dituen eskumenak zehaztuzeta ikastetxeen arteko bi sare definituz: sare publikoa eta sare priba-tua.Zehar-lerroakLOGSEk aldaketa sakonak ezarri zizkion oinarrizko irakaskuntzari, etahorietariko bat “zehar-lerroa”rena izan zen. Izenak berak adierazi nahizuen modura, zehar-lerroak arlo guztietan landu beharreko edukiakziren, ezinbestekotzat hartzen zirenak ikaslearen heziketa integralaeta nortasuna garatzeko. 156

KULTUR ASTEALaurogeita hamarreko harmakadak beste pausu garrantzitsu bat emanzuen Kultur Astearen antolaketarekin. Herritarrekin bat egiteko asmoare-kin jarraituz eta herritarrei zerbitzu berria eskaini nahian, Eskola eta Ins-titutuaren elkarlanak arlo desberdinetako ikuskizunak eta erakusketakgauzatu zituen. Ordutik datoz hain ospetsu egin ziren “El florido pensil”moduko antzerkiak, Bernardo Atxaga eta beste idazle askoren hitzaldiak,Takolo, Pirritx eta Porrotxen hasierako emanaldiak, Athletic-eko jokala-rien bisitak edota urtero urtero egiten den Plazako Erakusketa. Kultur Astea, urteen joan etorrian, hamabost egunetara ere luzatu daeta gaur egun bi atal osagarritan banatuta dago. Batetik, eskolako ikasleeta senideei begira egiten diren ekintzekin osatua, barrura begira deritzo-guna, eta bestea herrira eta herritarrentzat antolatzen diren San Juan Sua,Plazako Erakusketa, Antzerki emanaldiak, Hitzaldiak, Pirritx, Porrotx etaMarimototsen ikuskizun eta abarrekin burutua. Batekoek zein bestekoekherrigintzan eskolak duen egitekoa eta begirunea adierazten dute, herri-tarren eta eskola kideen arteko zubiak eta harremanak eraikiz. Miguel Angel Pérez: \"Kultur Astea orain dala hogeita bost urte hasi ginan antolatzen, 1990 aldera. Hasie- ran Plazako Erakusketa eta beste zeozertxogaz hasi ginan, baina gero handitzen joan da. Kultur Astea antolatzeko eskolako danok parte hartzen dogu: gu- raso, ikasle eta irakasleak eta herriko beste talde eta pertsona batzuk\". 157

2000-2016lebMeikrlurirateekoLekeitioko Irakaskuntza Publikoa Haurreskolak, Es- kolak eta Institutuak osatzen dute. Hiru ikastetxe hauek jaiotzatik 18 urtera arteko hezkuntza ibilbidea osatzen dute, eta administratiboki autonomoak badi- ra ere, Heziketa Proiektu Bateratuak dauzkate, hain zuen, “Ikas Komunitatea”, “Kalitatea Hezkuntzan”, “Hezkidetza”, “Talentuz” eta \"Elkarrekin\" proiek- tuak. Mila ikasle, zazpiehun familia, 120 irakasle eta beste2o16100batlangile. Haurreskolak 0-2 urte bitarteko hogeitahamar bat ikasle ditu eta zortzi irakasle ari dira lanean berariaz eskoprestaturiko eraikinean. Eskolak 560 ikasle, 400 familia, 50 irakasletik gora eta bestelako 50 langile (hezitzaile, begirale eta zaintzai- le) batzen ditu. Institutuak, azken urteetan egin duen gorakadarekin 400 ikasletik gora ditu DBH, Batxilergo eta Modulue- tan, eta ia 60 irakasle.

Nortasun ezaugarriak Herritarra Lekeitioko Irakaskuntza Publikoaren nortasun ezaugarriek bat • Lekeitiora, Euskal Herrira eta mundu zabalera begira egiten dute Euskal Eskola Publikoak aldarrikatzen dituen balio, herrigintza, demokrazia eta giza eskubideekin. Horrela ba, parte dagoelako. hartzailea, herritarra, kalitatezkoa, inklusiboa eta hezkidetzailea, euskalduna eta mundiala dela esan dezakegu. 2 • Herriko ohitura eta jaietan parte hartzen duelako: Olentzero, Aratusteak, Santa Ageda, Sasi koipetsu, Ma- Parte hartzailea rijesiak, Kultur Asteak, Topaketak... • Eskolak dituen xede eta helburu nagusiak herritar guztie- • Herriko kirol eta kultur taldeekin elkarlana bultzatzen kin partekatzen dituelako. duelako: euskara klaseak, dantza ikastaroak, tertulia • Ikasle, guraso, irakasle eta gizarteko eragileen arteko elka- literarioak, kirolak... rrizketan oinarritzen delako. 4 Inklusiboa eta hezkidetzailea • Parte hartzeko eremu eta aukera berriak sortzen ditue- • Etnia, kultura, klase, sexu eta abarrek eragindako lako: guraso elkarteak, guraso asanbladak, batzorde mis- bazterketa zein desberdintasun egoerak eralda- 1 toak, guraso ordezkariak, elkarrekintzako taldeak... tuz gainditu egiten dituelako. Kalitatezkoa • Giza eskubide unibertsaletan oinarritutako ba- • Ezinbesteko helburutzat hartzen duelako ikasle guzti- lioak lantzen dituelako. guztien emaitza gorenak ziurtatzea. • Ikasle askeak eta solidarioak sortu nahi dituelako, • Metodologia eta ikas-irakas prozesuak irakasle, guraso bakoitza bere buruaren jabe izateaz gain besteak6 eta ikasleen arteko elkarlana bultzatzen duelako. • Mundu mailako irakaskuntzan dauden esperientzia esan- laguntzeko joera izan dezan. o3laguratsuenak bere egiten dituelako. 5Euskalduna eta mundiala + 1HELBURUAK • Eskola euskalduna delako eta • Euskal jendarteak dituen erronka nagusiei euskara darabilelako egune- aurre egin: hizkuntza, kultura, lana, lurral- roko harremanetan. detasuna, elkarbizitza... • Euskal Curriculuma osatzen duten edukiak bere egiten di- 2• Inklusioaren bidetik ikasle guztien ber- tuelako: euskal ohiturak eta dintasuna eta aniztasuna bultzatu: sexu, kultura aintzatetsi, babestu etnia eta kultura diferenteen arteko elkar eta garatuz. ulertzea eta elkarbizitza garatu. • Mundura zabalik egoteko beste hizkuntza batzuk ere 3• Ikasleen gaitasun fisiko, kognitibo, komu- lantzen dituelako: gaztela- nikatibo, sozial, kultural, moral, afektibo, nia, ingelesa eta frantsesa. 4 estetiko eta espiritualak txikitatik landu. • Ikastetxeko eta ikasgelako kudeaketa de- mokratizatu: ikasle, senide, boluntario eta 5irakasleen arteko elkarlana gauzatu. • Maila goreneko heziketa prozesua ziurta- tu: arduraz bizitzen, pertsona gisa gara- tzen, elkarrekin bizitzen eta pentsatzen ikasteko. =10

Ikas komunitatea Ramon Flecha: ”El CREA se formó en 1991 en la Universidad de Barcelona con profesorado uni-Ikas Komunitatea ikastetxea eta bere testuinguruaren giza eta kultur versitario que dijo, si las familias son altruistaseraldaketarako proiektu bat da (Rosa Vals, 2000). y quieren dar lo mejor que hay en el mundo a sus hijos e hijas, nosotros y nosotras… tenemosIkas Komunitatearren xede nagusia ikasle guztiek hezkuntza arra- la obligación de buscar en todo el mundo cuáleskasta lortzea da eta horretarako lau eremu nagusi lantzen ditu. Bate- son esas actuaciones de éxito…”tik konpetentzien garapenarekin lotzen dena, bestetik elkarbizitzabaketsu eta armonikoarena, hirugarren bat eskola komunitatekoeragileen parte hartzearekin lotzen da eta azkenez, laugarrenak, se-nide, irakasle eta eskolako eragileen etengabeko prestakuntzarekinzerikusia du. Beraz, Ikas Komunitatearen proiektuak eskola osota-sunean harten du, denon artean adostutako helburuak elkarlanarenbidez lortuz.Proiektuaren oinarri praktikoakBartzelonako Unibertsitateko CREA taldean sortu zen proiektu ho-nen aurrekariak “La Verneda San Martin”eko helduen eskolan eta Es-tatu Batuetako zenbait esperientziatan aurki ditzakegu, hain zuzen,Robert Slavin-ek eta Johns Hopkins Unibertsitateak sorturiko “Suc-ces for All” proiektuan, Henry Levin-ek eta Standford-eko Unibertsi-tateak garatutako “Accelerated Schools” esperientzia arrakastatsuanedota James Comer-ek eta Yale-ko Unibertsitateak bultzaturiko“School Developmnet Program” entzutetsuan.AScccheoloelrsated P L U S

Proiektuaren oinarri teorikoak Eremuak eta JarduerakProiektu honek nazioarteko zientzialari ga- • Ezagutzaren eremua: rrantzitsuen iturrietatik edaten du eta, iker- Elkarrekintzako taldeak. keta ospetsuenak aztertuz, emaitza onenak Tertulia literarioak. bermatzen dituzten proposamenak abiatu Liburutegi tutorizatua.ditu. • Elkarbizitzaren eremua: Nazioarteko Zientzialariak Elkarbizitzako eredu komunitarioa.Paulo Freire: pertsonaren oinarrian elkarriz- • Parte hartzearen eremua: keta dago, etengabe ari gara elkarrizketan Batzorde mistoak.munduarekin, besteekin zein norberarekin,eta etengabeko berbaldi horretan sortu eta Ikasleen asanbladak.bersortu egiten gara. • Prestakuntzaren eremua:Lev Vygotsky: “teoria soziokulturalaren” sor- Senide eta irakasleen etengabeko tzailea den errusiar psikologo honentzat, gi- prestakuntza.zakiaren ezagutza eta pentsaera testuingurusozialak baldintzaturik dago eta pertsonenarteko harremanen eta elkarrekintzen bidezsortzen da.Noam Chomsky: hitz egiteko gaitasun gene-tikoa unibertsala da, berdin dio non edo noizjaioak garen.Jürgen Habermas: pertsona orok du ahal-mena beste pertsonekin hitz eginez akordiozuzenetara heltzeko eta zenbait ekintza bu-rutzeko.Mikhail Bakhtin: norbanakoaren esatekoa etabesteena elkarloturik daude. Elkarrizketa ba-koitzean bestengandik ikasi duguna gehitzendugu eta hala osatzen dugu berbaldiaren ka-tea.George H. Mead: pertsonaren eta jendartea-ren arteko elkarreragina etengabea da, izanere norbanako bakoitza jendartearekin duenhizketaldian sortzen da.Jerome Bruner: hezkuntza ikasleen eta kultu-raren arteko mintzaldia da eta irakasleek hiz-ketaldi kultural horretako laguntzaileak dira.Barbara Rogoff: pentsamendua pertsonarte-ko testuinguru jakinetan garatzen da eta betibehar du gehiago dakitenen laguntza gida-tua.Gordon Wells: ikasleek ikasteko eta ikertzekoduten berezko joera garatzeko testuinguruaberatsak prestatu behar dira, eta horretara-ko komunitateko baliabide guztiak erabilikodira.

AURREKARI PRAKTIKOAKLa Verneda Sant MartiSchool Development ProgramSuccess for allAccelerated schools project IKAS KOMUNITATEAKCREA IncludedOINARRI ZIENTIFIKOAKPEDAGOGIAFreire, Apple, Rogoff, wells...PSIKOLOGIAVygotsky, Mead, Brunner, Cole, Scribner...SOZIOLOGIAHabermas, Giddens, Castells, Beck, Flecha...

HELBURUAKEuskal gizarteak dituen erronkei aurre eginherrigintzan parte hartuz.Ikasle guztien berdintasuna eta bikaintasuna bultzatu.Ikasleen gaitasun afektibo, sozial, pertsonal, kognitiboeta motrizak garatu.Ikastetxe eta ikasgelako kudeaketa demokratizatu. EREMUAKEMAITZA Hezkidetza PARTE HARTZE senide eta komunitatearenAKADEMIKOEN elkarbizitza DEMOKRATIKOA prestakuntzaHOBEKUNTZA Ikasleen foroa. Batzorde mistoak. Alfabetatze.Elkarrekintzako taldeak. Euskalduntze.Tertulia literario dialogikoak. Ikasleen asanblada. Geletako guraso Informatika.Liburutegi tutorizatua. Tertulia literarioak. Arautegi komunitarioa. ordezkariak. Ikas Komunitateak. Hezkidetza Elkarbizitza Guraso elkartea. batzorde mistoa. Guraso asanblada.

Kalitatea hezkuntzanKalitatea hezkuntzan ikastetxe publikoetan era koherente, sistematiko eta etengabekohobekuntzaren alde lan egiteko proiektua da. Proiektuak ikastetxe osoari eragiten dioera globalean: kudeaketan, ikas-irakas prozesuan, tutoretzan, metodologian, antola-kuntzan, funtzionamenduan... Proiektuaren inguruan hedatu den ikastetxeen artekosareak, prestakuntza eta berrikuntza esperientziak partekatzea errazten die parte har-tzaileei, elkarlana, babesa eta ziurtasuna eskainiz. Proiektuko ikastetxe guztiak ezberdinak dira eta aniztasun horretatik abiatuta el-karlana bultzatzen da, denen protagonismoa modu aktiboan garatuz eta bakoitzarennortasuna eta erritmoa errespetatuz. Kalitatea proiektuan parte hartzen duten ikaste-txeen sareak hobekuntzarako hain beharrezkoak diren gogoeta eta ebaluazio uneakeskaintzen ditu eta horien ondorioz epe luzerako planifikazioa egiteko bidea erraztendu. Izan ere, proiektuaren azken xedea ikasleen garapen integrala lortzea da.Alde Estrategikoa Atalak Ebaluazioa Beste prozedura batzuk Irakas-ikas prozesuaHezkuntza proiektua Harrera plana Adostasun eta ez DokumentazioarenPlan Estrategikoa eta Programazioak adostasunen kudea- kudeaketaUrteko Plana Gelako jarduerak keta PrestakuntzaHezkuntza eskaintza Ebaluazioa Eskola Komunitatearen Lan arriskuakMatrikula Tutoretza gogobetetasuna Ingurumen kudeaketaEskolaren antolaketa Aniztasunaren trataera Barne auditoriakZerbitzuak Elkarbizitza eta Hez- Ebaluazio diagnostikoaInguruko ikastetxeekin kidetzaharremanak Irakaslearen koadernoaKudeaketa ekonomikoaKalitate Proiektua: ikastetxeen arteko sareaKalitatea proiektuaren SAREA ikastetetxeen arteko prestakuntza eta esperientiziakkonpartitzeko ELKARGUNEA da. Ikastetxeak kudeatu eta antolatzeko prozesuak al-diro-aldiro berrikusteaz eta berritzeaz gain, gelan bertan ikasleekin aritzeko estra-tegiak lantzea du helburu. Beraz, Kalitate Proiektuko sarean diharduten ikastetxeenHELBURU NAGUSIA GELAKO JARDUERAK DIRA. Horretarako, jarduerok ikastetxe-ko plan eta proiektu desberdinetan txertatu behar dira, hala nola, Urteko Planean,Curriculum Proiektuan edota Programazioetan. Kalitate Proiektuko sareak Haur eta Lehen Hekuntzako eskolekin batera DBH etaBatxilergoko ikastetxeak barne hartzen ditu eta talde bakarrean lan egiten du, bakoi-tzaren ezaugarriak eta berezitasunak errespetatuz. Horretarako lan ildo nagusi etaorokorrak plantetzen ditu, hala nola, IKTen erabilera, partaidetza, ikasten ikastekoestrategiak, ebaluzaioa eta abar. 164

Eskolako kudeaketa akademikoa internetez: INIKA Irakasleen koaderno digitalaKalitatea Hezkuntzan proiektuaren atal bat kudeaketa akademikoare- Irakasleen Koaderno Digitala Eskola 2.0tik Eskola 3.0rako jauzian sor-kin lotuta dago eta hori guztia bideratzeko gure ikastetxeak gaur egun tutako tresna berritzailea da. Egungo baliabide teknologikoek ematendagoen berariazko programa informatiko aurreratuena erabiltzen du, dituzten aukera desberdinak uztartuz, besteak beste, Internet, sareakhain zuzen, INIKA. eta aplikazioak, koaderno digitalek sinestezineko mugak gainditzen dituzte eta eskolako zenbait prozeduraren eraginkortasuna biderka- INIKAk tresna bereziak eskaintzen dizkigu zerrendak, buletinak, in- tzeko tresna ezin hobeagoak bihurtu dira. Irakaslearen kuadernoakformeak, aktak txostenak, estadistikak, grafikoak, kontsulta dinami- funtzio asko betetzen ditu eta horietariko bat programazioarena da;koak, SQL sortzaileak, jangela kudeaketa, ikasleen jokabide eta huts hots, ikasgaien edukiak, ordutegia eta egutegia kontuan izanik irakasleegiteak, liburutegia, kudeaketa ekonomikoa eta beste hainbat doku- bakoitzari bere urteko programazioa kalkulatuko dion tresna da, egunmentu edo prozedura gure erara egokitzeko edota hutsetik hasi eta eta ordu bakoitzean zer gai eta zer jarduera, nori ematen dion jakina-berriak egiteko. raziz.Inikaren ezaugarriak• Inikaren atal funtzionalak: ikasle, irakasle zein gurasoen kudeaketa, notak, hutsegiteak, neurri zuzentzaileak, garraioa, jangela, ikaste- txez kanpoko aktibitateak, zerrendak, boletinak, akta ofizialak edo hainbat estatistika.• Online lan egiten du eta elebiduna da.• Multzoka e-mailak bidali ditzakegu: nahi ditugun ikasleak edo gurasoak aukeratu eta gero, mezua idatzi eta klik batez e- mailak bidali daitezke.• Irakasle, guraso eta ikasleek Internetez arituko dira. Irakas- leek web-ez elkarrekin komunikatu, notak sartu eta hu- tsegiteak betetzeko aukera, ikasleek Web-a erabiliz noten kontsultak egin ditzakete, eta gurasoak bere seme-alaben tutorearekin harremanetan jarri eta kalifikazioen jarraipena egin dezakete.• SMS moduloari esker ikastetxeek gurasoei premiazkoa den informazioa bidali diezaiekete, eta baita, hala nahi izan ezkero, modu automatikoan seme-alaben hutsegiteen berri eman ere. 165

Hezkidetza “Berdintasuna eta aniztasuna ikasleen harremanetan” Gizartean nabarmendu diren berdintasun eta aniztasuna- rekiko erronka berrietara atxikituz, egungo irakaskuntzak baliabide guztiak jarri behar ditu neska-mutilen arteko ha- rreman egokiak bultzatzeko eta indarkeria aurreikusi eta deuseztatzeko. Horretarako, komunitateko eragile, sare eta pertsona guztiekin batera egin beharreko hautua da oraingoa, gizarte kontua delako, kontu publikoa eta ez pri- batua. Hezkidetzak, berdintasunak, sexu aniztasunak eta in- darkeriaren prebentzio goiztiarrak, kultura, politika eta praktika berriak exijitzen dizkio ikastetxeari. Eskola giro berria sortu behar da sexu aniztasuna bermatu eta genero indarkeriari aurre egiteko. Guztion adostasunaren babes- pean ikastetxeko lerro nagusiak irudikatu behar dira eta horien gidaritzapean praktika konkretuak gauzatu, jakin badakigulako, hausnarketa eta praktikek elkarren eragile izan behar dutela eraldaketa prozesuak eraginkorrak izan daitezen. Hortaz, hezkidetza eta berdintasuna zuhurtziaz ziurtatuko duten kultura, politika eta praktika berrietan ondo asmatu beharko dugu. Gure eskolako Hezkidetza proiektua Eusko Jaurlaritzak aukeratu du etorkizunean beste ikastetxe batzuen eredu izateko. Proiektuak bi esparru nagusi ditu, batean neska mutilen arteko harremanak modu orokorrean lantzen dira; bestean, aldiz, neska-mutilen hartu-eman sexutuetan oi- narrituz, aniztasuna eta askatasuna bultzatzen dira sexuen arteko indarkeriari aurre egiteko.

Hezkidetza eta Berdintasunaren esparrua Maitasunaren eta Sexualitatearen hezkuntza eta genero indarkeria-Hezkidetza eta berdintasunaren ildoak gizon eta emakumeen arteko ren prebentzio goiztiarraren esparruadesberdintasunak eta gizartean ematen diren bazterketak eraldatu Ikasleen arteko tratu txarrak eta indarkeriazko portaerak, batzuetan,nahi ditu. Eskola hezkidetzaileak, aniztasuna errespetatuz, elkarrekin haurtzaroan hasten dira; horregatik, adituen arabera, hastapenekodemokratikoki bizitzeko oinarrizkoak diren balio, estrategia eta edu- adin hauek berebiziko garrantzia izango dute neska-mutilak jarrera,kiak lantzen ditu, eta hauek lirateke bere helburuetako batzuk: arau eta jokabide egokiak ikasteko eta etorkizuneko elkarbizitza ber- dintasun eta maitasunetik bideratzeko. Hori dela eta, esparru honetan • Eskolako eragileen artean hezkidetza eta berdintasuna bultzatu. bi atalok batera jorratzen dira: afektuen eta sexualitatearen hezkun- • Sexismoa eragiten duten egoerak detektatu eta gainditu, eskolan tza eta genero indarkeriaren prebentzioa. Hona hemen esparru hone- tako helburu batzuk: zein eskolaz kanpoko esparruan. • Maitasun, sexu nortasun, joera eta harremanen eredu berri edo • Emakumeen ekarpenak baloratu. • Sexuen araberako esterotipo eta rol mugatzaileak ezabatu. alternatiboak eskola komunitatean hedatu, ikasle, senide, begira- • Ikastetxeko kudeaketa, antolamendu eta curriculum dokumen- le eta irakasleengan. tuetan Hezkidetza eta Berdintasunaren ikuspegia txertatu. • Sexu nortasun edo identitatearen garapen integrala bultzatu. • Sexu harremanetako erakarpen eta aukera erotikoaren oinarriak ezagutu. • Genero indarkeriaren prebentzio goiztiarraren ikuspegia eskola komunitateko eragileen artean bultzatu. • Genero indarkeria eta sexismoa sorburu duen indarkeria mota guztien prebentzioan aktiboki lan egin. • Emakumeen aurkako indarkariazko kasuen detekzio goiztiarrean konprometitu.

Talentuz“Talentuz”: sormena eta jakintza haurtzarotikHaur Hezkuntzako Talentuz proiektuak ikasle guztiengaitasun, konpetentzia eta talentuak maila goreneanbultzatzen ditu, gizartean beharrezkoak diren ezagutza,abilezia, balio eta sentipenak garatuz. Horretarako, Europar Batasuneko gomendioetan, Eus-ko Jaurlaritzako Heziberri 2020 Eredu Pedagogikoan etaNazioartean emaitza hoberenak lortzen ari diren espe-rientzietan oinarritzen da. Gomendio eta esperientziahauek kontuan izanik, zazpi talentu edo ikasgune be-reizten ditu. Talentu Pertsonala eta Soziala Talentu Talentu Digitala Komunikatiboa Talentu Talentuz TalentuNaturalista IKASGUNEAK MatematikoaEkologikoa eta Zientifikoa Talentu Talentu Korporala Artistikoa 168

1 Talentu pertsonala eta soziala Haurrek, talentu pertsonal eta sozialarenikasgunea garapenaren bidez, norberarekiko eta besteekiko harremanak modu egoki eta zuzenean bideratzeko pausuak emango dituzte. 2 Talentu komunikatiboa Hizkuntzak barne munduaren eta kan-ikasgunea pokoaren arteko lotura dira. Horien bidez norberaren jokabidea arautu, ha- rremanak sortu eta pentsamenduak, sentimenduak zein bizipenak azaltzea ahalbideratzen dute. 3 Talentu matematikoa eta zientifikoa Pentsamendu logikoa eta pentsamenduikasgunea matematikoa ezinbestekoak dira inguru- nea ezagutzeko, ikertzeko eta hobetze- ko. 4 Talentu artistikoa Talentu artistikoaren ezaugarria da per-ikasgunea tsonen arteko harremanak sortzea eta artelana komunitatea eraikitzeko estra- tegia bihurtzea. 5 Talentu korporala Gorputz-hizkuntzak umearen bizipenikasgunea emozionalak adierazteko dimentsioa eskaintzen du eta espresio bideak zabal- 6 tzen ditu.ikasgunea Talentu naturalista-ekologikoa Haur Eskola ingurunera zabalik dago. 7 Haurrek eskolaz kanpo bizi dituzten es- perientzien ezaguerak balioztatzen dituikasgunea eta inguruan gertatzen denarekiko senti- kortasuna adierazten dute. Talentu digitala Gune honetan haurrak ikus-entzunezko tresna eta teknologiak modu egokian eta sormenez erabil ditzaten lortu nahi da.

ElkarrekinELKARREKIN: Bizikidetzarako Programa Integrala petitibo eta indarzalea, patriarkatuaren botere banaketa, mas-Hezkuntza komunitateko eragileen arteko bizikidetza eta, are kulinitate eta feminitate eredu hegemonikoak, hezkuntzarengehiago ikasleen artekoa, heziketaren zutabe bihurtu da mendearen ikuspegi akademizista, ikaslearen pertsonalitatea, etxeko hezi-hasierako urteotan. Gizartearen bilakaera dela eta, ikastetxeak gero keta ereduak, curriculum androzentrikoa, eskola porrota… Ba-eta anitzagoak bihurtzen ari dira eta horren eraginez harremanen tzuen zein besteen eragina izan, heziketaren lana da, gainerakokonplexutasun maila sakonagoa da. Horretaz kargu harturik, Eu- eragileekin batera, ikasleen gaitasun eta konpetentzia guztiakropar Batasunak lehendabizi “Delors txostena”ren bidez eta Eusko garatzeko aukerak zabaltzea eta bizitzari dagozkion egoera ga-Jaurlaritzak oraintsuago “Heziberri 2020” egitasmoarekin, proposa- tazkatsuak elkarrizketaren bidez konpontzeko tresna eta bitar-men sendoak plazaratu dituzte gai horren inguruan. tekariak ikasleen eskura jartzea. Eta horiek lortzeko lan egiten du ELKARREKIN programak. Adituen ustez, asko dira elkarbizitza baketsuaren aurka jotzenduten faktoreak, besteak beste, gizarte eredu kontsumista, kon- “Delors” txostena HEZIBERRI 2020 Howard Gardner Europar Batasuna Adimen Anitzak - Elkarrekin bizitzen jakitea- Elkarrekin bizitzen ikasi - Norbera izaten jakitea - Adimen intrapertsonala- Pertsona gisa garatzen ikasi - Herritartasunerako jakitea - Adimen interpertsonala (soziala) Hezkuntza- Eskolako giroa bikaintasuna hobetzea. lortzea harreman osasungarriak sustatuz. Bizikidetzarako Helburuak Komunikatzeko konpetentziak abileziak garatzea.eskola komunita- teko kideengan garatzea. Gatazkak negoziatuz Ikasgelan eta konpontzea. egunerokoan 170 indarkeria ezabatzea.

Edukiak Bizikidetza ELKARREKIN Emozio, AfektuElkarrekin programak mailaz-maila eta Bizikidetzarako eta Sentimenduanzehaztutako konpetentzia, helburu,eduki, jarduera eta ebaluazio iriz- gatazken Programa Hezkuntzapideez osatutako hiru esparru pro- kudeaketarako Integralaposatzen ditu. Eta hiru esparruenelkarketak eremu zabaleko edukiak Hezkuntza Hezkidetza etalantzeko aukera ematen du. SexualitatearenEgiturak HezkuntzaElkarrekin programak ikastetxekoegitura berriak sortzea eskatzen du, Tutoretza Gelako Elkarbizitza- Jolastokienegitura eta prozedura adostuen bidez + postontziak Hezkidetzako antolaketaparte hartzea eta eskola komunitate- Lasai tokia bitartekariako eragile guztien ahotsak entzuteko ELKARREKIN edo ados Elkarbizitza- …aukerak bermatuz. saioak Eskolako tokia hezkidetza web-orria Ikasleen foroa batzordea eta ikasleen gelako asanblada. “Babeslagunak” Elkarrizketa gela Eztabaida Tertuliak taldeak Hezkidetza eta Sexualitatearen hezkuntza Emozio, Afektu eta Sentimenduen hezkuntza Bizikidetzarako gaitasunak eta Gatazken Kudeaketarako hezkuntzaJarduerak Talde jolasak edo Soziogramak Ospakizunak Kanpainak Eguneroko Tutoretza Ebaluazioak kohesio jolasak gertaerak +Harrera planak ELKARREKIN saioakIkasturteko Kronograma 1. Hiruhilabetea 2. Hiruhilabetea 3. HiruhilabeteaHarrera plana Talde jolasak: ikasturte hasieran Talde jolasak: oporretatik bueltan Talde jolasak: oporretatik bueltanFrogak Soziogramak, PRECONCIMEI,... Soziogramak, PRECONCIMEI... Soziogramak, PRECONCIMEI...Tutoretza saioak Astean 3-4 aldiz Astean 3-4 aldiz Astean 3-4 aldizGertaerak Egunean zehar zerbait Egunean zehar zerbaitOspakizunak Egunean zehar zerbait gertatuz gero gertatuz gero gertatuz gero Martxoak 8…… Umeen eskubideak… Indarkeriaren kontra….Ebaluaketa Hiruhilabete amaieran Hiruhilabete amaieran Kurtso amaieran 171

EskolainklusiboaGizarte inklusibo, kohesionatu eta integratua Eskola inklusiboaren lehentasunakeraikitzeko Hezkuntza eragile eta osagai garran- • Ikasle bakoitzaren beharretara egokitu.tzitsua da, berdintasun eta sozializaziorako ezin- • Eskola esparru arruntetik jardun.besteko funtzioa duelako. Eskolak demokraziaren • Ikasle guztiak, gainerako langileak eta fami-iturri eta aukera izan behar du eta, UNESCOK az-pimarratzen duen modura, hezkuntza eskubidea liak inplikatu.benetako gizarte inklusiboaren zutabe bihurtubehar da, guztiok elkarrekin ikasteko eta herrigin- • Haurren eta esku hartzearen beharrak garaiztzan parte hartzeko. hauteman. Derrigorrezko eskolaldia ikasle guzti-guztiekelkarrekin izango duten bizi esperientzia da. Hiru • Ikasteko aukera errealak eman gizartetik baz-zatitan banatuta dago, Haur Hezkuntza (0-6),Lehen hezkuntza (6-12) eta Bigarren Hezkuntza tertuak izateko arrisku handiena duten kolek-(12-16-18). Bere xede nagusia bizitzarako beha- tiboei.rrezkoak diren konpetentziak eskuratzea eta ikas-le guztien gaitasun afektiboak, kognitiboak zein Eskola inklusiboa eraikitzeko:sozialak abegikortasun eta arrakastaz garatzeada. Horregatik esaten dugu adin tarte horretako Kultura inklusiboak sortuko ditugueskola denontzat eta denon parte hartzearekinegindako eskola dela, hau da, eskola inklusiboa. • Hezkuntza Komunitatea eraikiz: ikasle, ira- Ikerketa guztien arabera, kalitatezko irakaskun- kasle, senide, eskolako eta herriko eragileoktzak eragin zuzena du bizi baldintzen duintasu- bat eginez ikasle edo seme-alaben ikasketanean eta eskola inklusiboak justizian oinarrituta- prozesua maila gorenean garatzeko eta hez-ko maila goreneko heziketa eskaintzen du, ikasle kuntza komunitate seguru eta abegikorrabakoitzak dituen ezaugarriak eta aniztasuna ber- ziurtatuz.matuz. Zentzu horretan, ezinbestekoa da txiki-txikitatik ikasleen presentzia, parte hartzea eta • Balio inklusiboak ezarriz: elkartasunean, jus-eskola lorpena bultzatzea, hezkuntza bereizkeriaeta bazterketa guztiak gaindituz. tizian, adiskidantzan eta askatasunean oina- rritutako harremanak eratuz eta bazterketa Eskola inklusiboak, ikasle guztiak kontuan har- guztiak gaindituz.tzen ditu eta batez ere gizarte maila apaleandaudenak edota sexuagatik, erlijioagatik, kultura- Politika inklusiboak landuko ditugugatik, etniagatik zein beste edozein arrazoigatikbaztertuak izateko arriskuan daudenak. Inklu- • Guztiontzako eskola garatuz: erabaki gunesioak, ikaslearen moldaketa bultzatu beharreaneskolaren eraldaketa exijitzen du, gaitasun han- eta egitura parte hartzaileak sortuz eskolakodiak zein urriak izan, ikasleen behar, ezaugarri, eragileen iritziak eta ahotsak aintzat hartze-interes eta adimen guztietara egokituz. ko. • Aniztasuna zaintzeko laguntzak antolatuz: ikasle bakoitzaren ikasketa erritmo, ezaugarri eta premia guztiei erantzuteko beharrezkoak diren bitartekoak ezarriz eta laguntza guztiak marko bakar batean bilduz. Praktika inklusiboak gauzatuko ditugu • Ikasketa-prozesua prestatuz: ikasgelako eta eskolaz kanpoko jarduerek ikasle guztien par- taidetza eragiten dutela eta ikasleen eskola- inguruneaz kanpoko ezagutza eta esperien- tzia kontuan hartzen dituztela ziurtatuz. • Baliabideak mobilizatuz: eskolako eta eskolaz kanpoko baliabide guztiak ikasleen heziketa prozesura zuzenduz arrakasta ziurtatzeko. 172

Denon eskola

Haurreskola, Eskola eta Institutua.

Marrazkia: Bittor Txakartegi.

Jan Amos COMENIUS Jean Jacques ROUSSEAU(1592-1670) (1712-1778)Didaktika eta pedagogia Irakaskuntzarekin loturikomodernoaren sortzailea. Emilio liburuan haurtzaroa1657an argitaratu zuen goraipatzen du eta umearenDidactica magna liburua, garapen naturala errespeta-latinez. tzearen alde ageri da.Johann Heinrich Robert OWEN (1771-1858): Pablo MONTESINOS PESTALOZZI (1746-1827) INFANT SCHOOLS (1781-1849): Haur Hezkuntzari buruzko 1816an sortu zituen lehenen- PARBULOEN ESKOLAKgutunak eta Gertrudisek nola go Infant schools edo Haur Zamoran jaiotako mediku exi-hezitzen dituen seme-alabak eskolak New Lanark deituriko liatu honek Europan barna ikusidira pedagogo zurichtar lantegian. Eskola hauek izan eta ikasi zituen hezkuntzarekinhonen idatzirik famatuenak. ziren lehenak. Ondoren etorri loturiko berrikuntza nagusiak.Bietan maitasun ereduaren ziren Westminsterrekoa zein Horren ondorioz 1850eanalde egiten du eta berari Spitafields eta Walthamstow- Manual para los maestros dedagokio gauzekiko lekzioak ekoak. escuela de párvulos liburu ospe-edo interesguneen estrategia tsua argitaratu zuen. Irakasleengaratzea. prestakuntzaren aldeko sutsua izan zen eta bere esanetan heziketa fisikoa, morala eta in- telektuala, hirurak batera, landu behar ziren parbuloen eskolan.Friederich W. A. FRÖBEL (1782- Samuel WILDERSPIN Pauline KERGOMARD 1852): KINDERGÄRTEN (1792-1866) (1838-1925): 1840an Kindergärten edo Haur- Robert Owenekin batera lan Frantziako AMA ESKOLAKtzaroko Baratzeak sortu zituen, egin zuen eta Haur Eskolen Irakasleen prestakuntza etaeta horrekin batera baita Hezkun- bultzatzaile sutsua izan zen. heziketa bultzatu zuen Ècoletza Metodoa ere. Bere esanetan Bere lanari esker Britania Maternelle-etan. Irakaslea,hezkuntzak integrala, harmonikoa Handiko eskola eredua Eu- ikuskaria, feminista, Emaku-eta pausuz-pausukoa izan behar du; ropa eta AEBetako zenbait meen Kontseilu Nazionalekoemakumezkoa da haurtzaroko hezi- herrialdetara zabaldu zen. partaidea, 1886an L`éduca-tzaile nagusia eta jolasa kokatzen du tion maternelle dans l`écoleadin honetako ikasketaren oinarrian. idatzi zuen, gaurdaino argita-Bere hezkuntza oinarriek izugarrizko ratzen jarraitu izan den lana.eragina izan zuten ondorengo euro-par pedagogian eta heziketan.NAZIOARTEKOeadtaiteusapkerientziak

Marie PAPE-CARPENTIER Francisco GINER DE LOS RIOS John DEWEY (1859-1952)(1815-1878) (1839-1915): I.L.E. Estatu Batuetako pedagogo hauXIX. mendeko Frantziako ira- 1876an unibertsitatetik gaur egungo ospetsuenetarikoakaskuntza publikoko eta haur kaleraturiko katedratiko talde da. 1875ean sortutako Eskolahezkuntzako emakumerik os- batekin Francisco Giner de los Berria edo Eskola Aurrera-petsuena da. 40 liburutik gora Rios-ek ILE sortu zuen, alegia, koiaren partaide eta sortzaile,idatzi zituen eta funtsezkoa Institución Libre de la Enseñan- demokrazia zein feminismoarenbilakatu zen Salles d’asile edo za delakoa. Hauentzak, haur defendatzaile eredugarria izanasiloak Ècole Maternelle edo hezkuntzak berebiziko garran- zen. Bere ideiak oinarri bihurtuHaur Eskola bihurtzeko. tzia du, eta Europako pedago- dira curriculuma, irakasleen goen ekarpenak jarraituz (Pes- egitekoak, hezkuntza eta he- talozzi eta Fröbel) ikaslearen rrigintzaren artekoak eta beste gaitasun guztiak lantzearen haibat esparru sozial garatzeko. aldeko agertu ziren.Rosa AGAZZI (1866-1951) Ovide DECROLY Louise LAFENDEL (1872-eta Carolina AGAZZI (1871-1932) 1971): eta Mina AUDEMARS (1870-1945): “ASILI INFAN- Decroly XX. mendeko peda- (1883-1971): MAISON DESTILI” DE MONPIANO gogo ospetsuen taldekoa da. PETITSAgazzi ahizpek haur hezkun- 1907an orduko irakaskuntza Mina eta Louise dira J.J. Rous-tzarako irakas-ikas meto- esperientziak gaindituz École seau Institutuak sortutako Ladoa sortu zuten dimentsio de l´Ermitage sortu zuen, bi- Maison des petits eskola espe-fisiko, intelektual, moral eta zitzarako eta bizitzeko eskola rimentaleko irakasleak. Irakasleerlijiosoan oinarrituta. Ahizpa berria. Bere sorkuntzaren oi- hauentzat gelako jarduerakhauentzat umea egon behar narrian daude globalizazioa- umearen behaketan oinarrituda heziketaren erdigunean ren ikuspegia azpimarratzea behar dira, eta horren menpeeta etxeko giroak bildu behar edota interesguneen zentrali- behar lukete ordutegiek, mate-du. tatea aldarrikatzea. rialek eta programazioek. Édouard CLAPARÉDE (1873-1940): GINEBRAko ESKOLA 1912an Claparéde-k J.J. Rousseau institutua sortu zuen Genevan. Bere esanetan heziketa umearen interes eta beharretara egokitu behar da, eta horretarako testuin- guruan sortzen diren arazoak konpontzeko baliogarria izan behar du.

MARIA MONTESSORI (1870-1952) ROSA SENSAT (1873-1961) HENRI WALLON (1879-1962)Case dei bambini Escoles Bressol Umearen garapen psikologikoarenMaria Montessori 1870ean jaio zen Rosa Sensat kataluniarra Montessori- frantziar ikertzailearen ikerketekChiaravallen, Anconako lurral- ren jarraitzailea izan zen eta hezkun- fama handia izan zuten irakaskun-dean, Italian. 1921ean Manuale di tzaz zuen ikuspegiak zeharo aldatu tzan eta garaiko irakasleen artean.pedagogía scientifica idatzi zuen, zituen ordura arteko praktikak. Wallonentzat ikaslearen emozioeta 1949an Formazione dell´uomo. Ondoko ezaugarriak bultzatu zituen: edo sentipenek, testuinguruakMontessorirentzat haur eskolako etxeko giroa; umearen ama-hizkun- eta mugimenduek bat egiten dutematerialak eta jarduerak umearen tza; garapen ebolutiboari errespetua; nortasunaren garapenan, eta hezi-garapenera egokiturik egon behar ekintzan, jolasean eta lanean oinarri- ketak faktore horiek guztiak izandira, umea bera delako protago- tutako heziketa; irakurketa, idazketa behar ditu kontuan integrala edonista. Montessorik eragin handia eta kalkuluaren garapena, inguruare- osoa izan nahi badu.izan zuen Espainian eta, batez ere, kin harremanak, umeen taldekatzeaKatalunian. adinaren arabera...CELESTIN FREINET (1896-1966) JEAN PIAGET (1896-1980) Celestin Freinet frantziarrak irakaskuntza eta gizarte aldaketa Konstruktibismo genetikoaestu lotzen zituen bere pedago- Ziur aski Jean Piaget da XX. mende-giaren ikuskeran. Hezkuntzaren ko heziketan eragin handiena izanikuspegi kooperatiboa aldarrika- duen autorea. Ginebrako Eskola-tuz, eskola herritarren zerbitzu- ren arima izan zenaren helburuarako tresna bilakatu zuen. Berak ezagupenaren sorrera eta garapenabultzatutako zenbait estrategiak ikertzea izan zen. Hala eraiki zituengaurdaino iraun dute: “testu gaur egungo psikologia genetikoa-librea”, “eskolako aldizkaria”, ren edo ebolutiboaren oinarriak.“gelako asanblada”, “eskolartekogutunak”…

JOHN BOWLBY ( 1907-1990) ANDRÉ LAPIERRE (1915-2001) eta LORIS MALAGUZZI (1920-1994)Eskozian jaiotako autore honek BERNARD AUCOUTURIER (1934) Italiako Reggio Emiliako esperientzianazioarteko garrantzia hartu Bi autore hauek gorputzaren eta psi- ospetsuaren sortzailea izan zen Loriszuen “atxikimendu” edo “afek- kearen arteko loturak landu dituzte, Malaguzzi pedagogoa. Eskola honen-tuzko loturaren” teoria proposatu hau da, “psikomotrizitatea” modura tzat ikaslea bera da, haurtzarotik,zuelako. Honen arabera berebiziko ezagutzen dena. Aditu hauentzat, heziketaren protagonista, eta horre-garrantzia hartzen du jaioberriaren gorputz mugimendua eta gorpu- gatik errespetatu behar dira umeareneta hau zaintzen dutenen arteko tzaren bizipenak pentsamenduekin, sormena eta askatasuna eskolakharremanak, bertan ikasten dire- afektuekin, harremanekin eta pertso- gauzatzen dituen proiektuetan.lako ondorengo urteetan umeak narteko komunikazioarekin zerikusiabizirauteko beharrezkoak izango dute.dituen gaitasun eta konpetentziak.EMILIA FERREIRO (1937) HOWARD GARDNER (1943)Jean Piaget-en ikaslea izandako Adimen anitzakpedagogo eta psikologo honentzat “Adimen anitzen” teoriaren sortzai-irakurketa-idazketa prozesuak zeharo lea 1943an jaio zen, Pensilvanian.baldintzatzen du umearen heziketa Berarentzat ez dago adimen bakaribilbidea. Ferreirorentzat haurtzaroa bat, eta hain zuzen horrexegatik diragarai ezin hobea da prozesu hau pertsona batzuk oso adimentsuakgaratzeko, ikasleak nagusiekin edota alderdi batzuetan eta ez horrenbes-bere adinekoekin dituen elkarrekin- te besteetan. Eskolak haurtzarotiktzak aprobetxatu behar dira horre- landu behar ditu haurraren adimentarako. guztiak, maila gorenean landu ere.Reggio EmiliaKO ESKOLAK Finlandiako haur eskolakReggio Emiliako eskolak izen ber- Finlandiako hezkuntza sistemabera duen Italiako eskualde batean entzutetsua egin da azken urteotankokaturik daude. Haur Hezkuntzako nazioarteko PISA ebaluazioetan lortueskola hauek laurogeiko hamarkan dituen emaitzengandik. Finlandiakosortu ondoren egungo ospetsuenak haur hekuntzako ikasleen askata-izatea lortu dute. Reggio Emiliako sunean, senideen parte hartzeanHezkuntza proiektuan umea bera da eta irakaslegoaren prestakuntzaprotagonista eta umearen interesen bikainean oinarritzen da. Gaur egun,biribilbueltan antolatzen da irakas- herrialde asko ari dira urrats horiekikas prozesu guztia. Loris Malaguzzik, ematen eta irakas-ikas prozedurakeskola hauen sortzaile eta antolatzai- ezaugarriotara egokitzen.leak esaten zuen modura, “nahikoada adi begiratzea umeari, berakesango dizu nondik nora jo”.

HAURRESKOLa 0 urte HAURRESKOLA (0-2 urte) 0-2 urte bitarteko Haur Eskola publikoak 2003ko irailaren 23an Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa; Ne- kazaritza, Arrantza eta Elikadura; eta Politika sailen eta udalen arteko elkarlanari esker sor- tu ziren, eta Haurreskolak Partzuergoa izena hartu zuten. Lekeitioko Haurreskola ere urte berean sortu zen, eskola publikoak zuen erai- kinean. Haurrreskolen helburu nagusia familiei hez- kuntza eta laguntza zerbitzua ematea da, haurren garapen fisikoa, kognitiboa, komuni- katiboa, afektiboa, soziala, estetikoa, espiri- tuala zein kulturala behar bezala garatzeko. Haurreskolaren bereizgarriak • Haurren segurtasuna eta osasuna berma- tzen duten instalazio eta gune egokiak. • Hezitzaile adituak eta prestatuak, eginki- zunak behar den profesionaltasunez egite- ko ahalmena dutenak. • Euskal Autonomia Erkidegoko hizkuntza ofizialetan komunikatzeko bermea. • Familiekin lankidetzaren garrantzia, hau- rraren onerako beti. • Espazioa, denbora eta baliabide egokiak, haurreskolaren ekintzak eraginkortasunez garatzeko modukoak. • Haurren ezaugarri eta garapenaren errit- mora egokitutako baliabide eta estrategia pedagogikoak.

Haurreskola Ikas Komunitate bihurtzen da Lan taldeak edo “batzorde mistoak” eratzeko fasea Batzorde mistoak ametsean azaleratu diren ideia eta nahiak bete-Haurreskolak 2010ean erabaki zuen Ikas Komunitate bihurtzea tzeko sortzen diren lan taldeak dira. Batzorde hauetan eskolakoeta urtebeteko prestakuntza egin ondoren 2010-2011n hasi zen eragile guztiek parte hartzen dute, hala nola irakasleek, senideek,proiektua burutzen. Hona hemen, pausuz pausu, jasotako presta- boluntarioek edo bestelako pertsonek.kuntzaren laburpena: Lehentasunak aukeratzeko faseaSentsibilizazio fasea Batzorde edo lan-talde mistoen hasierako lana ametsean irten direnHasiera-hasierako pausu edo fase honetan Ikas Komunitateak di- iradokizun guztiekin hobekuntza edo plan estrategikoa prestatzeatuen ezaugarri nagusiak ezagutzen dira. Irakasle guztiek parte har- da. Hau da, lehentasunak seinalatuz horien harira plangintza irudi-tzen dute eta hainbat gai aztertzeko lanerako prest leudekeen per- katzea.tsonak (senideak gehienetan) gonbidatzen dira. Hobekuntza plana garatzeko fasea.Jarraitzeko erabakiaren fasea Fase honetan, indarrak metatu ondoren, hobekuntzak garatzekoProiektua zertan datzan ulertu ondoren, jarraitu ala ez erabakitzeko beharrezkoak diren baliabideak bermatzen dira. Hobekuntza faseakhautua egiten da. Erabakian irakasle, senide eta parte hartuko duten esparru anitzekin zerikusia duenez eragileen elkarlana eskatuko du.eragile guztien iritziak jasotzen dira. EbaluaketaAmetsaren fasea Ebaluaketa funtsezkoa bihurtzen da prozesu guztian. KanpokoaZein da gure seme-alabentzako Haurreskolarik onena? Zelako Hau- zein barrukoa izan, ebaluaketak atal desberdinak izango ditu kon-rreskola nahi dugu gure seme-alabentzat? Galdera honi erantzunez, tuan eta prozeduretan zein emaitzetan finkatuko da.“Ametsa” deritzon prozesua burutzen da. Ametsean eskolako eragi-le guztien uste, gogo, irudikapen eta nahiak partekatzen dira. Ame-tsa bete ondoren badakigu zeintzuk diren Haurreskolan lortu nahiditugun helburuak. 181

EKbBGraaeEdamuietUjzo“azgxtAstadlkNietnjaeoGojrpaaetdponouktnaaxdaeris,eainegBukBreeibetlnsdie,atutzddtrkeoanordkatkarAneeakugennrdaiezunne“riusurtoandtonitendTkattuaauxgueis.keaeiiageznakuiktkeotr.mzoiddga.innLHazen.zbb,nioe)kieaa”abae.n,nea,aiaAgz.b,iotreilru,nkHhgjbeuttdugpgzeiaHhtaGadeUuezlaruieztrdgaaanhrsrbaebuaaao.lreruonggeaRnerssnatineanarriikosueiirnelPzittnRrztzbteertraitaoerraoxeoatrerzzdEozarrdeeggoaaigiiaaaetoegaratmtutaSaooaparuenusneeanainneKpkoskdrsrtonbasdkraaagaaaeaOnoezzeunidahdaudaralrreklktasaakaalLazizdemoiaittpibaegigztt!znareuekntln“iuroeueuAdiertjnnnuda.eoiturhliBattean.igAxzNuaeloeauu.euhztepauetBddtaobaek”ttnxnraeaHaesrza,atlkatsuurakteotzatslduno“,aebiearpebta,zeerj,dodnhnaabenbeutn.gaiekgztetrribaalerunauonxue.eakdizteagaotennrn-usudeOketkinzoguandiñlaglnnunuaretgauaarouunaianniuoIenkeeotarnlgeih,srku,nzzeedtedndiseee,tkeaeaaedebkznaonrbklirooghoua,nakua-aonteaiirresjsgbegoazpnooamtainheoopaietosauenzridnaspeanikikn.niatru.xtabusie.zazaitea”meaal,etez,iskenezBeretrkaial,kgitaetrgeadkebtltarnatuagauransatkea,nauouzibnainrdxretbktanotetkMa,eomeigzr,ddionieanadkporablgtironuoraiaaktigtii“oiouasrtidoseeengethneadiaioauezboiinnkszataauzdt-tnlkikuoaepaaaaikarkptteui(njalleeeanegeauzonrnuadond,braaegttaeileznglaoagauiuhn”neteaimrtgh,uairulubatgikpiaondarsd.ar“osktxakoeertskgrruauageziAedrisuiukrasteanzitaearlekeniriearllbueetnnasrkrnaoenittioorniaabtih?nreekiuzaiklñtduempenntteutookseeedaisendPlreosezhenknrsagtr,i,ekogt,eotietaiodinnoaraenaeenruabak”oatattrldealañeuzroieganlnznattnatohaideaaareiezooxaukgzohikzabgtdnanrekkseamiaeretaneunotmb.oereiokadnoinrdg.garaaisnaeakiaautJueketebdlngaabotattd,keroroldgteokoxaxxzeilrhpaieieunsattlraiiareteotoadamuñk.gankaakkamkebaeriskznleoulaiizilaBo-biarktlaottuane-aohanoeeaexa.xlargllknrkskxt-oeairo,r-ooti-e.nnaetrazearnteaOlongret-,ktaeazaaezr-de-.reki-n-nae-,

ktBnziBPnkegagaojneboaaa”ersrkB.aarx.jttnit,b.oreouiNlkeaoaoedpMnakdlkd,dtu-rimzeHitaagtooerbaahgunutbrgkxeelarkoa.aenaIaotikeutonaaterdouTsxanlktosettseonlmitñrazaaadaebantxoruttzbo.,iatauadinkiatiotejasesluLaaazk,oinzaitetrk,emakernteetlkaeriMrtrgnbiAanennraaaaroerogeltdneuaioaannnduzrrsna,htaunsrnearaiegiaddzongoitkazdbmittatnatktruiiurbmaefotaanonuunzueauataminxan.lrr,tzakzsditdtl,.edoioairtet.eeutzliutt.neikazealnaegtekete,taoenseaoaananlubzEait!ionltnat.eeukad!ztsosetnaleetntnaastBead,arattozaaEseemadjniz.dmaaaatHnnakn,aneudskiiirua“iibtnhe.akiozBonineaeat)armaitateeujedkaokzablu.emeanrtn.terruieaglnzera,ronlzEehieardaadrtiragrtgoeztenukirgnaazzaearepdiltsgadaernrauarrnaak,oeuapaei!uiiertdrongel.meigtñszatt.grotenakolexeakbHNexunx,eotgarngiitoeiaisooaeiabtuksehrkabklkrrznaagakkeobnieeeiaaioroedttk!ntas,ktegtauelabsttoxjranlbJuxoxaaeueAear.ijeeatrnaeootrnrtatroedeaigreizuaanaenaietnrnanbaizz,osntkg,eekaaneetaeakr-gai,eiginnatblktdnoitgkrtujzgsttazrpzeaoaluoe,eauzugreeazotnannronttunnbraneraeznaozokanadetsetralaaeorsozoandzaotunaipde!lee”zen,ezundanakagkut,iep.Aastouikoirxim,deateeplnnseiaetInjeenkaoasozbiztnbkrksdnaaadtnaus(iaaoiaetbttdtelibegenaksaerzndzassorigueiendreeaetltrrniejrutaasaanazteugñeatsrñteeegoneerezlzzu.inngoudkitha,oettAanmikedaeaaegrbetin,rkoaaaerdizaneaktaPsOinaraakgntikuuegtinnetii.ainzora.lftekpt.gnzautraae.djdrteouaaeeeinniirresiieEukxlut-ttitzuaradetat-eaexxo.tettagezbn-ne.aenie,aoeanleezrhraartae,iotaoetaaean,ranrrna-jteaao-ni-,a

Emmi Pikler (1902-1984)Vienan jaiotako emakume honek medikuntza ikasiondoren Budapesten egin zuen lan familiarik gabekoume txikiekin. 1946. urtean Emmi Piklerrek, gaur egunPikler Institutua deitzen den Budapesteko umezurtz-etxearen ardura hartu zuen. Bere lanean, ahalegin itze-lak egin zituen senideekiko lotura faltak umearengansor ditzakeen gabezi larriak ekiditeko eta haurrarengarapena babesteko. Emmi Piklerrek ordura arte inorkez bezala begiratzen dio haurrari. Bere ustez, haurragauza da autonomiaz garatzeko, beti ere, helduekinduen interakzioa egokia baldin bada. Umearekin egitendiren lehen komunikazio ekintzak, hau da, begiradak,ahotsaren doinua, altzoan hartzeko era, nola janzteneta eranzten den, eta abarrak oinarri-oinarrizkoak dira.Umea berehala ohartzen da ekintza hauetaz guztietaz,emozioekin erabat loturik baitaude. Egunerokotasu-nean ematen diren egoera hauek guztiak, samurtasu-nez burutzea komeni da, estutasunik gabe. Umeareninteresei arreta jarriz gauzatzen baditugu, oinarri sen-doak eraikiko ditugu bere ziurtasun afektiboan eta per-tsonalean. 184

JOLAS ESPERIMENTALAJolasa umeek berezkoa duten ekintza da. Jolasaren bi-dez umea libre, eraginkor eta ziur sentitzen da. Umea-rentzat jolasa beti da interesgarria eta esanguratsua,izan ere, interesa galtzen baldin badu jolasa hor amai-tzen da. Jolas esperimentalak ezaugarri hauek guztiakaprobetxatu nahi ditu umearen munduan hainbat egoe-ra barneratzeko, materialak ikertzera eroan dezan etahonela sentsazio eta ezagutza berriak islatu ditzan.Jolas esperimentalean edozein motatako materialakerabil daitezke: txokolatea, makarroiak, ogi birrindua,frutak eta barazkiak. Garrantzitsuena umeak hauekmanipulatu eta materialokin jolastu ahal izatea da,arriskurik gabe.Era honetako jolasek plazer handia sentiarazten dio-te umeari eta oso baliagarriak dira hezitzaileekin edoinguruan dituzten pertsonekin komunikazio afektiboasorrarazteko. Umeen arteko jolasetan edota umeeneta helduen arteko jolasetan ematen den interakzioakafektuzko une garrantzitsuak sorrarazten ditu. JOLAS HEURISTIKOA EDO IKERTZAILEA “Jolas heuristikoa” Elinor Goldschmied pedagogo ospetsuak sortu zuen ekintza da, haur eskoletan erabiltzeko asmoz. Ume txikien jakin-minaz, espontaneitateaz, esku-trebetasunaz eta mugikortasunaz baliatuz, jolas heuristikoak haurren gaitasunak, giza harremanak eta komunikatzeko moduak garatzen laguntzen du. Ikertu eta ikasi “Jolas heuristikoa” 12 eta 24 hilabete bitarteko adina duten umeen talde txikietan garatzen da. Zenbait objektu ikertuz, betetzen eta husten, pi- latzen, irekitzen eta ixten, tapa jartzen eta kentzen, alderatzen, batzuk besteen barruan sartzen… eta antzeko manipulazioetan murgiltzen dira haurrak. Ekintza hauekin umeek beren gaitasun fisikoak, mentalak, emo- zionalak eta sozialak trebatzen eta aberasten dituzte; talde giro egokia lortzen da eta helduak ume bakoitza hobeto ezagutzeko aukera du. Ho- nela eragin zuzena lor daiteke haurraren garapenean. Zentzumenak suspertu Objektuek erabilera erraza izan behar dute, bere forma, neurri, ehundu- ra, kolore zein pisuari dagokionez, eta horretarako material anitzak era- biltzen dira. Material gehienak geure etxeetan, lantokian edo naturan aurki daitezkeenak; burdindegietan edo mertzerietan eros daitezkee- nak, edo erraz presta ditzakegunak dira: metalezko estalkiak, komuneko paperaren barrualdeko hodiak, txapak, intxaurrak, neurri desberdineta- ko kateak, gortinetako uztaitxoak, erruloak, artilezko borlak, ping-pon- geko pilotak, kortxozko tapoiak, maskorrak, harriak, kartoizko kutxak, lazoak, matxardak... 185

Haurreskola eta seniden parte hartzea Haurreskolako Proiektuan ezinbestekoa da senideen parte har- tzea. Haurreskola eta senideen arteko ekarlana, xede orokorrak partekatzeko baliogarria izateaz gain, ikasle edo seme-alabaren gaitasunak berme handienarekin garatzeko biderik onena da. Haurreskolako irakasleentzat ikaslea beste testuinguru batzue- tan nolakoa den jakitea garrantzitsua da eta, senideei, alderan- tziz, haurreskolan gertatutakoak seme-alabaren beste ikuspun- tu bat zabaltzen die. Senide eta irakasleen arteko lankidetzak ondoko onurak da- karzkio heziketa prozesuari: • Senide eta irakasleen arteko konfidantza sendotzen da. • Haurreskolako xedeak elkarren artean pentsatzen dira. • Senideek parte hartze aktiboa dute irakaskuntzan. • Ikasle eta seme-alaba bakoitzaren hezkuntza helburuak par- tekatzen dira. • Ikasle edo seme-alabaren heziketa prozesuaren jarraipen zu- zena bideratzen da. • Senideen prestakuntza hobetzen da. • Irakasleek ikasleei buruzko informazio zuzena jasotzen dute. • Ikasketa prozesuari edo curriculumari dagozkion erabakiak partekatzen dira. • Haurreskolaren kalitateak gora egiten du. • Irakasle eta senideen gaitasunek bat egiten dute, Haurresko- laren aukerak biderkatuz. • Seme-alaben hezkuntzan senideen inplikazioa handitu egi- ten da. • Haurreskola herritartu egiten da, beste eragile batzuen ekar- penak onartuz eta txertatuz. • Irakaskuntza eta hezkuntza herritarren eginkizun bihurtzen da, herriko eragileen lankidetza egunerokoan uztartuz.186

HAUR HEZKUNTZA2-6urte0-2

HAUR HEZKUNTZA (2-6 urte)Haur Hezkuntzak berebiziko garrantzia du hezkun-tza sisteman, eta bistan da zergatia, adin honetanjasotako ikasketa goiztiarrak eragin zuzena duelakoetorkizuneko gaitasun, konpetentzia eta ikasketenibilbidean. Horregatik, Talentuz proiektuan bat egitendute heziketaren ardatz nagusiek eta Haur Hezkun-tzak dituen ezaugarri propioek. Izan ere, gizarteanbehar diren ezagutza, abilezia, balio eta sentipenakgaratzeko ezinbestekoa da kideen arteko begirunezkoharremanak izatea eta bizibidea elkarrekin gauzatzea.Elkarregite horri “Harreman eta adiskidetzaren Peda-gogia” deritzogu, eta hona hemen bere oinarriak:• Haur Hezkuntza ez dago ondorengo ikasketen men- pe, eta adin honetako ikasleak gaitasun eta talentu ugariko ikasleak dira.• Ikaslea bera da heziketaren protagonista, eta beste ikasle eta helduekin dituen harremanetan eraikitzen du pentsamendua, lenguaia eta ezagutza.• Pentsamendua garatzeko ezinbestekoa da afektua, hizkuntza eta elkarrekintza batera joatea.• Jarduerak umearen garapenaren aurretik doaz, on- dare zientifiko, artistiko eta kulturalean oinarritzen dira eta ikasleen adimen, gaitasun eta talentu guz- tiak lantzen dituzte.• Jolasa tresna pribilegiatua denez ikasteko, jolas mota guztiak (heuristikoa, soziala, sinbolikoa, psikomoto- rra…) ikaslearen ahalmen integrala bultzatzeko era- biliko dira “Talentuz Guneetan”.• Elkarbizitza eta Hezkidetza txikitatik landuko ditu- gu, hala “Harreman eta adiskidetzaren Pedagogia” eraikiko dugu.• Haur eskolaren eta senideen arteko elkarlanak ikas- leen gaitasun eta bizikidetza giroa hobetzeaz gain, elkarrenganako konfiantza sustatzen du, horregatik senide eta komunitateko beste eragileek aktiboki parte hartuko dute ikasleen heziketan.

Talentuz IkasGuneak Europar Batasuna TAPLREONIETKTUUZA Oinarrizko konpetentziakTalentuz ikasguneak ikasle bakoitza- • Arduraz bizitzen ikasi.ren sormena, komunikazioa, afektuak, • Ikasten eta pentsatzen ikasi.imajinazioa, zentzumenak, abstrak- • Komunikatzen ikasi.zioa, harremanak eta sozializazioa bul- • Elkarrekin bizitzen ikasi.tzatzeko pentsatuak daude. Guneok • Pertsona gisa garatzen ikasi.zehazterakoan hiru iturri nagusi izan • Egiten eta ekiten ikasi.dira kontuan: Europar Batasunak“Delors txostena”ren bidez aurkeztu TALENTUZzituen oinarrizko konpetentziak, Hez- IKASGUNEAKkuntza Sailak sortu berri duen HEZIBE-RRI 2020 dekretua eta nazioarteko Matematikoaesperientzia entzutetsuak. Sormen/Artistikoa Pertsonala eta SozialaHeziberri 2020Zeharkako Konpetentziak Komunikatiboa• Hitzez, hitzik gabe eta modu digitalean. Korporala komunikatzeko konpetentzia. Naturalista/Ekologikoa• Ikasten eta pentsatzen ikasteko konpeten- Digitala tzia. Nazioarteko• Elkarbizitzarako konpetenzia. Esperientzia • Izaten ikasteko konpetentzia. Entzutetsuak • Reggio Emilia.Disziplina arteko konpetentziak • Finlandia.• Hizkuntza eta literatura komunikaziorako • Adimen anitzak. 190 • Neurozientziak. konpetenzia.• Matematikarako konpetenzia.• Zientziarako konpetentzia.• Teknologiarako konpetentzia.• Gizarterako eta herritartasunerako konpe- tenzia.• Arterako konpetenzia.• Konpetentzia motorra.

Jarduerak Jon Coello, BittorTalentuz ikasguneetan Haur Hezkuntzan Txakartegi eta Itziarohikoak diren jarduerez gain (proiektuak, Zugadi.ekintza gidatu eta ez gidatuak, korroak etaasanbladak, psikomotrizitatea…) Ikas Komu-nitateak bultzatzen dituen jarduera guztiakgaratzen dira: elkarrekintzako taldeak, ter-tulia edo irakurketa dialogikoak eta senideenzein beste pertsona batzuen parte hartzea.IkasLagunakDBH4. mailako eta LHko 5. eta 6. mailakoikasleak txikien IkasLagun bihurtzen diraikasketetan behar duten babes eta laguntzaeskaintzeko, hala nola, irakurketa-idazketan, matematikan, elkarbizitzan edota sorme- na eta adierazmenarekin loturiko kontue- tan. Aniztasunaren trataera Aniztasunaren trataerak haurraren testuin-guru sozialaren, garatze prozesuaren, inte- resen, erritmoen, beharren eta ikasteko estiloaren ezaugarriak hartzen ditu kontuan. Talentuz ikasguneetan baliabide gehiago eskaintzen zaizkie beharrizan handiagoa duten ikasleei, oinarrizkoak diren helburuak beteditzaten. Zentzu honetan IkasGuneak ikas-ketak bizkortzeko espazioak dira, ikas-esti-muluen bidez jarduerak burutzeko eta oina- rrizko konpetentziak ahalbidetzeko arreta zuzena eskainiz.Senide etakomunitatearekin elkarlaneanIrakasleek harreman estua dute familiekin;batetik, ikasleen hezkuntza prozesuarenorientabideak adosteko, eta bestetik, umea-ren gaitasun eta konpetentzien ibilbidearenberri elkarrekin partekatzeko. Modu ugaridaude senide eta irakasleen arteko elkarlanabideratzeko, eta horren adibide dira: ohikobatzarrak, eguneroko tartetxoa, elkarrekin-tzako taldeak, batzorde mistoak, irakurketaedo tertuliak, irteerak, tailerrak… 191

PROIEKTUEN METODOLOGIATalentuz programan azpimarratzen diren oinarrizko gaita-sun eta talentuak “proiektuen metodologia” deritzon proze-duretan elkarlotzen dira. Aspalditik datorren ikas eta irakas-teko era horrek Kilpatrick edota Dewey bezalako pedagogoospetsuen ekarpen eta hobekuntzak jaso izan ditu, eta ez daharritzekoa. Bizitza bera ere proiektu gisa uler dezakegu etaheziketaren zeregin nagusia bizitzarako prestatzea denez,logikoa da heziketa prozesua proiektuen edota egoeren bi-dez egituratzea. Proiektuetan oinarritzen den metodologiakikaslearen nagusitasuna aitortzen du eta honen iritzi, eza-gutza eta gaitasunak kontuan hartzen ditu jakintzak erai-kitzeko. Garbiñe Saenz de Buruaga, Tere Idoiagabeitia etaArantza Akarregiren hitzetan: “Proiektuetan ikasleek akti- boki parte hartzen dute eta horrek ikasteko gogoak eta motibazioa pizten dizkie. De- non artean erabakitzen dugu zer ikertu edo ikasi nahi du- gun eta ideia finkatzen du- gunean lanean hasten gara. Proiektuek beti eskatzendute lan praktikoa edo manipulatiboa eta hausnarketa edogogoeta teorikoa”.Proiektuen metodologiarekin ikasleen heziketa integralabultzatzen den heinean ikas arloen zatiketa artifiziala gain-ditzen da. Izan ere, proiektuaren garapenak irakurketa etaidazketako gaitasunak, matematikako konpetentziak edotabestelako trebetasun ugari eskatzen du. Horregatik, proiek-tuak arrakasta izan dezan, bat egin behar dute ezagutzaakademikoek, pertsonalek eta sozialek, hirurek. Tere, Gar-biñe eta Arantzarentzat:“Proiektuetan ikasleen arteko elkarlana eta kolaborazioaezinbestekoak dira eta horretarako harremanak landu behardira. Nola adostu, nola erabili elkarrizketa, nola errespetatubesteen iritziak, nola banatu lana eta abar. Horregatik nor-beraren emozioak eta afektuak ezagutu eta bideratzea, etahoriekin batera besteenak aintzat hartzea metodoaren osagainagusi bihurtzen dira”.Proiektuen metodologiak aukera ematen du Haur Hezkun-tzan ohikoak diren zirkulazio edo jarduera libre eta gidatuak,elkarrekintzako taldeak, tertuliak, ipuin tailerrak edota lankooperatiboa barnebiltzeko eta, irakasleez gain, eskola ko-munitateko beste pertsona askoren parte hartzea antola-tzeko. Hori dela eta, DBHko edo eskolako ikasle nagusien,senideen, aitona-amonen edota herriko kultur zein kiroltaldeetako partaideen presentzia ohikoa bihurtu da geletaneta proiektuotan.

JOLAS KOOPERATIBOA ZIENTZIA HEZKUNTZAJolas kooperatiboak elkarrekin bizi eta pertsona gisa garatzen Ikasle ikertzaileak hezi nahi baditugu haurtzaroak berezkoikasteko talentu eta konpetentziak lantzen ditu. Izan ere, jo- dituen ezaugarriak erabiltzea besterik ez daukagu. Umeeklas kooperatiboan bat egiten dute norberaren autonomiak jaiotzatik duten testuinguru soziala zein naturala miatzekoeta elkarlanak, horrela, ikasketa esanguratsuak eta arrakasta- joeraren eraginez, behaketan, manipulazioan, hipotesientsuak izateko oinarriak diren autoestimua eta autoezagutza formulazioan, konprobazioan, konparazioan eta beste hain-zein besteenganako elkartasuna garatuko dira. bat ezaugarri zientifikoetan ohitzen dira. Gaitasun horiekJolas kooperatiboa ekintza integrala den neurrian, Haur Hez-kuntzako ikasleen curriculumak arautzen dituen ezagu- aitortzea, kontuan hartzea eta proiektu hezitzaile batentza esparruak lantzen ditu, hau da, Nortasun eta barrenean kokatzea eskolaren eginkizuna da, etaAutonomia Pertsonalarena, Komunikazioarena ez txikiena. Zientziak ezagutza iturri gisa era-eta Ingurunearen Ezagutzarena. Haur Hez- biltzen dituen metodoak eta zientzialarienkuntzako irakasleak diren Lurdes Malaxe- egiteko erak Haur Hezkuntzan hastentxebarria, Itziar Piedra eta Janire Ispizua- dira garatzen. Ana Intxausti, Bego Za-rentzat: balbeaskoa eta Amaia Bikandi, Haur Hezkuntzako zientzia proiektuaren koordinatzaileentzat:“Jolas kooperatiboan ikasleen gaitasun sozial “Metodo zientifikoaren oinarrietan murgiltzeko moduriketa pertsonalak garatzen dira jarduera ludikoen bi- zuzen eta errazena esperimentazioa da. Esperimentuak egi-dez. Taldeko jolasetan parte hartuz, harreman etaelkarbizitza egokian ezinbestekoak diren adiskide- ten ditugunean umeak buru belarri sartzen dira jardueran.tza eta begirunea lantzen dituzte ikasleek”. Harrigarria da ikustea zelan motibatzen diren, zelan parte hartzen duten elkarlanean, zelan planteatzen di-Jolas kooperatiboak, proposamen jakin eta tuzten hipotesiak, edota zelako ardurarekin era-egituratuen bidez, umeen lankidetzarako biltzen dituzten materialak”.jarrera, laguntzarako joera, sormena etaafektuen garapena bultzatzen ditu. Erron- Haur Hezkuntzako zientzia proiektua gau-ka interesgarri eta neurtuak suposatzen dituz- zatzeko gune desberdinak erabiltzen diraten jarduera kolaboratiboak eginez, persona gelan bertan edota zientzia hezkun-kritiko eta arduradunak eratzea du helburu. Hala jarraitzen tzarako prestatutako berariazko gelan.dute aipatutako irakasleek: Zientzia gelan ikastalde osoarekin egi- ten dira esperimentuak eta, gehienetan,“Lagunarteko jolasak edo jolas kooperatiboak ikastetxeko elkar-bizitza hobetzen du, ikasle guztien parte hartzea, elkarlana eta material bereziaren erabilera eskatzen dute; gela arrun-aniztasunarekiko errespetua uztartuz. Horrez gain, afektuen tean, aldiz, mineralez, hostoz, animaliaz, lupaz, mikros-adierazpena eta sormena lantzen duten ekintzek, ikaslearen ga- kopioz, balantzaz, zentimetroz eta bestelako hainbat ma-rapena eta ikas-irakas prozesua sendotzen dute. terialez osaturiko ikasgune edo txokoa dago. AipatutakoIrakasleok elkarrekin prestatzen dugu zein izango den jolasen koordinatzaileentzat:diseinua eta, gehienetan, saioan bertan bi irakasle egoten gara,bata gidatzeko eta bestea behaketa eta laguntza emateko. \"Talentuz\" proiektuan metodologia zientifikoak berebizikoSaioek, orokorrean, formatu jakina izaten dute; azalpen fasean garrantzia du, horregatik geletan txoko naturalista-zientifi-jolasaren araua eta egitura aurkezten dira, garapen fasean, aldiz, koak dauzkagu. Txokoan lan egiteko modu nagusiak bi dira;jolasa bera egiten da eta, azkenez, hausnarketa fasean jolasari jarduera librean ikasleek euren kabuz ibiltzen dira esperimen-buruz eta norbere sentipenei buruz hitz egiten da. Saioa amai- tazioan, eta manipulazioan, berriz, jarduera gidatuagoa de-tzen denean irakasleok jarduerari buruzko egunerokoa betetzen nean irakasleok gara esperimentuak proposatzen ditugunok,dugu: nola joan den, ikasleak nola ibili diren eta abar apuntatuz”. eta batik bat ikerketa eta sormen proiektu orokorragoaren osagarri izaten dira”. 193

Jasone Gimenez, Pili Albizu GARAPEN DIGITALAeta Miren Bego Atxabal. Informazio, ezagutza eta komunikazioaren gizartean ezinbestekoa da teknologikoki ikasle alfabetatuak heztea. Gaitasun digitala hezkuntza sistemaren ardatz bihurtzen ari den honetan ikasketarako baliabide izatetik helburu izatera pasatu da; hortaz, ikasleek haurtzarotik konpetentzia digitaletan trebatzea erronka berria bezain akuilagarria bila- katu da eskolarentzat. Horrek, irakasleen prestakuntza eguneratuaz gain, ikastetxeko plangintza estrategikoa, curricularra zein materiala, eskatzen du; hau da, noiz hasi ga- ratzen, zein helburu eta eduki landu, zer erosi, zelako azpiegitura eraiki eta abar. Jasone Gimenez, Pili Albizu eta Miren Bego Atxabalek honela gogoratzen dute Haur Hezkun- tzako digitalizazio prozesuaren hasierako pausuak: “Gu aspaldi hasi ginen ordenagailuak erabiltzen. Lehendabizi ordenagailu arruntak sartu genituen gelan, baina segituan arbel digitalekin hasi ginen lanean. Arbelok bost urteko ge- letan erabiltzen genituen eta gutxika- gutxika umeok eta irakasleok elkarrekin joan ginen maneiua ikasten”. Urteetako esperientziak Haur Hezkuntzako ibilbi- de digitala sendotu egin du eta dagoeneko hain- bat dira egonkortu dituzten jarduerak, horien artean ikasleen blogak, eta batez ere beste ikas- tetxeekin batera lantzen duten proiektu telema- tikoa, hain zuzen Pelutxe izenarekin ezagutzen dena. Hirukote honentzat: \"Pelutxe proiektuak aukera bikoitza zabaltzen du. Batetik, ikasle bakoitzarentzat, zeren Pelu- txea etxez-etxe doan pertsonaia da eta etxe ba- koitzean irakurketak, solasaldiak, egunerokoa eta bestelako ekintza ugari bultzatzen ditu. Horrez gain, Pelutxe lagun diren beste ikastetxe jakin batzuetako ikasleekin ere partekatu egi- ten da eta horrek gela desberdinen arteko sarea eta elkartrukaketa ahalbidetzen du\". \"Orain, Talentuz proiektuan, lau urtetik aurre- ra Internet eta ordenagailuen txokoa antolatu dugu gaitasun eta talentu digitalak suspertzeko. Ikasgune honetan umeek aukera daukate euren kabuz ibiltzeko, baina astean birritan, “ikaslagune- ko” programari esker, bost eta seigarren mailako ikasle nagusiak etortzen dira txikien tutoretzan laguntza emateko\". Pelutxe proiektuko maskota. 194

LEHEN HEZKUNTZA62-6 -12urte

LEHEN HEZKUNTZA (6-12 urte)Haur Hezkuntzaren jarraipena bada ere, Lehen Hez-kuntzak berezko ezaugarriak ditu. Umeen garapenasendotuz doan neurrian hezkuntza sistemaren exi-jentzia ere estutu egiten da. Ikastaldia maila gore-nean garatzea eskola komunitateko eragile guztienahalegin eta elkarlana bihurtzen da.Lehen Hezkuntzaren xede nagusiak• Kulturaren oinarrizko elementuak eskuratzeko prozeduretan alfabetatzea eta jakintza horiek modu kontziente eta integratuan erabiltzea.• Pertsonaren garapen integrala maila guztietan bultzatzea: fisikoa, kognitiboa, komunikatiboa, soziala, kulturala, morala, afektiboa, estetikoa eta espirituala.• Ikaslea helduarorako prestatzea, bizikidetza har- monikoagoa lortzeko eta gizarte justuago eta eki- tatiboagoa eraikitzeko.Xede edo helburu nagusi horiek lortzeko, Lehen Hez-kuntzan bost lan-eremu nagusi bereizten ditugu,hain zuzen, ezagutzaren, elkarbizitzaren, parte har-tzearen, prestakuntzaren eta kudeaketa-antolaketa-ren eremuak.

EZAGUTZAREN EZAGUTZAREN EREMUA EREMUA Eremu honen oinarrian, besteak beste, Ikas Komunitateak bultzatzen duen Ikasketa Dialogikoa dago. Ikuskera honetatik hezike- ta prozesua gizarte jatorrizko prozesutzat ulertzen da, kanpotik barrurako prozesutzat, haurrek jakintzak beregana ditzaten pertso- na nagusien (senide, irakasle, boluntario) eta parekideen laguntza zein gidaritza ezinbes- tekoa duena. Horretara bideratzen dira “el- karrekintzako taldeak”, “tertulia literarioak” edota “liburutegi tutorizatua”. Elkarrekintzako Taldeak Elkarrekintzako Taldeak ezagutzak eta ba- lioak bultzatzeko erabiltzen den gela antola- keta da. Ikasleak hiru edo lau talde txikitan banatzen dira eta ekintza-guneak ere bai. Ekintza-gune bakoitzak nagusi bat du arduradun eta ikasleek ekintza-gune guztietatik pasatu behar dira bakoitzean pro- posatutako ariketak eginez. Ikasle talde hauetan ikasle guztiak batera daude, inklusioa eta aniztasuna ezinbestekoak dire- lako elkarrekintza esanguratzuak bideratzeko. Heziketa Bereziko taldearen ondoko adierazpenak hori baieztatzera datoz: \"Elkarrekintzako taldeetan ikasleen arteko aniztasuna haintzat hartzen da eta horregatik ezinbestekotzat jotzen da talde heterogeneoak eta inklusiboak antolatzea... laguntza jaso behar duten ikasleek gelan bertan jasotzen dute, beste ikaskide guztiekin batera. Behar handiak dituzten ikasleek ere parte hartzen dute taldeetan\". Elkarrekintzako taldeak ikastetxe bakoitzak dituen lan egiteko moduetara egokitzen dira: proiektuak, liburuak, ikerketak, interes guneak... 198

Miren Mikele Txopitea, Leire Goitia, Nerea Rekalde, Urtza Iriarte, Tere Kortazar, Amaia Orbe, Itzal Joven, Mari Carmen Larrinaga eta Amaia Zatika. Inklusio eta aniztasun taldea Inklusio eta aniztasun taldea Kontsultorez, Pedagogia Terapeutikako irakaslez eta Hezkuntzan laguntzeko espezialistez osaturik dago. Bere helburu nagusia hezkun- tza beharrizanak dituzten umeen heziketa prozesua baldintza onenetan ematen dela ziurtatzea da, ikasleek beren gaitasun eta konpetentziak maila gorenean garatu ditzaten. Horretarako, Inklusio eta aniztasun taldeak, eskolako irakasle eta umeen tutoreekin koordinatzeaz gain, kanpoko beste hainbat eragilerekin ere partekatzen du lana, hala nola, Berritzeguneko aholkularitza taldearekin, Amankomunazgo eta Udaleko zerbitzu sozialekin, Osakidetzarekin, Galdakaoko UPIrekin eta beste hainbat profesionalekin: psikologoak, psikomotrizistak, terapeutak… Lan taldearentzat ikasleen inklusioa eta osotasunezko garapena dira erronkarik ga- rrantzitsuenak eta horregatik ikasleen eskolatze prozesua, aukera dagoen guztietan, ohiko gela arruntetan egiten da. Hori dela eta, Inklusio eta aniztasun taldeak beha- rrezkoak diren doikuntzak egiten ditu, bai arloen edukietan zein tresnerian, gelako jarduerak modu onenean jarraitzeko eta ikasle guztiek eskola arrakasta lortzeko di- tuzten eskubide berberak bermatzeko. 199

Tertulia Literario DialogikoaTertulia Literario Dialogikoak munduan idatzi di-ren liburu klasiko ospetsuenak irakurtzeko eta ho-rietaz berba egiteko modu berezia da. Irakurketahonen xede nagusia ikasleen iritzi eta sentimen-duak lantzea da eta horretarako elkarrizketa, ar-gudioa, eztabaida eta hausnarketa bultzatzen dira. Miguel Loza: “Irakurri ondoren sortzen diren komentario eta el- karrizketaren bidez ezagutzak eta sentipenak garatzen ditugu, pertsonalki hazi egiten gara eta horren eraginez gure inguruko pertsonekin, naturarekin edota gauzekin ditugun harremanak ere aldatu egiten dira\".Ikasleek ondo barneratu dute irakurtzeko era haueta euren iritziaz galdetuz gero, honela mintzodira: Ane Koskorrotza eta Jokin Gabiola: \"Gelako eztabai- dak dira interesgarrienak. Etxean zerbait ulertu ez baduzu, gelan besteekin berba eginez askoz hobe- to ulertzen da. Gainera,batzuetan, esaldi berbera modu askotara ulertzendugu eta horrek eztabaida sortzen du.Batzuek pentsatzen dute “klasikoak” astunak edoaspergarriak direla, baina hori ez da horrela. Gukabenturazkoak edo amodiozkoak aukeratzen ditu-gu eta errazak eta dibertigarriak dira irakurtzeko\".Liburutegi tutorizatua Maite Etxebarria, Liburutegiko arduraduna- ren esanetan: “Liburutegi tutorizatua, ohiko liburutegi ba- tek eskaintzen dituen zerbitzuak gaindituz, ikasketan beharrizana duten ikasleentzako ikasgela bihurtzen da. Bazkal orduko tarteak edota arratsaldeak aprobetxatuz, ikasleek talde txikietan banatzen dira eta talde hauenhelburu nagusia ikasketak egunean eramatea da, elkarren artekolaguntzaz zein irakaslearen gidaz baliatuz”.Modu horretan, ikasketa maila igotzeaz gain, ikasleek gelakopartaide sentitzen dira, beste ikaskideen erritmoa jarraitzekogaitasunarekin eta estimu pertsonal altuarekin. 200

TERTULIA LITERARIO DIALOGIKOAREN FUNTZIONAMENDUATertulia egin aurretik• Garrantzitsua da funtzionamenduaren arauez talde osoarekin hitz egitea, arazoak sahiesteko edo tertulia bera ez desbideratzeko.• Kontuan izan beharreko ezaugarriak: Ekarpen guztiak onartzen dira, inori ez zaio barre egin behar esan duenagatik. Txandak errespetatzea oso garrantzitsua da. Hasitako gaia bukatu behar da beste paragrafo batera pasa orduko. Denek izango dituzte ardura lanak: idazkari, moderatzaile … horregatik denek lagundu behar dute tertuliaren jarrai- pena egokia izan dadin.• Liburuaren aukeraketa denen artean egingo da.• Aste horretan zenbat orrialde irakurriko diren erabakiko da, kon- tuan izanda parte hartzaile guztien iritzia.Tertulian bertan• Kapituluarekiko iritzi orokorra emanez has daiteke eta ondoren, orrialdeen ordena errespetatuz, txandaka hitz eginez jarraituz.• Irakurleen iruzkinak amaitzerakoan aukertutako beste paragrafo batera pasatuko gara, eta horrela jarrituko du prozedurak. Kapitu- lua amaitzen denean hurrengora pasatuko gara eta berriz errepi- katuko dugu prozedura bera.• Partaide guztien iritziak jaso ondoren, hurrengo saiorako zenbat orrialde irakurriko diren erabakiko da.• Txandak errespetatu: beti eskatu behar da txanda hitz egiteko. Denek berba egin ahal izateko komentarioak laburrak izango dira.• Besteen iritzien errespetua: adostasunera heltzea ez da halabeha- rrezkoa, testu bera ikuspuntu desberdinetatik ulertzen dugulako, horrexegatik, iritzi guztiak errespetatu behar dira. Tertuliako par- taide guztien ekarpenekin ulertzen dugu liburua.Tertulia ondoren• Saio bakoitzaren ostean, garrantzitsua da tartean eman diren in- terakzioak, parte hartzeak, iritzi guztien errespetua eta tertulia- ren garapena aztertzea.• Aukeratutako testuaren amaieran, emankorra izan den, ze ekar- pen izan dituen, interes maila, egokitasuna etab. ebaluatuko dira.• Saio bakoitzeko ebaluaketa laburra izango da, tertulia bera amaitu ondoren.• Ez dago era bakarra ebaluaketa orokorra egiteko: tertulia modura egin daiteke edota fitxa labur batekin.

PROIEKTUAK Emaitza akademikoen hobekuntzan protagonismo berezia hartzen dute Eskolako Proiektuek. Hala dio Lorena Amutxastegi ikasketabu- ruak: “Irakasle bakoitza ezin da ibili bere kabuz, bakarka eta aislaturik. Ondo funtzionatzeko talde lan asko egin behar da, erabakiak hartu aurretik ondo pentsatuz eta guztion artean eztabaidatuz”.Eskola Agenda 21Eskola Agenda 21eko proiektuaren bidez, eskolak naturarekiko duen konpromisoa berrestendu, eta horren adibide dira, besteak beste, Eskolako Ortua, Oinez busa, Ikasle Berdeen Asan-blada, Inguruneko Batzorde Mistoa, Udalarekin eta beste ikastetxeekin elkarlana, Curriculumegokitua, Ingurunearen mintegia… Euskararen Unibertsoa Amaia Aboitiz eta Nekane Plaza: \"Eskolako hizkuntza nagusia eus- kara denez, euskaraz bizi gara eta euskara da gure ardatza. Ildo ho- nen barruan kokatzen dira Hizkuntza Normalkuntzaren Proiektua, Ikasle etorkinen euskaratze programa, gurasoen alfabetatze ikasta- roak, euskara mintegia… eta beste zenbait egitasmo\".Ingelez GoiztiarraLau urtetik aurrera Haur Hezkuntzako ikasleek hastapeneko harremana izaten dute ingele-sarekin. Jolas, kantu, marrazki eta egoera ludikoetan oinarrituz umeek hizkuntza berriarekinohitzen hasten dira.Txaro Arritola irakaslearen esanetan: \"Adin honetako helburu nagusia ikasleek oinarrizko entzu-mena lantzea edota ahoskatzeko doinua hartzea da. Ondoren etorriko dira egoera konplexuagoaketa exigentzia maila handiagoak\". Kulturartekotasuna Fabiola Molinuevo, Lutxi Urzuriaga, Juana Mari Elu: \"Kulturarte- kotasun proiektuaren ikuspegitik aniztasuna altxorra da, aberastu egiten gaituelako eta nahi dugun eskola egiten laguntzen digulako. Ikuspuntu honetatik lantzen dugu Harrera Programa, Sentsibilizazio Prozesuak, Inklusio jarduerak, Kulturarteko Batzorde Mistoa, Hezki- deta-Elkarbizitzako mintegia…\".Zientzia ProiektuaZientzia Proiektuak ikasteko ohikoak diren liburuen mugak gainditu eta esperimentazioarenbidez ikasleak zientzia mundura hurbiltzea du helburu. Horretarako, laborategian edota gureinguruan dauden baliabideak erabiltzen ditu eskolak hainbat esperimentu egiteko eta roboti-karen munduan murgiltzeko. Kirol Proiektua Janira Santana eta Jose Salio: \"Kirol Proiektuak nortasunaren eremu psikiko, sozial, pertsonal, afektibo eta motrizak garatuz ikaslearen heziketa integrala bultzatzen du. Helburuetako batzuk dira kirol zaletasuna ikasle guztien artean barneratzea, kirolean elkartasuna, adiskidetasuna eta zuzentasuna garatzea, kirol eskaintza hobe- tzea...\".Eskola 2.0Eskola 2.0ren helburu nagusia IKTak eskolako eremu guztietara hedatzea da. Hau da, ikasleenikasketa prozesuetara, eskolako administrazio eta funtzionamenduko esparruetara eta azke-nik, irakasleen arteko harreman, prestakuntza eta kudeaketara. 202

“SCIENCE in ENGLISH”Arlo honetan “Ingurune edo Natura”ko gaiakingelesez lantzen dira eta ikasleek bateraikasten dituzte naturako edukiak eta ingele-sa. Hortaz arduratzen diren Bakarne Idoiaga-beitia eta Mari Etxebarria irakasleen iritziz,Natura ingelesez lantzeak hainbat abantailadakar: Bakarne Idoiagabeitia, Patricia Aristondo, Txaro Arritola eta Mari Etxebarria. • Lantzen diren gaiak bizitzarekin lotura estua daukate- nez, Ingelesa modu naturalean irakas eta ikastea. • Ikasteko motibazioa edo gogoa handitzea. • Hiztegi zabalaz jabetzea eta hainbat egitura beregana- tzea. • Ulermen eta adierazpen mailak sendotzea: Gai ezberdin asko lantzen dutelako. Teknologia berriak erabiltzen dituztelako Ahozko eta idatzizko aurkezpen eta lan proiektuekin adierazmen gaitasunak hobetzen dituztelako. Zientzia esperimentalak ikasleen parte hartze prakti- koa ahalbidetzen dutelako. 203

Neurohezkuntza Neurozientzia + HezkuntzaNeurozientziaNeurozientzia zerebroa ikertzeko teknologiaren garapenari loturikdago. Azken hamarkadetan teknologia horrek izan duen aurrerapenizugarriak aukera ugari zabaldu ditu burmuinaren, adimenaren etaportaeren arteko harreman, egitura eta funtzioak ikertzeko.Zerebroak nola egiten duen jakiten dugun neurrian are eta informaziozehatzagoa izango dugu zentzumen, pertzepzio, pentsaera, goga-men, imaginazio, afektu eta, orkorrean, gure jokabideez.Ildo horretan, neurozientziek curriculuma garatzeko berariazko hezi-keta programen diseinuan lagun dezakete, baita ikasketa prozesuakulertzeko ere, edota ikasketarako testuinguru baliagarriak bereizteko.Neurozientzia: nerbio-sistemaren garapena, egitura, fun- Neurohezkuntzatzioa, farmakologia eta patologia aztertzen duen zientziada. Neurohezkuntza, neurozientzia eta hezkuntzaren arteko zubia eraiki nahiNeurona: burmuinak duen zelula mota bat da, edo beste duen jakintza-arlo berria da. Neurohezkuntzan bat egiten dute zerebroa-modu batera esanda nerbio sistema osatzen duen unitate ren funtzionamenduak eta psikologia, soziologia, pedagogia, medikuntzamorfologiko eta funtzionala. Egitura eta forma oso desber- eta beste hainbat ezagutza arloko jakinduriak. Neurohezkuntzaren hel-dinak har ditzake, baina guztietan bereiz ditzakegu soma buru nagusia ikasketa prozesuak hobetzea eta irakaskuntza metodoakedo gorputza eta luzakinak, axoiak edo dendritak. Jaiotzatik eguneratzea da. Neurohezkuntzaren ikerketak, hain zuzen ere, honakoehun mila milioi neurona ditu garunak. hauetan oinarritzen dira:Sinapsia: Charles Sherringtonek asmatutako termino haubi neuronen arteko informazioa trukatzeko konexio berezi- • Nola hedatu geletan, sentimendu, jakin-min edota atentzioa bezalakotuari dagokio. Neuronen arteko nerbio bulkada bi modutantransmiti daiteke: sinapsi elektrikoz edo sinapsi kimikoz. zerebru prozesuez dagoen informazioa.Neurona bakoitzak egin dezakeen sinapsi kopurua oso alda-korra da, neurona motore baten 5.000tik zerebeloko korte- • Nola identifikatu ikaskuntza eta memoriaren garapenerako beharrez-xeko neuronaren 90.000raino.Gogoa (burua): burmuin edo garunaren eraginez buruan koak diren osagai esanguratsuak eta haurtzarotik izan dezaketen era-sortzen zaizkigun pentsamenduak eta sentimenduak , kon- bilera.tzienteki ala kontzientziarik gabe. Buru-garun espresioak bielementu horien arteko lotura banaezina adierazten du. • Nola sortu burmuina ikertzen duten zientzien eta psikologia eta portae-Malgutasuna: Termino honek giza garunak egoera desber-dinei egokitzeko duen gaitasun etengabea adierazi nahi du. raren arteko egitura kontzeptual zientifikoa.Nerbio sistemaren aldaketa esperientziek, ikasketek, garunlesioek edota bestelako faktoreek eragindakoak izan daitez- • Nola identifikatu irakas-ikas prozesurako erreminta onenenak; nola de-ke.Aldi (denboraldi) sentsibleak: izendapen honekin garu- tektatu ikasketan sortu daitezken arazo neurologiko eta psikologikoak,naren garapenean garrantzitsuak diren epeak azpimarratu eta nola eraiki afektuen eta ezagutzaren arteko orekaren bidez herritarnahi dira. Epe hauetan burmuina testuingurutik eratorritako kritikoak.estimuluekin garatzen da; hala gertatzen ez denean, izandaiteke zenbait funtzio motore edo sentsorial normalta- 204sunez ez garatzea eta, ondorioz, bestelako laguntza jasanbehar izatea.

Neurozientziak eta Hezkuntza • CurriculumaGaur egun neurozientzietan egiten ari diren ikerketek eragin zuzena Haurtzaroko eta oinarrizko curriculumean ulermen erreflexiboa eta funtzio exekutiboa landuko dira bereziki, bi elementu horiek direlakodaukate hezkuntzako zenbait alorretan. etengabeko prestakuntzaren eta hobekuntzaren oinarriak.• Harremanak • Osasun mentalaBurmuina beste kideen burmuinarekin batera garatzen da, hau da, Kognizioaren eta burmuinaren funtzionamendua curriculumaren eduki bihurtuko da, burmuinean ematen diren funtzio guztiak trebatusoziala da. Burmuinean ematen diren funtzioak besteekin ditugun ha- daitezkelako eta praktikarekin hobekuntzak eragiteko aukera zabal- tzen delako. Horrek guztiak onurak ezarriko ditu heziketa prozesuan.rremanetan eraikitzen dira eta hortaz, nabarmena da testuinguruaren • Atsedenaldiaketa ikasketaren eragina. Etorkizuneko eskola jardunak ariketa fisikoetarako atsedenaldi gehia-• Sentimenduak eta arrazoiak go izango ditu, ariketa akademiko eta ariketa fisikoen arteko uztarke- ta eskola emaitzen hobekuntzarekin lotzen delako.Burmuinaren egitura afektiboa eta pentsatzeko edo ingurua haute- • Problemen ebazpenamateko egiturak banaezinak dira. Afektuak eta arrazoiak, biak ala Probleman ebazpena heziketaren muina bihurtuko da, garun fun-biak, elkarloturik garatzen dira eta elkarreragina nabarmena da ikas- tzioen garapena testuinguru desberdinetan sortzen diren egoerak konpontzen bideratzen delako. keta prozesuetan Ispilu neuronak• Adina eta zerebroaren garapena Ispilu neuronak, beste pertsonekin harremantzeko zerebroak di-Orain gutxira arte pentsatu izan bada ere burmuina haurtzaroan baka- tuen neurona espezializatuak dira. Neurona horien eraginez, beste kideenganako enpatia, edo besteen sentimenduak ulertzeko gai-rrik garatzen dela, gaur egungo ikerketek alderantzizkoa nabarmen- tasuna sortzen dugu. Adituen esanetan, animaliek ere badute neu- rona mota hau, adibidez txakurrak edo tximinoak, baina gizakiendu dute, burmuina etengabe ari dela aldatzen eta ikasketa prozesuak kasuan bereziki garatu dira, eta kultura eta gizartearen sorreran daudela esan daiteke.adin guztietan ematen direla. Neurona mota hau Giacomo Rizzolattik aurkitu zuen 1990ko ha- markadan, makakoekin lanean ari zela. Makakoek ariketaren bat• Nerabezaroa burutzen zutenean, baita besteek burutzen zutela ikusten zu- tenean ere, zerebroko kortex bentralean neurona jakin batzuekNeurohezkuntzaren ikuspegitik nerabezaroak ezaugarri bereziak ditu aktibatzen zirela egiaztatu zuen. Ondoren, pertsonekin egindako ikerketek ere aurkikuntza berretsi egin dute. Neurona sistema ho-(poda sinaptikoa eta mielinizazio prozesuak martxan diraute) eta nek erlazio sozialak garatzen laguntzen digu eta gizartea bezalako egitura konplexuak mantentzeko ezinbestekoak dira.horregatik antzeman berri diren ezaugarriak kontuan izango dituzten Antonio Damasio.hezkuntza ikuspegi bereiztuak sortuko dira.• Garapen nahasketak: dislexia, diskalkulalia…Neurozientziak garatutako markatzaile neuralak eta froga genetikoakinstrumentu baliagarriak izango dira garapen nahasketak edota ikas-kuntza arazoak goiz antzemateko. Modu horretan, dislexia, diskalkulaliaedota bestelako arazoei aurre egiteko baliabide gehiago izango ditugu.• MotibazioaIkasketak hobetzeko motibazioaren ikuspegi berritzaileak sortukodira jolasarekin, ziurgabetasunarekin, nobedadearekin eta garunarenordain-sari sistemarekin loturik.• Hizkuntza: fonologíaGrafiaren eta soinuaren arteko harremanak nabarmentzen dituztenikuspegi “fonetikoek” gero eta indar handiago izango dute irakurketa-idazketako prozesuetan.• MatematikaNeurozientziaren arabera eta hizkuntzarekin gertatzen den modura,jaiotzatik daukagu matematikarako sen berezia eta aurkikuntza ho-rrek hurrengo urteetan irakaskuntza eredu berriak sortuko ditu.• Ikusmenaren indarraObjetu baten irudikapenak objektua errealitatean ikusteak bezainbeste adimen funtzio abiarazten ditu. Horren harira, irudikapenarekinloturiko estrategiak nabarmen handituko dira irakaskuntzan.• SormenaKontzeptu desberdinen arteko loturak apenas antzematen direnean,sormenarekin loturiko burmuin prozesuak indartu egiten dira etaemaitza ikusgarriagoak azaleratzen dira.• Lanerako memoriaMemoria ikasketaren oinarrian dagoen funtzioa da, horregatik curri-culumean atentzio berezia izango du, batez ere lanerako memoriadeitzen denak. 205

ELKARBIZITZAREN ELKARBIZITZAren eremua EREMUA Elkarbizitza eta harremanen eremuan senide, ikasle, irakasle eta eskola komunitateko eragileek bat egiten dute giro oparoaren alde eta bazterketa zein indarke- ria mota guztien kontra. Gure ustez, etxean, kalean eta eskolan gertatutakoa banandu ezina da, arazoak sortzen direnean aipatutako hiru esparruetan eragina dutelako. Hona hemen Elkarbizitza bideratzeko sortu- tako zenbait programa eta egitura: Hezkidetzako Programa: “Berdintasuna eta Anizta- suna Ikasleen Harremanetan” Eskolak sortu berri duen programa hau Eusko Jaur- laritzak hartu du berrikuntza eredutzat eta oraintsu aurkeztu duen “Hezkuntza-sisteman hezkidetza eta genero-indarkeriaren prebentzioa lantzeko Gida Pla- na”ren barruan kokatzen da. Proiektuaren arduraduna den Monika Endeizak honela laburbiltzen du: \"Hezkidetzako programak, ikas- kideen arteko indarkeria mota guztiak saihestuz, neska-mutilen bizikidetza eta harreman egokiak bideratu nahi ditu. Horretarako bi esparrutan kokatzen da: hezkide- tza eta berdintasunean alde batetik eta genero indarkeria prebenitzeko maitasunaren eta sexualitatearen hezkuntzan bestetik\". Hezkidetza eta elkarbizitzako programa garatzeko es- kolako eragile guztien elkarlana behar denez Batzorde Mistoa erabiltzen da koordinazio lanetarako. Batzor- deko partaide den Fatima Ziluagak honela dio: \"Batzordearen zeregin nagusia es- kolako harreman giroa kudeatzeko estrategia adostuak bideratzea da, eta etxean, kalean edota eskolan ematen diren arazoei erantzun bateratuak proposatzea\".

Tutoretza programa Ikasleen arteko laguntza eta elkartasunaPrograma honen helburu nagusia ikasleen jarraipena eginez zuze-neko aholkularitza eskaintzea da. Honetarako irakasle-tutoreaz Jolas tokien erabilera: jolastokien kudeaketa ikasle eta irakasleengain ikaslearen heziketan zerikusia duten eragile guztiek parte artean egiten da. Patioak zenbait gunetan banaturik daude: baloigu-hartzen dute: irakasle espezialistak, hezitzaileak, begiraleak edota neak, jolas kooperatiboenak, pasealekuak, lasaiguneak eta abar. Gu-senideak. Honela laburtzen du bere lana Eli Mendieta tutoreak: neotan “ikasle-zaintzaileak” egoten dira materialak banatzeko edota laguntzeko. Barikuetan, “barikuolgetan” antolatzen da, irakasleen la- “Tutoretza programak helburu doblea du: alde guntzarekin baloi gabeko joku eta jolas berriak ikasteko. batetik, ikasle bakoitzaren autoestimua eta ikasketa prozesuaren jarraipena egitea, eta, IkasLagunak: 5. eta 6. mailako ikasle nagusiak txikiez arduratzen bestetik, gelako harremanak zaintzea”. dira eta besoetako egiten dituzte. Honela, astean birritan, Hasiera Zikloko eta Haur Hezkuntzako ikasleei eskeintzen diete laguntasuna. Esan bezala, tutoretzako atal garrantzitsue- Gehienetan, laguntza hau irakurtzeko, idazteko edota matematikako tako bat senideekin batera lan egitea da. kontuak egiten ikasteko erabiltzen da. Lankidetza honen helburu nagusia, informazioatrukatzeaz gain, seme-alaba edo ikaslearentzako baldintzarik ho- Talde kooperatiboak: ikasleak talde txikietan banatzen dira proiek-berenak ziurtatuko dituen plangintza bateratua eta koordinatua tuak gauzatzeko, bakoitzak betebehar zehatza du eta elkarrekin lanegitea da. egin behar dute helburuak lortzeko. Talde hauetan ikasketak eta ha- Iñaki Uskolarentzat \"senideekin momento eta rremanak elkarrekin lotzen dira, guztien arteko kooperazioa ezinbe- leku askotan berba egiten dugu, baina formalki tekoa delako. lau bider batzen gara kurtsoan zehar: Kurtso hasierako batzar orokorrean, ikasturtean zehar Jantokiko laguntza: bost eta seigarren mailako ikasleak txikiei jaten egiten diren bakarkako hiru batzarretan eta emateko laguntza eskeintzen dute jantokian. Horrez gain, bazkaldu beharrezkoak diren guztietan, hau da, astero- ostean, eurak dira hortz garbiketa egiteko ere arduratzen direnak. ko izaten dugun batzarrerako orduan\". Ikasle Ordezkarien Foroa: Ikasle Ordezkarien Foroa eta Gelako Tu-Bazkalorduko Bake Programa toretzako Asanblada elkar osatzen duten egiturak dira. Batean zeinJantokiko begirale eta zaintzaileek bazkalorduko “Kulturaren Ba- bestean ikasleen iritziak jasotzen dira eta, modu honetan, eskolarenkea eta Bakearen Kultura” programa gauzatzen dute. Eguerdiko kudeaketan euren partaidetza ziurtatzen da.12:30etik 14:30era hirurehunetik gora ikaslek parte hartzen dutejolas kooperatiboetan eta bestelako hainbat jardueratan. Hala dio Ikasle Ordezkari Berdeak: Eskola Agenda 21 programaren ordez-programaren koordinatzailea den Tere Outeriralek: kariak dira ikasle hauek. Gela bakoitzetik ikasle bat edo bi (adinaren arabera) batzen dira Ordezkari Berdeen Foroan eta ingurumenarekin \"Eguerdiko Bake Programan bat egiten dute jo- loturiko gaiak adosten dituzte irakasle arduradunarekin batera. lasek eta baloreek, eta helburuen artean elkar- bizitza hobetzea, elkarrenganako errespetua eta elkartasuna garatzea eta hezkidetzarekiko ikuspegia bultzatzea daude\".

ELKARREKIN: bizikidetzarako programa integralaElkarrekin programak ikastetxea leku segurua, indarkeria gabekoa,lasaia, atsegina eta maitekorra eraikitzea du helburu. Horretarakosakoneko eraldaketak sustatzen ditu konpetentzia eta helburue-tan, edukietan, ordutegian eta irakasle eta komunitatearen partehartzean.Helburu eta Edukiak lantzeko hiru esparru: Hezkidetza eta Sexualitatearen hezkuntza: neska eta mutilen arteko harremanak lantzeko. Bizikidetzarako eta Gatazken Kudeaketarako gaitasunen Hez- kuntza: indarkeria mota gutiak prebenitzeko eta gaitasun sozia- lak lantzeko. Emozio, Afektu eta Sentimenduen Hezkuntza: nork bere burua ezagutzeko eta bestenganako enpatia sorrarazteko.Hezkuntza komunitatearen prestakuntza eta parte hartzeaFuntsezko aldaketak eskolako eragile guztien parte hartzea es-katzen du eta elkarbizitzaren kasuan, akaso, exijentia hau are etasakonagoa da. Sinesmen, jarreren eta jokabideen eraldaketek eskuhartze komunitarioak abian jartzera derrigortzen gaituzte eta ho-rren baitan kokatzen da prestakuntzaren beharra ere.Elkarrekin programako prestakuntzak hezkuntza komunitatekoeragile guztiak kontuan hartzen ditu, guztiekiko berariazko jar-duerak antolatuz eta bakoitzak egin ditzakeen ekarpenak moduonenean garatuz. Ikasleak Eskolako BoluntarioakIrakasleak langileakSenideak Zaintzaileak Ikasle nagusiak Begiraleak Herriko eragileak 208

OrdutegiaElkarrekin programaren sendotasunak hiru zutabe nagusi ditu:• Ordutegian finkotasuna eta maiztasuna: astean hiru edo lau saio lantzen dira gutxienez eta horretarako ikas-arlo guztiak erabiliko dira.• Parte hartzea: tutoreez gain, irakasle espezialista eta eskolako eragile guztien parte hartzea ziurtatzen da, bakoitzak berari dagokion ar- loan programaren edukiak txertatuz (heitzaile, begirale, zaintzaile, senide, herriko eragile...).• Curriculuma: edukiak lantzeko gaur egungo programa eta jarduera arrakastatsuetan oinarritzen da.Hasiera zikloa Martitzena Eguaztena Eguena Barikua Astelehena * Aukerakoa Foroa Kanpainak Bizikidetza eta Gatazken Emozio, sentimendu eta Hezkidetza: NAHIKO Martitzena Ospakizunak programa Balioen hezkuntza kudeaketa afektuen hezkuntza (Erlijioa) EguaztenaErdi zikloa Foroa Eguena Barikua Astelehena Kanpainak * Aukerakoa Ospakizunak Bizikidetza eta Gatazken Hezkidetza: NAHIKO kudeaketarako programa hezkuntzaGoi zikloa Martitzena Eguaztena Eguena Barikua Astelehena Foroa Jolas kooperatiboak Hezkidetza/BalioakEmozio, afektu eta senti- Sexu Hezkuntza Kanpainak (H. Fisikoa) (Ingelesa) Ospakizunakmeduen hezkuntza edo NAHIKO programa 11 12 1 210 394 87 65 209

PARTE HARTZEAREN PARTE HARTZEAren eremua Senide eta Komunitateak parte EREMUA XXI. mendeko irakaskuntzaren eraginkorta- hartzeko moduak suna senide, irakasle, ikasle eta komunitateko eragileen lankidetzan datza, guztiok bat eginez (INCLUD-ED: Strategies for Inclusion and Social Cohesion in emaitza hobeak lortzen direlako. Horregatik Europe from education) parte hartze eta kolaboraziorako zenbait gune eta egitura antolatu ditugu: Lan Talde Mistoak 1.- Informatiboa: Irakasleek informazioa trasmititzen diete (senide, ikasle, irakasle, eta boluntarioekin osa- senideei. tuak); Senideen Asanblada; Gelako Senideen Familiak informazioa batzarren bidez jasotzen dute, baina ez Ordezkaritza; Senideen Elkartea, Eskola Kon- dute erabakietan parte hartzeko aukerarik. tseilua, Batzorde Iraunkorra, Gelako Ikasleen Or- 2.- Kontsultiboa: Irakasleek iritzia eskatzen diete senideei dezkaritza, Ikasleen Foroak, Ikasleen Asamblada Senideek erabakitzeko eskubide urria daukate eta parte har- Orokorra, Boluntarioen Sarea... tzea gurasoak konsultatzera mugatzen da. Erabakiak irakas- leen esku daude. Gurasoen parte hartze erabakikorra ohiko Euskal Herriko Gurasoen saria. organo ofizialetan gauzatzen da. 3. Erabakiorra: Komunitatearen parte hartzea erabakitzeko prozesuetan gauzatzen da. Senideak eta komunitateko gainontzeko eragileek batzor- deetan batu ondoren, irakasleekin batera eraikiko duten proiektua partekatzen dute. 4. Ebaluatiboa: Curriculumaren garapenean eta ebaluazioan parte hartzea ahalbidetzen da. Gurasoek ikasketekin loturiko erabakietan parte hartze zuze- na daukate, eta curriculumaren garapenean eta ebaluazioan parte hartzen dute irakasleekin batera. 5. Edukatiboa: Geletan eta ikasteko eremuetan parte hartzea ziurtatzen da. Guraso eta boluntarioen parte hartzeak helduen inplikazio zuzena dakar ikasketa prozesuan. Nagusi bat baino gehiago gelan egoteak irakas-ikas estrategiak handitzeaz gain, arreta pertsonalizatuago eskaintzea ahalbidetzen du. 210

Guraso Elkartea Guraso Elkartearen HelburuakGuraso Elkartea orain dela ia 40 urte sortu zen eskolan. Or-dutik hona beti aritu da ikasleen eta senideen eskubideak • Guraso guztien ordezkari izan.babesten eta irakasleekin elkarlana partekatzen. Senideen • Gurasoei laguntza eta aholkularitza eskaini.Elkartea zabalik dago senide guztientzat, eta guztiek parte • Eskolako erabaki garrantzitsuak guraso guztiekin partekatu.har dezakete jardueretan zein erabakietan. Honela mintzo da • Gure seme-alaben heziketa prozesuan aktiboki parte hartu.Ainize Alzibar Guraso Elkarteko lehendakaria: • Senideen Eskola dinamizatu eta gurasoen prestakuntza bideratu. • Eskolaz kanpoko ekintzak antolatu, jarraipena egin eta ebaluatu. \"Guraso Elkarte dinamiko eta gogotsua • Eskolaz kanpoko begiraleen kudeaketaz arduratu. ordaindu ezinezko altxorra da. Azken • Irakasleekin elkarlana garatu Batzorde Mistoetan zein bestelako finean, guraso eta irakasleak helburu berdina daukagu: gure seme-alabentzat egituretan. emaitzarik onenak lortzea ikasketetan eta pertsona izateko eran. Hau da, ikas- • Eskolako ordezkaritza-organo gorenean gure ahotsa eta iritziak le onak eta jakintsuak izatea\". entzunarazi.Geletako senideen ordezkaritzaGela guztietan senide arduradunak daude. Senide hauek, es- • Udal eta instituzioekin lankidetza izan.kolako sarea osatuz, Senideen Elkartearekin edota irakaslee- • Jaiak eta ospakizunak antolatu.kin koordinatzen dute lana. Sarearen helburu garrantzitsue-na, gelako kudeaketa egiteaz gain, ikasketekin eta eskolakoprogramekin zerikusia duten erabakietan parte hartzea da.Horra zer dioen bertako partaidea den Irune Portillok: \"Gure seme-alaben gelako ordezkari iza- teak zenbait eginkizun dakartza. Alde batetik gelako gurasoak elkarrekin bat eginda egotea. Bestetik Guraso Elkar- tearekin ere koordinaturik egotea, batez ere zenbait gai landu behar direnean. Gelako irakaslearekin ere elkarlana egiten dugu, gelarako zerbait behar de- nean edo bestelako hainbat gauzatan\".Lan talde edo batzorde mistoakBatzorde Mistoak senide, ikasle, begirale, bolondres eta ira-kaslez osatutako lan-taldeak dira. Batzorde hauen helburunagusia eskolako egin beharrak elkarren artean lantzea etagauzatzea da. Taldeok, eskolaren kudeaketa demokratikoabermatzeaz gain, ezinbestekoak dira jendearen indarrak ba-tzeko eta balio handiko helburuak lortzeko. Hala ikusten dugurasoa den Bego Akarregik: “Guretzako garrantzitsua da irakasle, ikasle eta beste persona batzuekin osa- turiko batzordeetan partehartzea. Ba- tetik laguntza zuzena emateko aukera zabaltzen digutelako eta bestetik esko- lan gertatzen den guztiaren berri izaten dugulako. Gaur egun 8 batzordetan ari gara lanean: Iraunkorra, Jantokia, Ki- rola, Hezkidetza eta Elkarbizitza, Hiz-kuntzak, IKT-ak, Kulturartekotasuna, EA21”. 211

Ikasleen parte hartzea Maite Arandia eta JosebeEskola eta heziketaren ardatz legez, ikasleen iritzi eta esatekoak ordez- Alonso (unibertsitatekokaezinak dira kudeaketa eta antolaketa egituretan. Horretarako sortu dira aholkulariak).aipaturiko Foro, Gelako Batzar eta Ordezkaritzaz gain, Lan talde Mistoak Nerea Jaio eta Bego Men-edota Asanblada Orokorra. Izan ere, gelatik asanblada orokorreraino gor- txaka (Berritzegunekopuzten den ibilbideak helburu bikoitza du, hain zuzen, hezkuntzarekin ze- aholkulariak).rikusia duten erabakietan eskolako eragileen arteko oreka ziurtatzea etaikasleek heziketa prozesuaren arduradun eta protagonista bihurtzea. Halaazaltzen dute 5. mailako ikasleek:\"Astero astero egiten ditugu gelako batzarrak tutoretza orduetan. Batzarro-tan eztabaida luzeak izaten ditugu, batzuetan gure gelako gauzetaz, bainasarritan eskola osoarekin zerikusia duten gaietaz. Adibidez, azken aldian el-karbizitza eta hezkidetzarekin lotutako arauak eztabaidatzen ibili gara. Ge-lan eztabaidatu eta adostu ondoren, eskolako foro orokorrera eraman dituguiritziak eta han guztion arteko akordioak hartzen ahalegindu gara\".Boluntarioen sareaHezkuntza proiektuan nabarmentzen den ezaugarri bat boluntarioen etakomunitateko kideen laguntza da. Hauek guztiek modu eta egitura desber-dinetan kolaboratzen dute, gelatik hasi eta kudeaketa organo gorenetarai-no. Boluntario lanetan diharduten pertsonek ilusioa sortzen dute inguruan,ikasteko eta irakasteko eredu berriak dakartzate eta zenbait kasutan ikas-leen egoerak ulertzeko estrategia eraginkorrak proposatzen dituzte. Bo-luntarioei esker ikasleek arreta pertsonalizatuagoa daukate eta, ondoriozharremanak eta jakintzak hobetzen dituzte. Arantza Erkiaga: “Gu ingelesa lantzen egoten gara sei- garren mailan eta gure zeregin nagusia ingelesez berba egitea da. Talde txikietan izaten denez ikasleek gehiago ikasten dute”. DBHko ikasleak: “Institutuko DBH 4. mailako ikas- leak astero etortzen gara boluntario modura Haur eta Lehen Hezkuntzara. Gutariko bakoitza talde txiki baten arduraduna da eta guk bideratzen ditugu, tuto- reak esandakoarekin, talde horretan egin behar diren ekintzak.Oso aberasgarria da umeekin egotea, eurak eta geuk, biok, ikasten dugulako”. Bittor Txakartegi: \"Orain dela hogei urte hasi ginen eskolako umeekin tailer desberdinak egiten. Hasieran itsasoko kontuak ziren: morapiloak, ipuinak eta pa- sadizuak... Eta azken urteetan trukaketan ibili gara: umeak guri erakusten “mobila” nola erabili, adibidez, eta guk eurei beste gauza batzuk... \". Aholkularitza Behin eta berriz esan dugun modura, eskola ez daburbuila batean isolaturik bizi den izakia. Alderantziz, bere izaeragatik etadituen eginkizunengatik, inguruarekin etengabeko harremanetan dagoenmikrokosmos bizia da. Lotura estuak ditu herritarrekin, udalarekin, kultureta kirol eragileekin, unibertsitateekin, Berritzeguneekin, ikastetxeekin,hezkuntza-ikuskaritzarekin… Hauekin guztiekin partekatutako elkarlanakbermatzen du teoriaren eta praktikaren arteko uztarketa prozesuen sen-dotasuna. Horrek guztiak dakar irakasleen esku-hartzea hobetzea eta ikas-leen heziketa ibilbidea erraztea. 212

ESKOLAKO LANGILEAK Jantokiko zaintzaileak.Jantokiko zaintzaileak etaeskolaz kanpoko begiraleakEskolako ordutegi araututik kanpo garatzen di-ren jarduera anitzek gero eta indar gehiago har-tzen dute ikasleen heziketa integralean. Eguer-diz eta arratsaldez burutzen diren ekintzokikastetxeko hezkuntza formala osatzen eta bo-robiltzen dute. Horri esker, ikasleek aukera ezinhobea daukate nahiak asetzeko eta dohainaklantzeko. Eta eginkizun honetan berebiziko ga-rrantzia dute eskolako zaintzaile eta begiraleek,eurak direlako, egunero eta hiru orduz, ikasleenheziketa ez formalaren arduradunak. Jolasa etaikasketak bateratuz, begiraleek ikasleen erre-ferente bihurtzen dira, irakasle eta senideekinbatera umeen heziketa integrala partekatuz.Horregatik begiraleak tituludunak dira eta ira-kasleekin batera parte hartzen dute eskolakoprestakuntza orokorrean, helburuak partekatuzeta proiektuetan protagonismoa hartuz. Eskolaz kanpoko begiraleak.Garraioko zaintzaileak.

Lekeitioko UdalaLekeitioko Udalarekin lankidetza estua dauka eskolak. Udala da eskolarenmantentze lanez arduratzen den erakunde nagusia, berarenak direlakoeraikinak eta berari dagokiolako, beraz, hauek egoera onean mantentzea.Udal Hezkuntza Batzordean herriko ikastetxe guztiak batzen dira eta horbertan adosten dituzte ikasturteko jarduera bateratuak, hala nola, Olen-tzero, Aratusteak, ludoteka eta udalekuak... Milurteko berrian Hezkuntza zinegotzi egon diren Mertxe Zabala, PiliRobles eta Mertxe Arrizubietak maitekor gogoratzen dute eskolaren aldeegindako lana. Pili Roblesen kasuan, esaterako, txikitan hiru urte eginda-koa da eskolan eta gero, gaztaroan, irakasle edo “magisteritza” ikasketakegin ondoren, berriro bueltatu zen praktikak egitera. Hona bere berbakgomutazio horiekin: \"Garai horretan neskak eta mutillak jolas orduan baño Udaleko lan saila ez giñian elkartzen ze ikasgeletan banatuta geua- Udaletxeko langileen laguntza eta lana ezinbestekoa da ikaste- zan... eta ikasketak erderaz burutzen zirian. txearen “osasunerako”. Langile hauek eskolako ohiko partaideak Urtetara eskolara bueltatu nintzan magisteritza ikasi dira eta ikasleen konfidantza izateaz gain, irakasleen eskertza ondoren praktikak egiteko. Tokia berdiña, eraikiñak ere badute eguneroko presentzia adeitsuan. Hona hemen eurek berdiñak baña nabaria zan girua, irakasteko modua esandakoa: eta, orokorrian, hezkuntza prozesua ulertzeko mo- Langileak: \"Gu ahalegintzen gara eskolako funtzionamendu oro- duak ez zeukatela nire garaikuakin zerikusirik. Eta korraren mantenua ahal denik eta hoberen egiten. Gure lanenordutik gaur egunera arte be aldaketak etengabe gertatu dira\". barruan sartzen dira kalefakzioa, elektrizitatea, aroztegia, jolas tokien garbiketa, jolas aparailuen konponketak, pintura… eta gure Mertxe Arrizubieta da gaur egungo Hezkuntzako esku dagoen gutia konpontzea\". zinegotzia udalean, berarentzat ere, herriko esko- lak esanahi berezia dute ondo baino hobeto ezagu- tzen dituelako. Txikitan bertan ibilitakoa, oraindik orain hari batek baino gehihagok lotzen du bere alaba ikasten ari den institutura. Horra zer dioen: \"Hasiera batean ikasle, gero guraso eta orain herri ordezkari moduan, herriko eskolako proiektua nerea egitendot. Eta horregatik nire helburua, gure helburua, Lekeitioko Eskola Publikoababestea eta bultzatzea da gure esku dagoen neurrian\".Egia esan, azken boladan zeharo aldatu da Udalak herriko eskolekiko duenikuspegia. “Frankoren” eskolatik herriko eskola eraikitzeko ibilbidean urtegogorrak jasan ondoren, udaletxe demokratikoen ezarrerak, astiro izanbada ere, eskolekiko begirunea erakarri du. Hasieran mantsoki eta ondo-ren indar handiagoarekin, gaur egun herriko eskolek udalaren begiruneeta babes osoa dute, beti ez bada ere hezkuntza komunitateak edo udalakberak nahi beste izaten. Milurteko berriaren hasieran (2003-2011) zine-gotzi egon zen Mertxe Zabalaren esanetan:\"Normala da eskolako guraso edo irakasleek eskola- Garbitasuneko langileakrentzako hornikutza gehiago edo diru gehiago eska- Ia hamar mila metro karratu garbitzea egunero ez da lan erra-tzea, batez ere urteetan lan gutxi egin izan bada ho- za, zortzi ordutik gora, ehundaka pertsonak erabiltzen dituztenrretan. Baina Udalaren errekurtsoak ere mugatuak eraikinak txukun mantentzeak berebiziko lana eskatzen duela-dira eta herrian lehentasun asko egoten dira. Dena ko. Eurak entzutea besterik ez dago:dela, Udalean egon nintzenean zinez ahalegindu \"Egunero garbitzen dugu dena, goitik behera, erratza eta lanbasa nintzen eskolaren alde egiten eta hori nabarmen pasatu gela, korridore eta sarreretan, gimnasioak garbitu astero gelditu zela uste dut\". eta gero ikasturtean birritan lehio guztiak, eta ez dira gutxi eh!\".214

Sukaldariak JantokiaUdaleko langileekin batera, eskolako beste oinarrizkozutabe bat sukaldariek osatzen dute. Egunero bos-tehun umeri bazkaltzen emateaz gain, erlijio edotaosasun arrazoiak direla-eta, menu egokituak presta-tzen dituzte zenbaitentzat. Honela ikusten dute eurenzeregina:Sukaldariak: \"Horrenbeste bazkalkiderentzat janariaprestatzeak erritmo handia eskatzen du, baina ohitutagaude eta geure artean ondo konpontzen gara. Urteeta-ko eskarmentua izatea abantaila handia da eta gehiagogaur egun, menu diferenteak prestatu behar ditugula-ko. Dena dela, guk beti esaten dugu gauza bera, umeakdirela zaindu behar ditugunak eta eurengatik dakigunhoberen egiten dugula\". on egin!

PRESTAKUNTZAREN PRESTAKUNTZAren eremua EREMUA Gizarteak hartu duen abiadurari aurre egiteko beharrezkoa da ezagutzak eguneratuak egotea, eta horrexegatik da nazioarteko erakundeen kez- ka etengabeko trebakuntza. Hori dela eta, Hez- kuntza Komunitateko pertsona guztientzat anto- latzen da prestakuntza, izan irakasle, senide zein eskolako beste edozein eragile. Prestaketa hau era askotakoa izan daiteke. Batzuetan eremu zaba- lak aztertzen dira eta beste batzuetan, aldiz, gai zehatzagoak. Dena dela, batera zein bestera, ko- munitateko eragileen gogo eta beharrak asetzera bideratzen da.Hezkuntza Komunitatearen Txosten adostuakprestakuntza eta parte hartze bateratua Inkestak eta iritzi guztiak jaso ondoren erabakia hartzen da eta txostenaHezkuntza komunitateko eragile guztien prestakuntza eta parte har- guztien eskura jartzen da. Guztiz komenigarria da erabakiotan, hala bada-tzea ezinbestekoa da eraginkortasuna lortzeko ikasketa prozesuetan gokie, ikasleek ere parte hartzea, normalean eurak izaten direlako sarritan,eta bereziki, harremanekin loturiko gaietan. Horregatik, komenigarria modu batera ala bestera, erabaki horien guztien partedun eta hartzaile.da eskolak abian jartzen dituen proiektuetan eta prestakuntza saioe- Adibidez:tan ikasle eta irakasleekin batera, eskolako langileak (hezitzaileak, Etxeko lanakzaintzaileak eta begiraleak), senideak edota bestelako eragileak ere Etxeko lanak noiz, zenbat, nolakoak eta abar, ikasle, senide eta irakas-egotea. Horren adibideak dira, besteak beste, azken urteotan Hezki- leen artean lortutako adostasunaren bidez erabaki dira.detza eta Bizikidetza proiektuaren barruan garatutako zenbait ekin-tza. Normalean, prestakuntza eta parte hartzearen prozesuak elkarlo- Hezkidetzaturik joaten dira eta honako sekuentzia jarraitzen dute. Hezkidetza proiektuko atal bat ikasleen Sexualitearekin loturik dagoe- nez eta sexualitatearen garapenak ohiko ikas-arloak gaindituz ikasleenHasierako hitzaldiak testuinguru desberdinetan eragiten duenez, gai honekiko prestakun-Adituen laguntzarekin, hitzaldiok gai baten inguruko sarrera edo aur- tza eskolako eragile guztiekin egiten da, hau da, senide, zaintzaile etakezpena egiteko erabiltzen dira. Hitzaldietan hezkuntza komunitate- begirale, hezitzaile eta irakasle. Modu horretara, nagusiok etxean, es-ko eragile guztiek batera parte hartzen dute eta elkarrekin egoteak, kolan edota eskolaz kanpoko ekintzetan ditugun jarrerek eta portae-bereizketa barik, giro ezinhobea sorten du. rek bide beretsua hartzen dute.Eztabaida taldeak Arauak eta Arau haustearen ondoriokGaian sakontzeko eta bakoitzaren iritzi eta ekarpenak egiteko, hitzal- Eskolako oinarrizko arauak zeintzuk diren, arau hausteak nolako mailakdien ondoren eztabaida taldeak egiten dira. Taldeok eragileka edota izan ditzaketen eta arauok apurtu edo bete ezaren ondorio zuzentzai-eragile desberdinen artean osatzen dira, kasuan kasuko. Eztabaida leak nolakoak izango diren eskola komuniteko eragile guztien arteantaldeak animatzeko testu jakin batzuk irakur eta komentatu daitezke adostu dira (begirale, zaintzaile, langile, senide, ikasle eta irakasle)edota bestelako estrategiak erabiliz gauzatzen dira. Azken helburua,guztion ekarpenak jasotzea da.Erabaki prozesuak Eskolako egutegiaTalde guztietan irtendakoa jaso ondoren, txostena prestatzen da eta Eskolako egutegiarekiko eztabaida nagusienak erabakitzeko inkestakeskola komunitateari jasoarazten zaio, taldeetan parte hartu ez dute- egiten dira senideen artean, eta horiek ezagutu ondoren hartzen ditunek ere erabaki dezaten. Horretarako, inkestak edo bestelako sistema erabakiak Eskola Kontseiluak.parte hartzaileak erabiltzen dira. Tratu txarrak eta Bullying-a Ikasleen arteko tratu txar edota Bullying kasuei aurrea hartzeko guz- tion artean erabakitzen da nola jokatu, nola parte hartu, zeintzuk ere- du edo protokolo jarraitu eta abar.

Irakasleen prestakuntza Bego Ibañez de Aldekoa eta Xabier Itu- rregi: \"Azken urteetan klaustro osoko pres-Irakasleen prestakuntza oinarrizko zutabea bihurtu da eskolan. Ira- takuntzak edo “tertulia pedagogikoak”kasleak astero batzen dira eta lau modalitatetan lan egiten dute: antolatzen ditugu, askoz ere eraginko-mailan, zikloan, mintegian eta klaustroan. Hona Lekeitioko eskolako rragoak direlako. Bestetan “mintegietan”irakasleek diotena: banatzen gara. Mintegiak arlo konkretue- tako aspektuak jorratzen dituzte. Gaur egun sei mintegitan ari garaJudith Arrien eta Amaia Uskola: lanean: Hizkuntza, Matematika, Ingurunea, Aniztasuna, Elkarbizitza\"Batzuetan gai konkretuan zentra- eta IKT-ak\".tzen gara denboraldi luzez. Adibidez, Mintegi bakoitza astean behin batzen da, ordu biko saioan. Mintegie-hizkuntzarekin loturiko metodolo- tan ateratzen dena zikloetan eztabaidatu ondoren, klaustroan har-gian. Beste batzuetan, ostera, gaiak tzen dira erabakiak. Mintegien antolaketa-egiturak eskolako ikuspegilaburragoak dira eta bi-hiru saio orokorra ahalbidetzen du, 2 urtetik hasi eta 12 urtera artekoa.nahikoak dira eztabaidarako\".

Senideen prestakuntzaIrakasleekin batera, senide eta hezkuntza komunitateko gainerako partaideenprestakuntza eskolaren ardatza da. Azken batean zenbat eta trebatuago egondenok, orduan eta hobeagoa izango da bizikidetza eta ikasleen jakintza maila.Ondoko komentarioek argi azaltzen dute gurasoen ikuspegia: Ane Lardi eta Marije Zatika: \"Guraso batek ordena- gailuak maneiatzen ikasten duenean, askoz ere au- kera gehiago izango du bere seme-alabei laguntza eskaini eta ikas-ibilbidea elkarrekin egiteko. Adi- bidez, “sare sozialak” direla eta, ezin gara atzean gelditu seme-alabok non eta zer egiten duten jakin nahi badugu\".Senideen prestakuntza Senideen Eskolaren bitartez bideratzen da. Normaleanurtero antolatzen dira ikastaroak, izan informatika, euskara edota tertulia lite-rarioak. Eta horiek ikasturte horretan interesa hartu duten beste gai batzuekinosatzen dira. Irene Iñarritu: \"Nik euskarazko klaseetan parte hartzen dut azken hiru urtetan. Niretzat oso inportantea da euskara ja- kitea nire seme-alabekin berba egiteko, ikasketetan lagun- tzeko eta beste guraso edo herritarrekin komunikatzeko\". Begoña Markuerkiaga eta Mari Jose Murelaga: \"Literaturako Tertulietan ikasleek egiten dutena egiten dugu guk ere. Liburuak irakurri, eta gero taldean komentatu. Gozada bat da bakarka iraku- rri duzuna besteekin komentatzeko aukera izatea, askoz ere gusturago irakurtzen duzu eta irakurke- ta aberasgarriagoa bihurtzen da besteen ideia eta komentarioekin\".Begiraleen prestakuntzaGuraso Elkarteak bideratzen dituen Eskolaz Kanpoko Ekintzetako arduradunnagusiak begiraleak dira. Arratsaldez antolatzen diren ekintza hauek kirolare-kin eta adierazpen artistikoarekin dute zerikusia, eta asteburuetako irteerekineta topaketekin dute jarraipena. Jantokiko eta Eskolaz Kanpoko Ekintzetakobegirale hauek berariazko prestakuntza jasotzen dute. Entzun ditzagun eureniritziak: Monica Agra eta Garazi Antxustegi: \"Guretzat oso oso garrantzitsua izan da “begirale” ikastaroa egin eta urte biren ostean begirale titulu ofiziala atera izana. Bi urtetan zehar hainbat gauza ikasten duzu, eta teoria praktikarekin lotuz gero, askoz ere ziurta- sun gehiago hartzen duzu.Aurten ere, irakasle eta gurasoekin batera Hezkidetza eta Elkarbizitzari buruzkoprestakuntza jasotzen ari gara. Guretzat oso ondo dago elkarrekin prestakun-tza egitea, zeren modu honetan akordioetara ailegatzen gara eta denok jokatzendugu modu berdintsuan\". 218

TLBEKKZSMILPZEAASRAOAUEUAKXOARBILKTNNOUOETEOGEITN-ASOAT-ILZ-ZA-EAA-- ESKOLA KOMUNITATEA: giza izate sexualaren babesleku Zaintza protokoloa 1. Gure eskola komunitatean inor ezin da baztertu, iraindu, jo, txantajeatu, fisikoki behartu, gutxietsi edo lotsarazi: • Neska edo mutil izateko eragatik. • Afektu, sentimendu, desio eta maitasun adierazpenen- gatik. • Gorputzaren itxura, keinu eta janzteko eragatik. • Gustuko dituen jostailu, jolas edo afizioengatik. • Hitz egiteko moduagatik. 2. Gure eskola komunitatean babesa emango diogu: • Bere izaera sexual, afektu, desio erotiko, gorputz itxura, keinu, hizkera, janzteko era eta gustuko dituen jolas, jostailu edo afizioengatik baztertua edo erasotua izan den neska, mutil edo eskola komunitateko edozein pertsonari. 3. Gure eskola komunitatean salatu egingo dugu: • Aniztasun sexuala errespetatzen ez duten edozein motatako bazterketa, jazarpen edo tratu txar guz- tiak, eskola orduetan zein eskolaz kanpoko orduetan, eskolako ikasleei zein hezkuntza komunitateko beste edozein kideri gertatu. 4. Gure eskola komunitatean erantzun egingo dugu: • Pertsona bakoitzak bere errealitate sexuala sentitzeko, bizitzeko eta adierazteko eskubidea eta askatasuna errespetatzen ez duten egoera eta jokabide guztiei, eta erantzunak eskubide urraketaren parekoak izango dira. 5. Gure eskola komunitatean aniztasun sexuala bultzatuko dugu: • Sexutuak izateko eta bizitzeko dauzkagun era guztiak aintzat hartuko dira, aniztasun sexualaren ekarpen eta aberastasuna bistaraziz, ezagutuz eta baloratuz. 219

KUDEAKETA eta KUDEAKETA-ANTOLAKETA ANTOLAMENDUAREN Eskolako antolaketa eremuak maila eta arlo desberdinak barnebiltzen ditu. Batzuk irakas-ikas prozesuekin lotuagoak eta EREMUA besteak, aldiz, eskolaren egitura, prozedura eta funtzionamenduarekin. Horietako batzuen berri eman dugunez aurreko orrialdeetan oraingoan Hezkuntza, Curriculum eta Antolaketa proiektuekiko zertzeladak emango ditugu eta, ondoren, eremu honetako ibilbidea borobiltzeko, Ekintza Osagarrien laburpentxoarekin amaituko dugu. HEZKUNTZA PROIEKTUA CURRICULUM ANTOLAKETA PROIEKTUA ARAUDIA ARLOEN ELEANIZTASUNA EKINTZA BIZIKIDETZA ESKOLA KONTSEILUA KUDEAKETAPROGRAMAZIOA OSAGARRIAK HEZKIDETZA KLAUSTROA Batzordeak EUSKARA BATZORDEA PROIEKTUAK GAZTELANIA ZUZENDARITZA Batzorde METODOLOGIA BAKE programa BIZIKIDETZA plana TALDEA EKONOMIKOASARE HEZKUNTZA INGELESA ESKOLAZ KANPOKO TUTORETZA plana JANTOKIKO Batzordea HEZKIDETZA plana BATZORDE BATZORDE Mistoak ekintzak PEDAGOGIKOA ESKOLA KIROLA ZIKLOA IRTEERAK MAILA MINTEGIA

IKASTETXEKO Ikastetxearen oinarrizko edo dokumentu nagusiaHezkuntza da, eta beraz, gainerako proiektu eta erabakieiproiektua koherentzia eta orientazioa ematen dien agiria. Ikastetxeko Hezkuntza Proiektua proposamen in- tegrala eta globala da, eta eskolaren ezaugarriak, balioak, pintzipioak eta helburuak zehazten ditu. Ikastetxeko Hezkuntza Proiektua eskolako eragi- le guztien artean egiten da, hau da, senide, ira- kasle, ikasle eta eskolako beste langileen artean.Berdintasunaren Ohitura aldekoa. osasuntsuak bultzatzen duena KalitatezkoaEskola plurala eta berritzaileaeta inklusiboa, Kultura guztien denona arteko bizikidetza bultzatzen duena Hezkidetzailea Eskolako Naturarekin etapertsona guztien jendartearekin konprometituta partehartzea errazten duena Lekeition Jakin mina, metodo sustraitutakoa zientifikoa etaeta lekeitiarrona sormena bultzatzen duena Euskalduna eta eleanitza 221

IKASTETXEKO EUSKARA proiektuaCURRICULUM Eentuszaksagkoruaolasrtikaaikoiezihktaaianzshgkikauooundrtda-zuate abEkeutrsirkbeaosrakauirzeraanntzogenokdodaareereaasgkiolela.proiektua ikasleek.Curriculum proiektuak ikasleek heziketaibilbidea amaitzen duteneko profila zehaz-tu nahi du. Normalean ikasketarako arloekosatzen dute curriculuma, hau da, matemati-kak, hizkuntzak, natura eta gizarte zientziek,musikak, heziketa fisikoak, hezkuntza artis-tikoak… eta abarrek. Arlootan ikasleen kon-petentzia edo gaitasunak modu integraleanlantzen dira eta horretarako, arlo konkretue-tako edukiez gain, ikasleen arteko harrema-nak eta bizikidetza ere garatzen dira. Azkenfinean, curriculum proiektuak ikasle kritiko,zentzudunak, solidarioak eta askeak lortzekooinarriak finkatzen ditu. Senide, herriko eragile eta tlzrbEareieuurnnirsketekzAamzaaksira,eataettkeeaabuark,utsn…eulkttglaozioaralaantltzizatu,eledkKkroiaooarkrdeiro,igirakaainatk:a,t,Eszbeumeleskrrokkatarisa-roka-,- udalarekin lan bateratua egingo da euskararen era- kjdEoaaulnasespks-oakorkoraodlraueekankoniene,rtsjaazpbneaittlreoarruknai…gabnue,zretmisekatotaulnak:zo bilera suspertzeko etxean teiErarualadksgekaiaalselreeab,graieoktnnzaugseleoreak,dbisnaiel.eonrsidaaetbuuettlatakzboatelzasetnek-o zein kalean. Idazketa batuaz Ekdtuozasabbkte,eaHrhraaaIrrPriearInazfukdenozutatizregainoukapiakreseanleksaliebnba.geturimzztaainetgzneo-- izango da. Bizkaiera jasoa landuko da ahoz- ko harremanetan. Etxeko euskara erabiliko da Haur Hezkuntzan. Getoaikboatmuaaielertaabnilibkiozkdairiearaahjaoszokao azalpenetan.

Eskola Kontseilua Eskola Kudeaketarako Ikastetxeko beste estrategia batzuk AntolaketaEskolako organo gorena da Eskola Kontseilua. • Harrera planak proiektuaOrgano honetan eskola komunitateko eragile • Web orriaguztiek dute ordezkaritza eta bertan hartzen • Irakasleen koadernoa Irakas-ikas prozesuak, ikasleen jarraipena,dira eskolarekin zerikusia duten erabaki ga- • Gurasoekin batzarrak kudeaketa administratibo eta ekonomikoa,rrantzitsuenak. • Ebaluazioak: eskolako eragileen barne antolaketa edota, besteak beste, kanpoko eragileekin ehuntzen diren joka-Zuzendaritza taldea gogobetetasuna bideak bideratzeko, ezinbestekoa da egitu- ra desberdinak sortzea eta guztien artekoIdazkariak, ikasketaburuak, administrariak eta • Inguruko ikastetxeekin harremanak koordinazioa lotzea. Azken finean, ehun-zuzendariak osatzen dute talde hau. Talde ho- • Lan arriskuen prebentzio plana daka pertsonak osatutako organismo bizianen eginbehar nagusia ikastetxeko eragileak da eskola eta, normala den legez, testuin-eta jokabideak koordinatzea da, eta ikastetxe- Batzordeak guru horretan ematen diren harremanakko ongizatea bermatzeko beharrezkoak diren egoera anitz eta konplexuak sorarazten di-bitartekoak ziurtatzea. Lan talde edo batzordeak irakasle, senide, tuzte. Horiei guztiei aurre egiteko ondoko ikasle eta beste eragile batzuekin osatuta- egitura, batzorde, lan talde edo estrategiakKoordinatzaile koak dira. Lan talde hauetan eskola komu- martxan ditugu:Pedagogikoen batzarra nitateko hainbat gai lantzen dira, eta eskola osoko eragileak daude ordezkaturik bertan.Koordinatzaileen lan taldea eskolako egitas- Horren adibide dira Batzorde iraunkorra,moak batzen eta lotzen dituen batzordea da. Jantokiko batzordea, Elkarbizitzako batzor-Bertan eskolako ziklo guztiak daude ordez- dea, Hezkidetzako batzordea, Kirol batzor-katurik eta astero batzen da eskolako irakas- dea, Ingurumen batzordea, eta abar.le guztien iritzi eta prosamenak elkartzeko.Horrez gain, eskolako ildo pedagogikoazehazten du.Mintegiak ZikloakMintegiak arlo edo konpetentzia jakin bat be- Zikloak bi maila desberdinetako tutore etarariaz eta sakon lantzeko egiturak dira. Min- espezialistez osatutako taldeak dira. Zikloaktegietan ziklo eta maila guztietako irakasleek astero batzen dira eta zikloko bertako gaiakparte hartzen dute, eta euren gain gelditzen jorratzeaz gain, eskolako iritzi orokorretanda arlo horren programazioa eta antolaketa. parte hartzen dute koordinatzaileen bitartez.Mintegiak goitik behera eta behetik gorakokoordinazioa ahalbidetzen du. Mailak Irakasleen Klaustroa Oinarrizko lan taldea maila da. Mailako tu- toreak astero batzen dira gelako programa- Irakasleen klaustroan irakasleek parte har- zioa elkarrekin adostu eta lantzeko. Maile- tzen dute. Organo honen zereginak dira tan zehazten dira eskolak hartutako erabaki ikasle guztien ikasketa ibilbide arrakasta- zehatzak. Mailako tutoreek, ikasleen ardura- tsua ziurtatzea, eskolako barne antolaketa dun zuzenak izateaz gain, senideekin ere ha- egituratzea, curriculumari lotutako eraba- rreman zuzen-zuzena daukate. kiak hartzea eta, azken finean, heziketare- kin zerikusia duten gaiak bideratzea. 223

EKINTZAJOLAS ETA IKAS OSAGARRIAKJolastuz ikasi eta jolasten ikasi. Ikasle jolasleak(jostaleak, jostalariak) eta ikasketa jolastikoa(ludikoa). Zein ederra den jolas-ordua ikasleen-tzat, zenbat elkarrizketa, zenbat barre eta alga-ra, zenbat konplizitate! Jolasa da ezagutzarengiltzarri, jolasten ikasten duelako burmuinak.Horregatik, jolasa bera ikasgai bihurtuz, jolas-ten ikasi behar dugu. Ekintza osagarriek argiadierazita dituzte helburuak; jolasaren erreinueta erresuma bihurtzea, jolasaren denbora etaespazio pribilegiatu izatea, ikasleen fantasiaeta gaitasunak modu erraz eta lasaian garatzeaeta ikasleen harteko harremanak, afektuak etasentimenduak barren-barrenetik ahalbidetzea.Jolas eta ikas, hor doakizue gure proposamena.• Eguerdietan: Bake egitasmoa.• Arratsaldeetan: Kirolak eta Tailerrak.• Asteburuetan: Eskola kirola eta Irteerak.

BAKE IKASLAGUNAK EUSKAL KULTURAEGITASMOA Helburuak/Edukiak Helburuak/EdukiakProiektu hau jantokiko orduetan lan- • Ikasleen arteko laguntza bultza- • Euskal Herriko kultura eta gizartetzen dute zaintzaileek. Ikasleek adineta ezaugarri desberdinetako (jatorri, tzea. adierazpen nagusiak ezagutzea.gaitasun, sexu…) talde txikietan bana-tzen dira tailerretan eta kiroletan par- • Ikasleen arteko balio solidarioak • Gure herriko ahozko tradizioa balora-te hartzeko. Egitasmo honen helburunagusia ikasleen arteko bizikidetza eta martxan jartzea. tzea: ipuinak, kondairak…berdintasuna lantzea da, afektuzko gizaharremanak bultzatuz denbora librean • Ikasleak elkartzeko eremuak eta • Euskal mitologiara hurbiltzea.ematen diren baldintza egokiak apro- • Gure herriko jolas eta ohituretan partebetxatuz. Ikusten den modura, proiek- ekintzak sortzea.tuak bat egiten du ikastetxean lantzen hartzea.diren helburu nagusi eta edukiekin. • Ikasleen arteko elkarrizketa gauza- JarduerakKULTURARTEKOTASUNA tzeko konpetentziak areagotzea. • Herri jolas eta kiroletan parte hartu.Helburuak/Edukiak Jarduerak • Euskal herriko eta Lekeitioko kantak• Beste herrialdeen eta kulturen ezau- • Irakurketa-idazketa prozesuak par- ikasi. garriak ezagutzea. tekatu. • Lekeitioko kontakizunak eta ipuin• Beste herrialde batzuetako haurtza- • Ipuinak elkarrekin irakurri. zaharrak ezagutu. • Patioan jolas kooperatiboak bultza- roaren nondik norakoak jakitea: go- • Herri kondaira eta ipuinak antzeztu. sea, gudak, merkataritza, lana… tu. ELKARBIZITZA• Atzerriko kulturen bizipenak eta • Gelako ekintza desberdinetan elka- HEZKIDETZA Helburuak/Edukiak eduki desberdinak partekatzea. rri lagundu. • Neska eta mutilen arteko harreman• Elkarlanerako eta elkarrizketarako GATAZKEN PREBENTZIOA Helburuak/Edukiak egoki eta adeitsuak bultzatzea. guneak sortzea. • Taldean lan eginez helburu hobeak • Berdintasunarekin eta aniztasunarekinJarduerak lortzen direla ohartaraztea. bat datozen maskulinitate eta feminita-• Interes guneak landu: “Gure lagun te ereduak garatzea. • Gatazkak konpontzeko eta adosta- berriak” (etorkinei harrera, jatorria, • Elkarrizketan eta adostasunean oinarri- esperientziak, asmoak…). suna lortzeko elkarrizketa lehenes- tea. tutako elkarbizitza ziurtatzea.• Jantokiko orduetan, eskolaz kan- • Gatazkaren zergatiak eta nondik • Samurtasuna eta adiskidetasuna beza- poko ekintzetan eta asteburuetan elkarrekin jolasteko ezpazioak eta norakoak aztertzea. lako sentimenduak lehenestea. denborak ziurtatu. Jarduerak • Neska eta mutilen arteko indarkeria eta• Jolas eta tailer kooperatibo desber- • Gaiarekin lotutako eztabaida eta tratu txarrak saihesteko heziketa bul- dinen bidez (zeramika, marrazketa, tzatzea. plastika, antzerkia…) esperientziak hausnarketa taldeak antolatu. Jarduerak trukatu ikasleen artean. • Elkarrekintzako zein kooperazio • Sexuen arteko jolas taldeak antolatu. • Maskulinitate eta feminitate eredu hege- taldeetan parte hartu. monikoak modu kritikoan aztertu. • Gatazkak konpontzeko irtenbide, • Neska eta mutilen arteko indarkeria eta estrategia eta habilezia desberdi- nak landu. tratu txarrak ekiditeko estrategiak landu. • Ikasleen asanbladak eta geletako • Elkarbizitzarako ezinbestekoak diren sen- ordezkaritzak martxan ipini. timendu eta afektuak adierazteko gaita- sunak ziurtatu. • Gorpuztasuna lantzeko ariketak propo- satu. 225

Eskola KirolaEskola kirola Bizkaiko Foru aldundiak antolaturiko eskola-orduetatik kanpo egiten den kirol jarduera da. EskolaKirolaren xedea da eskola umeentzat kirol eskaintza sustatzea, ahalbidetzea, antolatzea eta arautzea hezkuntzagarapena osatzeko. Eskola Kirola ekimenaren bidez haurrak balio positiboak bermatzen dituzten inguruneetan garatzeko prozesuaosatuko da, kirol modalitate ugariren berri jasotzea sustatuko da, kirol ohiturak sortuko dira, bizimodu osasun-garri batez heziko dira, eta modalitate ezberdinetako kirolariak eta kirol ikusleak prestatzea lortuko da. EskolaKirolan lehentasunezkotzat jotzen da genero-ikuspegia kirol modalitate guztietan txertazea, desberdintasunakdesagerrarazteko eta emakume eta gizonen arteko benetako berdintasunera iristeko. 226

EGUN BAT JIMMYREN ETA KREDITUAK JONEN BIZITZAN Jimmy=Jokin Gabiola. Jon=Unai Fernandez. Jonen eta Jimmyren lagunak=Iñaki Gezuraga etaJonek eta bere lagun Jimmyk oso zorte txarra dute Yamal Hasán.eJnJseoikmsnokemlarayi ldaegegtipiautonuibatteazdrekeuoaezlliaanggkfaueoin.rnanAruibbbehuarsiretouei laanangab.ugunusasoiriakirnejaenrsrkhaaei-ltblzauegrnuuandiote Aner= Aner Larreategi Aner-en “cómplice”ak=Martzel Garamendi eta Arkaitz Gezuraga dolaraga edo eta Eneko Itsason zaindariak=ibonItsaso kentzea da. eta Joni atzetik Rodríguez.Egunean zehar abusoiak Jimmyri Patioko Jendea=Eskolako ikasleak. IIKttosssaakssooor=nrIolhtazagarua,naISkra=agEtainsaEtrgia.iaE,Arkmiaaglea,UNrkoiraagaZaettiakaB,iaAnnceajarraitzen die. haien lagunekin hitz egiten duteJimmyk eta Jonekarazoak konpondu nahian.Eskolako orduetan mutil denak berari begirik kendu Bucsa. MEKIghoaisailxkerouaarakrS::oaXtAgzaladabs,iitzeikN,raoJrIriotaaukriZEnb.aeKGt..iakba(Ei,oBnlaaiar,nacEaEnerBkkuioacgsRaao,dIrAríagntueiezEg,iYaa, malgEJeaszobknedoelakaengaIoututssreaatnrsetordzroieirnbad.e.aznAatnlzaearldrdaeirnkatzegaroeldnbibiebdraadttiuneagnoaenhggiiondidnoaa,hebi tadaiun.a Hassan eta Amale Urkiaga

Eskolako irteerak AquariumaEskolako irteerak gelan egiten diren jardueren luzapena dira. DonostiaHaur Hezkuntzan hasi eta Lehen Hezkuntza osoan zehar egi-ten dira. Irteerekin helburu bi bete nahi ditugu: batetik, gelanlandutako edukiak sakondu, eta bestetik, ikasleen arteko ha-rreman eta elkarbizitza hobetu.Guggenheim BASONDO Bilbo 14km SUKARRIETA IbNaGrnEeLtEeSgEiaKO DONOSTIA 23km 92kmHola andereño eta 2. mailako la-gun maiteok nire ama eta anai-Jone naiz etaaBeLnPrsieaeairssknooztipeninoranarsaneurkrateooagitrodaeeranghrizikoetotenoesjnkdoogaoadaortanreetsuandzkoabegonntaal.aararrrgaaaoimr.I.koaekrbaeitñaa Lekeitioko Eskola Publikoabiok. Larrotegi, 1 48280 LEKEITIO BizkaiaOndo ibiliJone Urresti 2. maila

ESKOLAZ KANPOKO Eeszkinaihnotzbaea!!!EKINTZAK • Hainbat kanta jotzen ikasi. • Hainbat kanta abestu.Kirolak eta Tailerrak • LUDOTEKA GORPUTZ ADIERAZPENAHelburuak Helburuak• Ikasleen esku-trebetasuna eta abilezia lantzea zenbait • Bakoitzaren espresio bideak jorratzea. • Gorputz adierazpenaren garrantziaz ohartzea. ekintzatan konpetenteak izan daitezen. • Neska-mutilen edo sexuen arteko harreman egokiak gara-• Psikomotrizitate ariketen bidez gorputz-trebetasuna eta tzea. adierazpena hobetzea. • Besteekiko errespetua eta elkarlana burutzea.• Ondokoekiko eta beste ikaskideekiko errespetua garatzea. Ekintzak• Ume guzti-guztiak pozik eta gustura egotea lortzea. • Sexuen arteko harreman egokiak bultzatzen dituzten jo-Ekintzak lasak egin.• Margotu, jolastu, abestu, dantzatu...• Bideo eta pelikula hezitzaileak ikusi. • Irteerak antolatu naturarekiko kontaktua modu eraginkor• Gorputz adierazpena landu. batean lantzeko.ZERAMIKA • Euskal abestiak ikasi eta abestu.Helburuak MAHAI-JOKOAK• Esku-trebetasuna lantzea.• Irudimena eta norberaren nahia garatzea. Helburuak• Elkarlaguntzaren bidez umeak hezitzea.• Buztina lantzeko beharrezkoak diren materialak erabiltzen • Umeak jolasaren bitartez hezitzea. • Elkarrekin jolastuz autoestimua landu eta lotsak kentzea. ikastea. • Umeen garapen psikologikoa erraztea.Ekintzak • Erabiltzen ditugun jolasak zaindu eta kideekin ondo kon-• Buztina erabiliz objektu desberdinak egin: lauak, bolumena pontzea. dutenak... • Jolas berriak ikastea. • Jolaseko arauak errespetatzen ikastea.• Buztina lantzeko prozesuak garatu.• Buztinez egindako objektuak esmaltatu.• Buztina lantzeko tresna bereziak erabili.ESKU LANAK EkintzakHelburuak • Hainbat mahai-jolas erabiltzen ikasi. • Munduko jolas desberdinetan jolastu kideekin.• Irudimena lantzea. • Jolasten garenean, arauak errespetatu.• Jolasa erabiliz umeak hezitzea.• Eskulanen bidez autoestimua lantzea. INFORMATIKA• Materiala behar bezala eta besteekin partekatzen ikastea.• Birziklatzeak duen garrantziaz ohartzea. HelburuakEkintzak • Haurrengan informatikarekiko ezagutza zabaltzea. • Interneten funtzionaltasunak ezagutzea.• Papera erabiliz objetu desberdinak egin (hiru dimentsio- • Etorkizunean erabilgarri izango zaizkien programak erabil- koak, txontxongiloak...) tzen ikastea (word, excel...)• Egurra erabiliz objektu desberdinak egin (gantxoak, koila- • Ordenagailuaren atal desberdinak eta euren funtzionamen- rak, abioiak...) dua ezagutzea.PANDEROA EkintzakHelburuak • Interneten nabigatu eta informazioa bilatu. • Internet bidez komunikatzeko modu desberdinak probatu• Musikarekiko zaletasuna bultzatzea.• Panderoa jotzen ikasi eta bide batez ondo pasatzea. (meseenger, chat...)• Musikak dituen ezaugarriak lantzea: erritmoa, konpasa, • Etorkizunean erabilgarri izango zaizkien programekin ari- doinua...Ekintzak ketak egin.• Panderoa jo.• Muskarekin erritmoa landu.

ATLETISMOA EUSKAL DANTZAKHelburuak Helburuak• Kirolak eta lehia garbia bultzatzea. • Hainbat euskal dantza ikastea: Agintaria, Mahai gainekoa,• Umearen gaitasun, ahalmen eta konpetentzia guztiak bultzatzea.• Korrika egiteko behar diren abilezia eta konpetentziak garatzea. Txulalai, San Petril...• Altuera eta luzera jauziak, pisu jaurtiketa eta hainbat joko- • Gorputzaren oreka lantzea. ren hastapenak lantzea. • Gorputz adierazpena lantzea.Ekintzak • Euskal kulturaren ondarean sakontzea.• 1000 eta 2000 metroak korritzeko saiakerak egin. Ekintzak• Luzerako jauzien teknikak landu. - Pisu jaurtiketak egin.• Altuerako jauzietan entrenatu. - Hainbat joko eta jolas. • Dantza landu. • Hainbat dantzaren erritmoa eta doinak landu. • Beroketak eta luzaketak egin.BOLEIBOLA BALOI JOLASAK OSpFeFcEiaRl Only todayHelburuak Helburuak BUY NOW• Kirol eta lehia garbia bultzatzea. • Kirolzaletasuna bultzatzea.• Umearen gaitasun, ahalmen eta konpetentzia guztiak bultza- • Gorputza eta balioa menperatzen ikastea. • Kirola eta lehia garbia bultzatzea. tzea. Ekintzak• Boleibolaren arauak eta jokatzeko moduak ikastea.• Taldean jolasteko eta lan egiteko trebeziak lantzea. • Saski baloia - Esku baloia - Hockey.• Jokoaren bidez kirolaz gozatzea. HERRI KIROL ETA JOLASAKEkintzak Helburuak• Boleibolaren teknikak garatu: jokoak baloiarekin, desplaza- • Jokoen bidez hainbat kirolen mundua ezagutzea. menduak, jauziak, blokeoak, sakeak... • Jolasaren bidez nesken eta mutilen arteko desberdintasunak gain-• Boleiboleko estrategia desberdinak ikasi eta jorratu. ditzea.• Boleiboleko partiduak jokatu. • Irabazleen eta galtzaileen ikuspegiak gainditzea.FUTBOLA EkintzakHelburuak • Herri jolasak - Herri kirolak - Munduko jolasak.• Kirolzaletasuna bultzatzea.• Kirol hau ondo praktikatzeko beharrezkoak diren taktikak, KIROL ANITZAK estrategiak, teknikak eta abarrak menperatzea. Helburuak• Gorputza eta baloia menderatzen ikastea. • Jokoaren bidez kirolaz gozatzea.• Lehiatzen ikastea: irabaztea eta galtzea era egokian onartu. • Gorputz adierazpen eta trebetasuna lantzea.• Instalazioa eta materialak zaintzen parte hartzea. • Besteekiko errespetua eta elkarlana burutzea.Ekintzak Ekintzak• Korrika egin. • Patinajea - Karatea.• Gorputz eskema eta gorputz mugimendua lantzeko ariketak ASTEBURUETAKO EKINTZAK: egin. HERRIKO KIROL PROIEKTUA• Baloiarekin jolas eta mugimenduak egin: norberaren kontrola, Lekeitioko Udalak herriko kirol talde eta ikastetxeen laguntzaz besteekin jolasten ikasi... antolatutako programa hau Lehen Hezkuntzako 1. 2. 3. eta 4. mai- letako ikasleei zuzenduta dago. Bere asmoa kirola egiteko eredu• Asteburuetan diputazioak antolatzen duen “Eskola Kirola” hezigarriagoa bultzatzea da. Proiektuaren izaera hurrengo bost puntuetan biltzen da: programan parte hartu. • LHko 1-2-3-4 mailetan umeek kirol ugari landu eta ezagutuMULTIKIROLAK ditzatela.Helburuak • Lehiaketara bideratutako kirola bakarrik ez egitea maila• Jokoen bidez hainbat kirolen mundua ezagutzea.• Ariketa fisikoak (luzaketak, beroketak...) egiten ikastea. hauetan.• Jolasaren bidez baloreak ikastea (errespetua, materialaren • Topaketa ereduaren alde egitea adin hauetan. erabilera egokia...). • Herrian dauden kirol aukera guztiak ezagutu. • Norbanakoaren balioak eta, batez ere balio sozialak lantzea• Jolasaren bidez nesken eta mutilen arteko desberdintasunak jolas eta kirolaren bidez. gainditzea.• Irabazleen eta galtzaileen arteko aurreiritizak aldatzea.Ekintzak• Hainbat joko eta jolasetan ibili: erretzera, kadeneta, armiar- ma jokoa, stop, bela, 10 pase, zapitxoa...• Futbola eta beste kirol batzuk.

Eskola bolo-bolo

eskolaamreetsna Ikas Komunitate bihurtzen diren ikastetxeek ba- dakite prozesu horretako pausu garrantzitsu bat “eskolako ametsa” egitea dela, eta horretarako eskolako eragile guztiek parte hartu behar du- tela. Eskolako ametsa egitea, denon artean lortu nahi dugun heziketa irudikatzea da, hau da, gure ikasle eta seme-alabontzat desio dugun onena lortzeko bitartekoak ipintzea. Izan ere, eskolako ametsak etorkizuna du helburu eta hala ageri da batzen dituen erronka, ardura eta konpromisoe- tan. Ametsak hobekuntzarako bideak seinalatzen ditu eta horregatik eragile anitzen inplikazioa es- katzen du zenbait ataletan, hala nola, irakas-ikas prozesuetan, kudeaketa eta antolaketan, ikasleen jokabideetan, senideen rol eta parte hartzean eta, azken finean heziketa integralaren ibilbidean parte hartzen duten kirol, aisialdi, kultur eta bestelako taldeen koordinaketa eta eginkizunetan. Lekeitioko Eskolak orain dela hamabost urte egin zuen lehenbiziko ametsa eta hamar urte beran- duago, Ikas Komunitate proiektuaren hamarga- rren urteurrenean, bigarren aldiz errepikatu zuen. Amets bakoitzean milaka pertsonak parte hartu izan dute, eskolako eragile guztiak zein eskolatik kanpo lanean ari diren kirol, aisialdi eta kultur tal- deak edota Udal langileak, Hezkuntza administra- zioko langileak eta abar. Ametsak eskolako xede eta helburuak parteka- tzea ahalbidetzen du, eragile guztien arteko lan- kidetza sustatuz eta etorkizunarekiko ilusioa eta utopia barreiatuz.

AAGMssmukuuEzki-ruerTamaotnSlssldoaaaT,artiasXesgrtneluiIrmdaPzeeattR,e…ila-UoIdaSnddezlTaae.aanIlbiÑnaodetAkatzhaK:abeiakzliteute,zlrtamauilraeeti,zo-erikni- Euskararen kalitatea: Aesmtizektsobaamt ieztasnbant…un Ahozko euskara jasoaegjaurkurinorezIneazikrkfoaeboumkserirromltabaidzann,aeunektdgetbzneaagu,ueaulianiigtiskbhetbuka.anieaainahdOststt,reaidoueaarbetziteaduatzikruiihkgiusanoanekg,agazhnuaaeunnbriri.eaadzdae.lsBegbizratetioieaeknuzlgnitttaebt,ezerxirnetainaakb-e,it-aZelako eskola nahi dugu gure seme-alabentzat? Zer egin behar Hezkidetza-Elkarbizitzadugu horrelako eskola lortzeko? eta genero indarkeriaIlusioa, esperantza, bizipoza, elkartasuna, etorkizuna, ahalme- prebenitzeko Programana, irribarrea, utopia, eta guztion arteko elkarlana, horiexek epmeaHtdnluliaeardEtznksadakuaaiksisseriedkeokzknaetireoatenzi.ttandszuaEaJlaeakkhege,udaoereeinzrareurktirltagrreaauahinienstrnegaalhieleapertrgkzozrjrrr,ioaanaoonebakmrikkteidaezbgdkeibieadainikztirlnauriudaoktatretelz.aaorxatearzaeeik,leatkrnaaieaueirozngkkakihgiunoeokteuieaerrb.aktnkatneGxsoeostlietuihretebzeaakaiasdhnorkrauautoturek-rt-edira ametsaren osagaiak. Zer izango zara handitan? Medikua,idazlea, okina, informatikoa, abeslaria edo dentista. Egunerokomugak birrinduz seme-alaben etorkizunean pizten da ametsa.Maitasunaren eta ausardiaren tresna derrigorrezkoa da ame-tsa, mundua hobetzeko arrazoiak eta gogoa lotzen dituelako.Amesten duen herriak badaki nolako eskola eraiki eta eskolaameslariak ere badaki nolako ikasleak hezi. 236

Zientzia Talentuz Programa pkdrekzeoiziittipnaauneobltrtbgs.iizaeazukeHaksataizkHtbozntietoerunakinslreutuozbTuenaaaas.rtdnstaltPuaigteerHdtranatrnuaoaueraikteitziurzaeiooksmakkse,ezueunntanetunenpssatitzplrtdaaozaeoreierdbeaikzte,tnieoainkeadikolkoksteoeaaoguarngrgdiaasiuakteirlatebmlkanauekeks,pareoelaeianrlnerrnadkeaalalneaahkkkrektnaasioaepsklrtelaaor-eek-- PdtBroezfohgiRaKireitiakOouanekeskgrrotBrieatzitazueoiOe,nbgaeastaheikiTgaanltluiaItgapeHzKtuLtmrnoezeaasAnHetiubeaazee--siinrktdrklieaeeitionenHskzretkteiaatiaesinnanorzefliglikibgmkaudabkuaaooribornttraaerouaurnotrtenezebzasdpnrapietltailieaneeeztanrgrm.ntzliireZegmaaon.maiauneiregnleeedan,asatttatatotrznrzui-i.aean,- Sare Hezkuntza Eleaniztasun rehibuEzieoshlshkasnkbuadraauozrrebzr2iulnretkeara0kutulilaruko2oe.tgjdkaadeIe0Eatbiaintrieignua”arnrlakifalkuripotnsizaoborproao.lagopamprbaelaigtldeilokkrrdradeaegaa,tingzekiBsmsmiaiaoaoelonakgnegaueitd…eeagananzngziiilsigl-aguaLkiudeuegtenkozsauuakzraklatkegtrruezkiiooa,krtaariikii“kr-otkH,aekonkoo-o ProiektuaHehgatbuaiuieazshgirmrkBeiauatnruazraaEnagd.ittibokzututraHiozziolasoeirtktsdirnmzdkiikauaekeaareeadaasttaghkiuaalileizrizeztzaizgeiaaigbkonnkngugtiromuuzebaegtriareenerzee,easla.ttzntgekeizhealraadoakleaegkzaaokaluztEnbtnet6uiueulzbtkixtz.eatreraia-ezrmuojnkeesbpnttoaaaeanhtairnzlaiiar-a. u Abeugrirraera 237 Marrazkia: Bittor Txakartegi

Lekeitioko Herri Eskola238

Irakasleak2000-01 ikasturtea. 2005-06 ikasturtea2003-04 ikasturtea.2006-07 ikasturtea 2007-08 ikasturtea 239

Irakasleak 2009-10 ikasturtea 2011-12 ikasturtea2008-09 ikasturtea2010-11 ikasturtea2012-13 ikasturtea 2013-14 ikasturtea 240

2015-16 ikasturtea2014-15 ikasturtea2016-17 ikasturtea Mari Carmen Arritola, Miren Garralda, Alicia Kobeaga eta Alicia EndeizaSabiño Madariaga, Karle Beristain, “Potoli” eta beste irakasle batzuk Fatima Ziluaga, Peru Ibañez de Aldekoa eta Aitor Okamika 241

Xabier Iturbe Peru eta Lurdesikasle batekin semeekinBatzuetan lanian… … eta beste batzuetan janian. “ARCE” proiektua Katalunia (2010-12) “Comenius” europar proiektua Holanda (2002-05) “Comenius” europar proiektua Ingalaterra (2002-05) 25 “Comenius” europar proiektua Hawai (2025) “Comenius” europar proiektua Hawai (2025) 242

Ibarrangeluko afaria (contigo empezó todo) Tere Kortazar, Mari Carmen Zaballa, Bego Zabalbeaskoa eta Kontxi Txopitea Miren Bego Atxabal, Txaro Lauzirika eta Mari Jose OmarKontxi Txopitea eta aita gaztainak erretenFatima Ziluaga, Miren Garralda, Alicia Endeiza OPORRAK!!! eta Garbiñe Larrinaga 243

IkasleakJuanita Benito ikasleekin Cristina Elorza Lumentza mendian ikasleekinJulene Benedicto ikasleekin Aratusteak (Karnabalak)Buru-belarri lanean Aratusteak 244

AntzerkiaJabi Zubieta, Peru Ibañez, Miguel Angel Perez eta Aitor Okamika ikasleekin Mendira irteeraIkasleak formal-formalAratusteak Aratusteak 245

Ikasleak Txiruliruliii… Maria Jesus, Jesus Mariaaa… Santa Ageda, Agedaaa…… las tropas leales de Pancho Villaaa…Kultur astea Euskararen eguna, zazpiak bat 246

Arrantzarako prest Arranegian Fabi eta ikasleak Ondarzabal arrain-saltzaileekin arrantzontzianGure baserritarrak Umetatik birziklatzenHitzaren irakurle gazteak Badator Korrika 247

GurasoakLanean Santo Tomas egunean IrakasleekinSasi koipetsu Euskara ikasten Tipa-tapa Korrikan Aratusteak 248

OspetsuakMiren Agur Meabe, Urtzi Iriondo Bernardo Atxaga Alicia Endeiza eta Amaia Jauregizar eta Jose Saliorekin Antton Kazaban Iñigito Txapelpunk Pako Aristi Xabier AmurizaXabi & Mikel 249 70 Leo Messi Leo Messi

Eskola gidak 250

Amaitu da? Trankil , argazki ge-zelako penia!!! hiago daukazuz es- kolako web orrian . Eskola Gidak zuon eskura: www.lekeitiokoeskola.eus 251

12-18 6-12urte 252

LINEKSTEIITTUIOTKUOA Lekeitioko institutuaren ibilbidea 1 2 . .3U 1 1 1 1 L 2 .2.2.2r.2.1222e3.4L.r3.3.13.2.3.3.3.4k.3a5.3e63.7...I..O1..2..3en.t.4.k.L5.KL6E7I8.Hs.Es.nDiK.eHe.el.a.tC.etHksHdDkiZTkEialiiEzoLkiauzttoeaiettBkiBkszobuairerpauirikoiStubuHkrntlBternntreaioiiPuonuieoo-krcottHztBlo4aaAnrtazzuuiaaiieBBzHtnras-kaIitnnlgkaeLzkulraaHzoHkitateIleunaetsmoraesHlzgrInIuueiudknriertkapuhInedbenasneeeznDanrnaizanpnaniaaaebodsNtsetrkltoliptoi2aaiizPreHeoszueobeiirarna1brtrateknrrietBtaaooluakeamkDtzbptzpaHugktguroszeirk(IrBadsadrekaroakrIo1uakpulHirega nakgo(ni9nmoerensu1umrebot7p1Pkrarka9nKazkei5rattrmeaueao9trooroau)kzertd7imsaagPePieataneua-rurkrsu2an2apeooa(tkank0maatri2ugeaodeai0nat0rkatiiia8ale0naetitmb)ku8etrutaza-aaur2nza(ua02ltze1e0a4ag0)bki8aa-2la009) 4. Ikasleen jarduera osagarriak 5. Etorkizunera begira 253

Lekeitioko Larrotegiko eraikina.institutuaren ibilbidea Harrezkero, urte sorta bat jardun zuen institutuak Lanbide Hezi-1. Urratsez urrats aurrera keta soilik eskainiz, baina 1983-1984an, Hezkuntza Ministerioak, hain justu, Bigarren Hezkuntzako Erreforma proiektua jarri zuen1.1. Institutuaren hasiera (1975) indarrean, Irakaskuntza Ertainaren Erreforma -IEE-, REM modura ezagutua. Lekeitioko Teknik Ikastegiak orduan IEEko 1. eta 2. mailak1975 urtera arte egin behar da denboran atzerantz, Lekeitioko ins- ezarri zituen, eta Lanbide Heziketari eskaintza hura erantsi zitzaion.titutuaren abiapuntua topatzeko. Ikastetxeak Lekeitioko LH Atala Gainera, 1983an D hizkuntza eredua jarri zen indarrean institutuanizena izan zuen hasiera hartan, Bilboko Atxuri auzoko Emilio Cam- lehendabizikoz.puzano zentroaren atal edo sekzioa zelako, izenak berak erakustenzuen modura. Hartara, 1984-1985 ikasturtetik aurrera, institutuak IEEko 1. Ziklo- ko ikasleak eta Lanbide Heziketakoak hartzen zituenez gero, ikaste- Lehenbiziko 1975-1976 ikasturte hartan, zentroak Lanbide Hezi- txea txiki geratu zen, nonbait, eskari berriei ongi erantzuteko. Beraz,ketako Elektrizitate eta Administratiboko lehen graduak eskaintzen beste kokapen bat bilatzeko lanean jarri zen zuzendaritza eta luze jozituen, eta jakina, ikasle talde bi baino ez ziren egon. Gainera, muti- barik, proiektua aurkeztu eta ikastetxe berria egiteko lanak hasi zi-lak izan ziren Elektrizitate taldeko ikasle guztiak eta Administratibo- ren Larrotegin. Lanak amaitu eta 1990-1991 ikasturtean inauguratukoak denak neskak. Garai hartan institutua, gaur egun Kultur Etxea zen ikastetxe berria, gaur egun Lekeitio BHIk hartu duen eraikuntzandagoen eraikuntzan kokatuta zegoen, eta etxe hura San Jose mojen bertan, hain zuzen ere. Heziketa Zikloak, ostera, Lekeitio BHIren egi-kolegioa izana zen aurretik, neskentzako Kolegio erlijiosoa, harik eta turan jarraitu arren, 1997-1998an Ateako eraikuntzan kokatu zirenlibre utzi zuten arte. eta hantxe diraute gaur egun ere. 1992-1993 ikasturtean ikastetxeari Iturriotz Institutua izena ipintzea Hurrengo ikasturtean, 1976-1977an, Lekeitioko Teknik Ikastegia erabaki zen, Kurtxian behera datorren errekatxoaren izena institutu-izena hartu zuen institutuak eta, ordurako, lau talde ziren bertan rako hartuta.prestakuntza hartzen.1976-1977. ikasturteko LH.ko 1 mailako ikasleak (elektrikariak eta idazkariak). Ateako eraikina. 254

Iraganaren hariari tiraka, 1993-1994 ikasturteak ere garrantzi han- zegoen Lekeition eta Ondarroako institutuak begi onez hartu zuendia izan zuen zentrorako orduantxe desegin zelako Atxuriko institu- batzea eta Ondarroa-Lekeitio BHI institutu bakarra sortzea.tuarekiko lotura. Ikasturte berean, gainera, Zeregin IkaskuntzarakoGela (ZIG) jarri zen institutuan. ZIG heziketa bereziko 16-20 urte Kontuak kontu, Ondarroa-Lekeitio BHI ikastetxeak hamar urtekobitarteko ikasleentzako hezkuntza zerbitzua zen eta bakarra Lea-Ar- bidea egin zuen eta elkarteak iraun zuen aldian, 2008ra arte, proiek-tibai eskualderako. Esperientzia aberasgarria izan zen ikastetxerako, tu eta programa berriak taxutu ziren. Guztietarik eragingarriena hu-ZIG taldeko ikasleen eta gainerakoen artean elkarreragineko harre- rrean, kalitatea kudeatzeko sistema izan zen.man estuak sortzen zirelako. Urte luzez mantendu zen ZIG programainstitutuan eta ikasle askok eskuratu zuen heziketa aproposa bertan, 1.3. Lekeitio BHIren ibilbide berria (2008-2014)baina azkenean kendu egin zuten ZIG zerbitzua Lea-Artibaitik. 2008tik aurrerako ibilbide berrian, Lekeitio BHIk zentroa eraberri- Urte batzuk geroago, 1996-1997an, LOGSE hezkuntza legea ezarri tu behar izan zuen. Hasteko, ikastetxeko funtzionamendu organoakzen eta arau berri honek goitik behera aldatu zuen hezkuntza siste- aukeratu behar ziren eta, lehendabizikoz, Eskola Kontseiluaren 32maren antolaketa oro har, eta bereziki, etapa bakoitzaren iraupena. partaide berriak hautatu ziren. Era berean, Pedagogia KoordinazioOndorio nabarmena izan zen, desagertu egiten zirela Eskola Publiko- Batzordea, Departamendu guztiak eta Proiektu-Koordinazioak be-tik EGB-OHOko 7. eta 8. mailak eta 12 urtetik 14ra bitarteko ikasleak rregituratu ziren.institutuak hartu zituela Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako 1. eta2. mailetan. Gauzak horrela, ordutik aurrera, Lehen Hezkuntzako 6. Ordurako, bestetik, espazio premia larria ere aurreikusten zen ins-maila amaituta igaro dira ikasleak eskolatik institutura DBHko 1. mai- titutuan, batxilerrak izandako gorakadaz aparte, eskolako matrikulala egitera. Ikasleen modura, maisu-maistra batzuk ere pasatu ziren datuek argi erakusten baitzuten 2011-2012 ikasturtean ikasle kopu-Lehen Hezkuntza utzi eta DBHko 1. eta 2. mailetako irakasle izatera. ru handia iritsiko zela zentrora. Egoera berriari aurrez erantzuteko, 2006an Hezkuntza Saileko Bizkaiko Ordezkariari gaia azaldu eta erai- Bestalde, IEE ere desagertu zen eta ikasturte berean, 1996-1997an, kuntza berriztatzeko eskaera aurkeztu zitzaion.Batxiler Teknologikoa jarri zen institutuan, DBH eta Heziketa Zikloeneskaintzari batxilerrarena erantsiz. Eusko Legebiltzarrak 2009-2011rako Ezohiko Obren Plan Oroko- rraren barruan onartu zuen, obren hasiera 2009ko udaldirako finka-1.2. Ondarroa-Lekeitio BHI (1997-2008) tuz. Zelan edo halan, urteak joan ziren hitza bete gabe eta institutuak hala moduz erantzun ahal izan zion espazio premiari. Ez buruhausteIkastetxearen bilakaeran 1997-1998 ikasturtea ere erabakigarria barik, izan ere, behin-behineko neurriak hartu behar izaten zirelako,izan zen, Ondarroa BHIrekin bat-egitea gertatu zelako, hain zuzen. aldika ikasgeletan obra txikiak eginda eta frontoi aurreko patioan ba-Institutu biak elkartzeko azaldu zen ageriko arrazoia izan zen, batxi- rrakoiak jarrita...ler modalitate bakarreko instituturik ez zuela onartuko Eskola Mapaberrian Hezkuntza Sailak. Orduan, Batxiler Teknologikoa baino ez Ibiliaren ibilian, Hezkuntza Sailak 2015 urtean, lehen es- kaeratik bederatzi urtera, hasiera eman dio aspaldiko obra- proiektuari.Lanbide Heziketako tailerra. BHIko gela. 255

1.4. Lekeitio BHIren Hezkuntza Proiektua (2008-2009)Aurretik egindako ibilbideak markatzen du institutuaren izaera. Nor-tasun horren adierazle diren zenbait berezitasun praktika zehatzenondorio dira, baina ezaugarri batzuk taldean piztutako hausnarketaeta eztabaidaren ostean txertatu dira ikastetxearen kulturan. Kudeaketa txostenak 2008-2009 ikasturtean Lekeitioko Institutuko Eskola Kontsei- luak Hezkuntza Proiektu berria aurkeztu zion eskola komuni- tateari. Eskola Kontseiluko kide, irakasle, ikasle eta gurasoek hartu zuten parte zenbait adituren laguntzaz eta guztien ekar- penekin sortu zen Hezkuntza Proiektua. Institutuko beste txosten batzuk Kalitatea Hezkuntzan kudeaketa sistema Antolakuntza eta Jarduera Araudia (AJA-ROF) Institutuaren Urteko Plana Urteko Planaren Memoria… Ikastetxearen printzipioak: Autonomia, inklusibitatea, gardentasuna, lankidetza, balioes- pen objektiborako eskubidea... ikaskuntza-irakaskuntza pro- zesuen hizkuntza nagusia euskara izanik, ikasle eleanitzak sustatu… eta gainera, ingelesaren ezagutza bermatzeko il- doak zehaztu. Ildo estrategikoak Kalitate sistema garatzea Bizikidetza plana adostea Komunikazio teknologien arloko berrikuntzak sustatzea Ingurumen natural eta orekatuarekiko errespetua sustatzea 256

2. Lekeitio BHIrennortasunaren adierazleak2.1. Kalitatea kudeatzeko proiektua2002an hasi zen institutuan kalitate-sistema bat ezartzearen aban-tailei eta onurei buruzko eztabaida. Dena dela, lau bat ikasturtez lu-zatu zen gero kalitate-sistema ezarri aurretiko prestakuntza-lana, ha-rik eta egindako lanaren ondorioz, 2006-2007 ikasturtean indarreanjarri arte. Kalitate Gestio Sistema (KGS) izena zuen zertifikazioak etalortu zenean, Ondarroa-Lekeitio institutuko ordezkaritza zabala joanzen Gasteizeko Europa jauregira, kalitate ziurtagiria Ibarretxe Lehen-dakariaren eskutik jaso eta lorpena ospatzera. Geroztik, KGS eredua Kalitatea Hezkuntzan (KH1) bihurtuta, fun-tsezkoa izan da urte luzez Lekeitio BHIren kudeaketa akademikoan.Kalitate-sistemari esker, institutuko lan-prozesuak modu argian des-kribatu eta oinarrizko zereginak homogeneizatu eta normalizatuegin dira. Ondorioz, honen guztiaren onurak islatu egiten dira ikasleeta familiei eskainitako hezkuntza zerbitzuetan ere. 2.2. Elkarbizitza proiektua Bizikidetzari buruzko gogoetak aspaldikoak izan arren, arau bik in- dartu zuten elkarbizitzaren gaia hezkuntzan: LOE legearen ondoko Oinarrizko Hezkuntzaren Curriculum dekretuak eta Ikasleen Eskubi- de eta Betebeharren 201/2008 dekretuak. Arauotan espresuki agin- tzen baita, institutuak bizikidetzarako gune izan behar duela eta bizi- kidetzarekin lotutako konpetentziak curriculumean integratu behar direla... 2008-2009 ikasturtean Institutuko Elkarbizitza Behatokia sortu zen, hasiera batean bizikidetzaren diagnostikoa egin eta gerora, Elkarbizi- tza Plana prestatzeko asmoarekin. Ordutik aurrera, Elkarbizitza Pla- na lagungarria izan da institutuko gatazkak ebazteko, ikasleen aniz- tasuna artatzeko eta ikastetxea harreman esparru egoki bihurtzeko. Zentzu honetan, lagungarria da elkarbizitza gaiak klaseetan edo tutoretzan lantzea, oinarrizko eskubide eta obligazioei buruzko ez- tabaidak eraginez eta gatazkak konpontzeko protokoloak aztertuz. Hori dela eta, Elkarbizitza Batzorde Txikiak moduko esperientzia positiboak garatu dira institutuan, ikasle ordezkarien partaidetzari esker. Elkarbizitza Planarekin lotuta, “Ikasle Laguntzaileak” izeneko pro- gramak ere harrera ezin hobea du. Elkarrekin bizitzen ikasteko kon- petentzian trebatzea du helburu programak eta, ikasle guztiei ire- kita egon arren, partaidetza handiena klaseetako ordezkariena da. Ikasle Laguntzaileek bizikidetzari buruzko gaiak prestatzen dituzte ikasturtean zehar eta egindako lanak aterpetxe batean burututako egonaldian aurkezten dituzte geroago. Bakeolak -Gatazketarako Bi- tartekaritza Zentroa- eta Lekeitioko udalak ematen dute programa hau garatzeko babesa eta diru-laguntza. 257

2.3. IKT proiektua • Hizkuntzaren erabileraren diagnostikoetan parte hartzea Informazio eta komunikazio teknologia • Euskaran sakontzeko ikastaroak antolatzea berriekiko kezka ere zaharra da Lekeitio- • Euskal idazleak ikastetxera ekartzea ko institutuan. Irakasleen prestakuntza • Urruzuno moduko entzute handiko literatur lehiaketetan hartuta, adibidez, 2000-2001 ikasturtean jada Internet sareari buruzko ikastaro bat parte hartzea, egin zen, eta 2004-2005 ikasturtean Tek- nologia tresnen alorreko gai orokorrak • Herri mailako euskararen inguruko ekimenak antolatzen (IKT) ikastaroa. Hurrengo ikasturtean,2006-2007an, Notebook-programa eta Ukimen arbela erabiltzeko laguntzea,ikastaroa burutu zen, eta artean, prestakuntza ikastaroez gain lanhandia egin zen teknologia berriak kudeaketa akademikoan txerta- • Ikasleek EGA titulua eskuratzeko prestatzea,tzeko, besteak beste, IKT eta Premia arduradunei esker. • Ikasle atzerritarrei AEKren laguntza ahalbidetzea etab. 2009-2010ean proiektu global modura aurkeztu zen Lekeitio BHI • NOLEGA deialdian parte hartzeakudeaketa sistema digitalerantz abian izeneko ekimena. Ondorioeta- • Lekeition galtzear dauden atsotitzak, esamoldeak etako bat izan zen, 2009an klaustroko irakasle gehienek eskuratu zutelaIT txartela, ESI tecnaliak antolatutako IKTak ikasgelan izenekoa, eta abar ezagutu eta berreskuratzen laguntzeabeste askok tresna telematikoen erabilera ziurtatzen zuen txartelaere bai. • Iturriotz aldizkaria, Gabonetako postalak, beste ikaste- Gaur egun, institutuko kudeaketa akademikorako intranet sarea etae-inika plataforma baliabide arruntak dira lanerako eta lekeitiobhi.net txeekiko eskutitz trukaketak eta hainbat lehiaketa, jaial-web orria ere guztiz lagungarria da. di eta kultura saiotan protagonista izatea2.4. Hizkuntzaren Normalkuntza proiektua • Irakasleen prestakuntza bultzatzea.D eredua 1983-1984 ikasturtean sartu zen institutuan; artean Lekei- • Ikasleentzat Ipuin Tailerra izena duen aukerazko irakas-tioko Teknik Ikastegia zela. Ordutik, euskara izan da institutuaren ko-munikazio hizkuntza nagusi, hala kudeaketa akademiko eta adminis- gaia moldatzeatratiboaren alorrean, nola irakaskuntza eta eskolaz kanpoko jarduereneremuan, inguru euskaldunean kokatutako ikastetxe bati dagokion Etorkizunari begira, institutuak eleaniztasunaren alde egin behar dumoduan. Euskara indarberritzeko, funtsezko ekinbidea izan da Hiz- eta hala jasota dago Hezkuntza Proiektuaren 4. Atalean.kuntza Normalkuntza Proiektua (HNP) ere. Proiektu honen helburuada institutuaren komunikazio hizkuntza nagusia euskara izan dadinzaintzea eta, bide batez, ikastetxeko estamentu guztiei laguntzea, hiz-kuntzaren normalizazioan jorratu beharreko urratsetan.Normalkuntza proiektua jarri zen ikasturtetik, zenbatu ezinak dira eus-kararen ezagutza eta erabilera suspertzeko antolatu diren jarduerak: 258

2.6. Datuetan oinarritutako kudeaketa Institutuak eskaintzen duen zerbitzu publikoa hobetzeko, beharrez- koa da jardunean diren lan-prozesuen bilakaera eta emaitzak azter- tzea ere. Beraz, helburu bakoitzak lorpen-adierazle zehatza izango du, gero betetze-maila neurtu ahal izateko.2.5. Eskola Agenda 21 proiektua Erabilitako lorpen-adierazleak:Lekeitio BHIk ia betidanik egin du garapen iraunkorraren aldeko apus-tua. Hezkuntza Proiektuaren 15. ildo estrategikoak jorratzen du gaia, • Emaitza akademikoak taldeka eta ebaluazioka.honakoa adieraziz: Ingurumen natural eta orekatuaren errespetua • Ikasleriaren eta irakasleriaren ez-etortze parteak.sustatzea, garapen iraunkorraren oinarrien gainean, institutua eta in- • Ikasleriaren berandutzeak, intzidentziak eta etxeratzeguruaren zaintza eta ardura sustatuz. parteak. Ingurumenaren aldeko konpromisoaren lehen agerpen esplizitua,seguru asko, “Ingurugiro Hezkuntza eta Kudeaketa proiektua” izan • Iradokizun, kexu eta erreklamazioak (IKE).zen. Proiektu horrekin batera hasi baitziren egun indarrean diren bir- • Kalifikazioen aurkako erreklamazioak.ziklatze prozedurak, esate baterako. • Selektibitateko emaitzak. • Onartutako proiektuen lorpenak. Ildo beretik, 2002an Etorkizunerantz (Eskola Agenda 21) proiektua • Onartutako prestakuntza arloko jardueren emaitzak.jarri zen martxan eta hurrengo urtean, 2003an Ondarroa-Lekeitio BHI • Burututako jarduera osagarriak.modura Eskola Agenda 21eko lehen deialdi ofizialera aurkeztu zen • Kudeaketa ekonomikoaren datuak…EAEko beste 26 ikastetxerekin batera. Orduz geroztik, etenik gabehartu du parte Lekeitio BHIk Eskola Agenda 21eko deialdi guztietan. Honela, bada, egindako kudeaketa-lanaren datu hauek guztiak Ikas- turteko Planaren Memorian biltzen dira, hausnarketen ondorioz, ho- 2008an Eskola Agenda 21 programan burututako lana aintzatetsiz, bekuntza esparruak identifikatu eta berrikuntza neurriak ezartzeko,“Iraunkortasuneko eskola” izendapena eman zion Hezkuntza eta In- besteak beste.gurumen saileko CEIDA erakundeak institutuari, Gipuzkoa, Araba etaBizkaiko 51 ikastetxerekin batera. 2013-2014 ikasturtean Curriculum Aniztasuneko irakasleen eskutiketa Eskola Agenda 21en laguntzaz Eskola Baratza martxan ipini zen. 259

2.7. Hobekuntza planakHobekuntza Planak hiru iturburu nagusi ditu: • Ikastetxe barruko datuetan oinarritutako hausnarketan sortutakoak. • Hezkuntza Sailak ezarritako Diagnostiko Ebaluazioaren proben ondorengo hobekuntza txostena. • Autonomia Proiektuaren bilakaeraren ondoriozko hobe- kuntza plana. Diagnostiko Ebaluazioko proba desberdinetan ateratakoemaitzak onak dira. Institutua maila sozio-ekonomiko berekoikastetxeak -ISEK indizea- baino gorago dago neurtutako kon-petentzia guztietan, eta geruzen arabera ere -hizkuntza ere-du eta sare bereko ikastetxeekin erkatuta- , ezarritako indizeabaino gorago dago. Bestalde, aurretik zehaztu modura, institutuak indarreanizan zuen Hobekuntza Planaren hirugarren iturburua Auto-nomia Proiektua izan zen. Proiektu hau institutuko hezkun-tza-programak koordinatzeko, eta batez ere, lorpen aka-demikoak ahalbidetzeko aurkeztu zen Hezkuntza Sailean.Aitzitik, 2008an Hezkuntza Sailean egindako aldaketekinbatera, proiektua baliabiderik gabe utzi eta irakasleen irakas-kuntza praktikaren auto-ebaluazioa egitera bideratu zen, etabereziki, Hobekuntza Plan bat diseinatzera hezkuntza jardu-naren esparru anitz kontuan hartuta; hala nola, programazioa,ebaluazioa, metodologia, gela-jarduera, teknologia berriak,elkarbizitza, aniztasunaren trataera, motibazioa, Eskolarekikokoordinazioa, talde elkarreragileak etab. 260

3. Lekeitio BHIren desberdintasun-egoerarik ez sortzeko, taldeko hezkuntza jarduerakprograma eskaintza zabala irakasle biren artean eratzen dira eta ikasleei gelan bertan ematen zaie beharrezko arreta.3.1. Curriculum Desberdineko ProgramaInstitutuaren ohiko eskaintza akademikoa osatzen duten proiektu Jokabide inklusiboari esker, institutuan talde-lana sustatzen da etabatzuk ikasleriaren aniztasunari erantzutera zuzentzen dira. Haue- ikasleen arteko lankidetza indartzen da, ikasleen errendimendua ho-tatik, garrantzi handiena duena, baliabideei dagokionez, Curriculum betuz.Desberdineko Programa da. Programa honen bidez Bigarren Hez-kuntzako eskola graduatua ikasle guztiek eskuratuko dutela berma- 3.4. DBH 4ko ikasleak Ikas Komunitateantzen da. Ikas Komunitateen ekintza berezi hau 2007an jarri zen abian, institu- tuko DBH 4ko ikasleak eskolako umeei ikasten laguntzeko. Ordutik,3.2. Hizkuntza Indartzeko Programa astean behin joaten dira DBH 4ko ikasleak Eskola Publikora, ordu be-Ikastetxerako beste proiektu osagarri bat da Hizkuntza Indartzeko tez elkarrekin lan egitera LHko lehen mailetako ikasgeletan.Programa (HIP) izenekoa ere. Izatez, programaren helburua ikasleetorkin iritsi berriei hizkuntzan trebatzeko berariazko laguntza es- Ekimena hezigarria da Lehen Hezkuntzako ikasleentzat, elkarrenkaintzea da. Hala eta guztiz ere, ikasleen premiei erantzuteko, ira- arteko eraginean jasotzen dutelako ikasteko laguntza, baina abe-kasle arduradunak euskara ez ezik gaztelania ere irakatsi behar iza- rasgarria gertatzen da 4. DBHko ikasleentzat ere. Argi baitago abe-ten die, eta maiz izaten da beste irakasgaietarako indartze jarduerak rasgarria dela haientzat ikasle txikien ardura hartzea eta ordu betezegokitu beharra ere. Aldi berean, komunikaziorako trebetasuna lan- baino ez bada, irakaslearen ikusmiran jartzea.tzeaz gain, etorri berriak ikastetxean ahalik eta ongien integra dai-tezen, ikaskideekiko harremana sustatu behar izaten du. Askotan,familiekiko harremanaz ere arduratzen da tutorearekin batera eta,integrazioari begira, herrian diren beste udal zerbitzuekiko harrema-na sustatzen da; hala nola, herriko kirol taldeekin, musika-eskolare-kin, AEKrekin etab.3.3. HBSP inklusiboa DBH 1 eta 2anEskola inklusiboa izan behar dela adierazten da Oinarrizko Hezkun-tzaren 175/2007 dekretuan. Aipatu dekretuak aniztasunaren tratae-ra inklusiborako aholku bi ematen ditu, besteak bete. Lehena, gizabaliabide guztiak gelaren barruan antolatu behar direla, eta bigarre-na, ikaslea ez dela taldetik bereizi behar, nahiz eta hezkuntza premiaberezia eduki edo ikasteko aparteko zailtasunak izan. Aurreko horren haritik, institutuak ere eredu inklusiboa aplikatzendu, batik bat DBHko 1. eta 2. mailetan, Hezkuntzan Berariaz Sendo-tzeko Proiektuan. Honela bada, HBSPn integratutako ikasleen arteko 261

Honetaz gain, DBH 4ko ikasle batzuek, eskolako umeekin barik Aba- 3.7. Eskola laguntza programa eta liburutegiaroa-Uribarren egoitzako nagusiekin betetzen dute lankidetza proiek- Zailtasun gehiago duten ikasleei bakarkako laguntza eskaintzea datua. Beste esperientzia mota bat burutzen dute, hortaz, Eguneko funtsean programaren helburua eta arratsaldez, klaseak amaituta-Zentroko nagusiei lagunduz psikomotrizitate ariketak egiten, denbo- koan, ematen da.ra-pasak egiten, istorioak trukatzen eta, azken batez, denbora tarte-txoa elkarrekin partekatzen. Elkartasun lan hau ere txukun burutzen Txori Eder Guraso Elkartearen babesari esker, eskola-laguntza motadute ikasleek eta gogoangarria da nagusien eta gazteen artean sor- berri honetan begiraleak hartzen dira –institutuko ikasle ohiak- ikas-tzen den afektu, konplizitate eta lagunarte harremanak… leei zalantzak argitzeko, ikasgaiak aditzera emateko edota etxeko lanetan laguntzeko. Lekeitioko Eskola Publikoaren Ikas Komunitatearen ikuskeran oina-rrituta daude bi esperientzia hauek eta aitortu behar da, batean nahiz Honez gain, ikastetxeak ahalegin berezia egiten du liburutegia atse-bestean inplikatutako eragileen balorazioa guztiz positiboa izan dela denaldietan irekita mantentzeko. Bazkari aurre eta ondoko tarteetanbeti. irakasleren batek zaintzen du liburutegia, ikasleez arduratuta; arra- tsaldez, ostera, aurretik adierazi bezala, jarritako begiraleek izaten3.5. Zientzia Hezkuntzan Proiektua dute ikasle batzuei laguntzeaz gain, liburutegia irekitzeko erantzu-Ikasleek zientzia eta teknologiako prestakuntza eta gaitasun digitala kizuna.hobetzeko sortu zen proiektua, lehentasuna metodologian, baliabidepraktikoetan eta irakasleen prestakuntzan jarriz. Aurrekoarekin lotuta, 2005-2006 ikasturtetik liburutegiko liburuak maileguz eramateko aukera eskaintzen du Euskara Mintegiak. Irakur- Horretarako, kontzeptu zientifikoez gain prozedura praktikoak eta keta bultzatzeko sortu zen ekimena eta ordutik, liburu kopuru handiaeguneroko bizitzako gertakariak interpretatzen dira, adibidez: ener- mugitzen da mailegu sistema honen bidez.gia-baliabideen kontsumoa, uraren kutsadura eta trataera, nutriziozelularra, abiadura eta presio atmosferikoa, argiaren eta soinuaren Gainera, labur bada ere, merezi du Testu Liburu Solidarioak izenekoizaera etab. programa aipatzea. Programa horren arabera DBHko 1. eta 2. maile- tako ikasleen testuliburu guztiak familiek erosi beharrean, institutuak3.6. Ekintzailetza Programa eskuratu eta utzi egiten ditu, ikasturte amaieran berriz bildu eta hu-Programaren xedea da ikasleen sormena eta ekimena lantzea, enpre- rrengo ikasturteko ikasleek erabiltzeko prest izateko…sa munduan arrakasta izan duten ideiak aztertuta. Institutuan AzaroFundazioaren laguntzaz onartu dira zenbait programa eta DBH 4ko 3.8. Lan-osasuna eta segurtasunaCurriculum Anitzetako taldean garatu dira, batik bat. Programan 2004-2005 ikasturtean egin zen institutuan laneko arriskuen lehensartutako ikasleek taldeko lana burutu izan dute, batetik, ekonomia ebaluazioa, legeak halaxe eskatzen zuelako. Orduan, institutukosektoreen hausnarketa eginez eta inguruko enpresa bat bisitatuz. gune guztiak arakatu ziren Hezkuntza Saileko adituen laguntzaz etaBestetik “Egin eta ekin” izeneko lehiaketan ere parte hartu izan dute, arazoak sor zitzaketen espazioak mugatu ziren. Hala ere, ez dagoenpresa berri baten bideragarritasun txostena prestatuz. arriskuak erabat ezeztatzerik, eta beraz, urtez urte egin behar da kontzientziazio lana, ikasleak eta irakasleak prebentzioak duen ga- rrantziaz konturatzeko eta sor daitezkeen egoera arriskutsuei aurre egiteko baliabideak lortzeko. 262

4. Ikasleen 5. Etorkizunerajarduera osagarriak begiraLekeitio BHIn beti egin da ahalegin handia eskolaz kanpoko jarduerak Lekeitioko institutuak kalitatezko hezkuntza zerbitzu publikoa es-antolatzen, ikasleen prestakuntza osatzeko funtsezkoak direlako. Fa- kaintzeko bokazioa duela frogatu du hasieratik, eta zuzendaritzak,miliek, oro har, begi onez hartzen dituzte eta Guraso Elkarteak bul- irakasleek eta administrazioko langileek ikastetxearen kudeaketa bi-tzatu egiten ditu laguntza ekonomikoa eskainiz Hona hemen azken kaina egiten jarraitzeko konpromiso garbia dute.urteetan burutuako irteera eta bisita batzuk: Horrexegatik, Lekeitio BHIk erreferentziako institutua izaten jarrai- • Urdaibaiko Biosfera Erreserba eta Madariaga dorrea. tzen du eta gainera, 2015etik aurrera eraikuntza berrituta espazio • Donostiako Zientzia Kutxagunea eta planetariuma. premiak konpontzeko modua izango du. Era berean, zerbitzuak ho- • Pagoetako parke naturala eta Agorregiko burdinola. betuko ditu, eskola jantokia jarriz eta Heziketa Zikloak ere Iturriotze- • Zumaiako Flyscha eta Algorriko Interpretazio Zentroa. ko eraikuntzan bertan kokatu ahal izango dira, Ateako gelak utzita. • Zubietako Aratusteak. • Baionako euskal museoa . Beraz, institutua abagune egokian da zerbitzuak indarberritu eta • Durangoko Liburu Azoka. proiektuen beste susperraldi bati ekiteko. Gainera, eskaintza akade- • Zinema Asteko egonaldia -lehen Briñasen eta orain Su- mikoa nahikoa sendotu da, DBHz gainera, batxilergoko modalitate birekin -Giza eta Gizarte Zientziak eta Zientzia eta Teknologia- eta karrietan. erdi mailako bi Heziketa Ziklorekin -Administrazio Kudeaketa eta Ins- talazio Elektrikoak eta Automatikoak-. • Gasteizeko Katedral Zaharra edo Bilboko Guggenheim Gainerakoan, azken urteotan eleaniztasun proiektua ari da entita- museoa. tea hartzen institutuan. Ingelesa batxilerrean ere suspertu da, auke- razko American Culture irakasgaiarekin, eta bestalde, frantsesa ere • Arriaga antzokia. bizkor sartu da azken urteotan institutuan. Beraz, hizkuntza aukera • Bilboko Auzitegia eta Gasteizko Legebiltzarra. zabala dago zentroan orain eta zentzu honetan, aipatu da aurretik • Atzerri hizkuntzen osagarri egindako bidaiak: Futuros- ere Hizkuntza Proiektu koherentea izateak duen garrantzia. Eleaniz- tasun proiektuak, bermatu egin behar baitu, institutuko ikasleek hiz- copera, Parisera edo Londresera… kuntza maila ona lortzen dutela euskaraz, ingelesez eta gaztelaniaz, eta hiru hizkuntza horiez gain, nahi duenak baita frantsesez ere. • Lekeition berton: harresia, Andra Maria eliza, itsasargia Amaitu baino lehen, azpimarratu behar da indargune garrantzitsua etab. izan dela beti hiru estamentuen partaidetza institutuan. Irakasleena, ezinbestekoa da, noski, haiena baita ikastetxeak zuzen funtzionatze- Aipatzekoa da baita herriko ohitura-ospakizunetan institutuak iza- ko eta bizikidetza harreman egokiak izateko ardura.ten duen presentzia: Marijesiak, Olentzero, Aratusteak, Santa Ageda,Santo Tomas eguneko azoka etab. Ikasleen partaidetza ere institutuan oso nabarmena da, hainbat proiektutan egiazta daitekeen moduan. Halaxe behar du izan, gaine- Beste bide batetik, Orientazio departamentuarekin batera, Lea-Ar- ra, hezkuntza ikerketek erakusten duten ebidentzia garbiena baita,tibai mankomunitateak ikasleentzako tailerrak prestatzen ditu urtero ikasleek jardueretan parte zuzena hartuz hobetu egiten dutela erren-hainbat gairen inguruan: sexualitatea eta afektibitatea, alkohol kon- dimendu akademikoa.tsumoa, drogen arriskua, HIESaren prebentzioa, ziber-erasoak nolaekidin… Azkenik, eskertu egin behar da gurasoen ezinbesteko lankidetza institutuan. Batzuek Eskola Kontseiluan kudeaketaren jarraipena egi- Gainerakoan, eskolaz kanpoko jarduerak antolatzean, Lekeitio BHIk ten dute, ikastetxearen norabidea zainduz eta beste batzuek Txorisentsibilitate handia erakutsi du elkartasuna, justizia eta berdinta- Eder Guraso Elkartean lan egiten dute, ekintzak antolatzeaz gain ins-sunaren alde egiteko eta maiz jarri ditu ikusmiran munduko hainbat titutuko jarduera osagarrietan lagunduz.gertakari larri. Batzuetan, gizakiek burututako bidegabekeriak sala-tzeko, eta besteetan, proiektu solidarioei laguntza emateko. Adibidez, GKE (Gorbernuz Kanpoko Erakundeak) lagunekin batera,sarritan hartu du parte institutuak Sahararen aldeko janari bilkete-tan edo Amazoniako Acre eskualdeko Uni Kui tribuak oihanean es-kola bat eraikitzeko kanpainan. Bide beretik, 2010ean ikastetxeakTaldeka Lagunduz GKErekin batera hartu zuen parte EkuadorrekoPalenke herrian ere eskola bat sortzeko. Era berean, 2013an, berriroTaldeka Lagunduz-ekoek Indiako Dalit –eskubide gabekoak- etniakoemakumeen egoera aldatzeko proiektua aurkeztu zuten institutuan.Aurkezpenaren ostean, ikasle talde batek elkartasun-ekimena jarrizuen martxan Anekaleko Dalit familia batentzat esne-behia lortzeko.Ekintza honek erantzun ezin hobea izan zuen eta oihartzun zabalahedabideetan. 263

264

265

GLOSARIOAA Autonomia Estatutuak. Gaur egunekoa, Biztanleria errolda: egiazkoa eta eskubidez- 1979koa, hirugarrena dugu. Lizarrakoa (Este- koa. Egiazko biztanleria (población de hecho)Absolutismoa edo monarkia absolutista. Po- lla) izan genuen lehena 1931an, baina onartu egun konkretu batean zenbatutako jendeaztere guztia erregearen esku geratzen zen go- ere ez zen egin. 36koa bai, baina gerra zibila osatzen zen. Eskubidezkoa (población de de-bernu era bat da. Edozein erregeren ametsa, hasita zegoen. recho) biztanle guztiez, egon ala ez egun ho-giza-grina, poterea! Mendeetan zehar areago- Azcarraga y Iturriza “Historia general de Viz- rretan. Jakina, eskubidezko biztanleria, betitzen eta finkatzen joan zen gobernu era honek, caya”, 1885. Azkarragak osatu zuen Iturrizak baxuagoa zen. Lekeition, gainera, kostalde-burgesiarekin egin zuen topo. Frantses Iraul- mende bat lehenago idatzi zuena. koak izanik, jende asko ibiltzen zen aurrera etatzak, 1789an, eta XIX. mendeko iraultza bur- atzera.ges-liberalek Europa askatu zuten. Erregimen Bzaharra (gizarte estamentala, absolutismoa...) Borboiak. Jatorriz frantsesak, odol nafarra ereamaitzear zegoen. Bake Proiektua. Jantokiko zaintzaile eta be- izan zuten. Espainiar Ondorengotza gerranAdarra. Euskal Herriko irakaskuntzan berri- giraleen eskutik antolatzen den proiektu ho- irabazi ondoren (1701-13) heldu ziren. Hauekkuntza pedagogikoa bultzatzeko joan den netan jolas kooperatiboak edota munduko Habsburgoen marka gainditu zuten, hiru men-mendeko hirurogeita hamarreko harmakadan jolasak landuz ikasleen arteko elkarbizitza eta de mando eta hemen jarraitzen dute.sortutako irakasleen taldea. elkartasuna sustatzen dira.AEK. Alfabetatze Euskalduntze Koordinakun- Batxilergoa. Derrigorrezko hezkuntza amaitu Cdea euskararen egoera tamalgarriari buelta ondoren eta unibertsitatera joan aurretik egineman eta Euskal Herriko helduen artean eus- beharreko bi urteko zikloa. Ikasketa ziklo hau Cavanilles, Antonio “Lequeitio en 1857”,kararen ezagupena eta erabilera bultzatzeko institutuetan ematen da. 1858. Hile batzuk bizi izan zen gure arteansortu zen. Batxilerra, lizentziatua eta doktorea. Uniber- eta Lekeition berton idatzi zuen liburu doto-Ametsa. Ikas Komunitate bihurtzeko eman tsitatean ikasi ondoren lortzen ziren graduak re hau. Uribarrentarra, Abaroatarrak... pro-beharrezko pausua da ametsa. Bertan, eskola- edo tituluak xumetik gorenera ordenaturik. tagonista.ko eragile guztiek (senide, ikasle, irakasle eta BDH. Biblioteca Digital Hispanica. Lantzeangainerako langile) eta herriko kultur, kirol eta behin egiten dira gauzak ondo Espainian. Ede- CEIDA ingurugela. Ingurumenarekiko ira-bestelako erakundeek etorkizuneko eskola iru- rra eta erraza benetan. Sarean: bibliotecadigi- kasbideen Hezkuntza eta Ikerketarako Ikas-dikatzen dute parte hartze demokratikoaren talhispanica.bne.es tegiak.bidez. Begiraleak. Jantokiko orduetan eta eskolazARCHV. Archivo Real Chancilleria Valladolid. kanpoko orduetan lanean diharduten langi- C. circa. Data ehuneko ehunean ez dakigu-Estatu-artxiboen artean interesgarriena. Eus- leak. Begiraleek egunero hiru ordu ematen nean erabiltzen dugun latinismoa. Horrenkaldunon arteko auziek hementxe amaitzen dute ikasleekin, 12,30tik 14,30ra eta 16,00tik ordez aldean, inguruan... erabil daitezke,zuten. Sarean, (interneten) agertzen da. Pares 17,00ra. baina ez dute haren enkantua.atarian agertzen dira Espainiako artxiboak, eta BEHA. Bizkaiko Elizaren Historia Artxiboa. Ar-Europakoak nahi izanez gero Archives Portal txibo honetan ez dugu hezkuntzari buruzko Colegio Nacional “Nuestra Señora de laEurope-n. informazio larregirik aurkitu, baina hau ere gu- Antigua”. Gaur egungo Lekeitioko EskolarenArteak eta ofizioak. Artes y Oficios. Gaur retzat punta-puntakoa. Baten bat animatuko oinarrian dagoen “colegio”etako bat.egungo Lanbide Heziketaren antzekoa. Indus- balitz, Derion aurkitzen da. 1965ean sortu zen eta 1983ra arte irauntria sortzean sortu zen eskola mota hau, XIX. BFAA. Bizkai Foru Aldundiko Artxiboa. Lan hau zuen izen honekin.mende amaieran eta XX. aren hasieran. egiteko ezinbestekoa. Gure eskribau guztiak,Austriak. Habsburgo familia, jatorriz alemanda- aro garaikidekoak izan ezik, hementxe daude. Colegio Nacional Comarcal “Eusebio Mariarrak. Juana “zoroa”, Isabel erregina katolikoaren Bilbon kokatuta, Sarean ditu eskegita bere do- de Azkue”. Gaur egungo Lekeitioko Eskola-alaba, Borgoñako Felipe “ederrarekin” ezkondu kumentuen deskribapenak edo laburpenak. ren oinarrian dagoen beste “colegioa”. He-zen eta horien seme Carlos I.a Espainietako erre- BIGE. Bizkaiko Gurasoen Elkartea. Elkarteak rritarrek “komarkala” modura izendatzenge eta Germaniako Erromatar Inperio Santuko Bizkaiko eskoletako Guraso Elkarteak ordezka- zuten inguruko ikaslek hartzen zituelako.enperadore bihurtu zen. Espainian mende bi- tzen ditu eta EHIGEn (Euskal Herriko Guraso 1973an sortua eta 1983arte iraun zuen izentan izan ziren agintean (XVI, XVII). 2007ra arte Elkartea) parte hartzen du. honekin.Austria-Hungarian gelditu zen leinuburua Otto BIHE. Bigarren Hezkuntzako zuzendari elkar-von Habsburg-Lothringen und Bourbon-Parma tea. Elkartean erkidegoko ikastetxeak daude. CREA. Bartzelonako Unibertsitateari lotutakoizan zen, gure Otto, Zitaren seme nagusia. ikerketa taldea. Hasiera batean Centro de Re-Austria handien -indarra baitzuten- ondoren, cursos de Educación de Adultos eta gaur eguntxikiak -ahulagoak- etorri ziren. Carlos I. eta Center of Resarchers for Excellence for All. IkasFelipe II.a handiak izan ziren, Felipe III.a, IV.a Komunitatearen proiektuaren sortzailea.eta Carlos II.a txikiak. D DBH. Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza, LOGSE legeak 1992an ezarritako hezkuntza 266

sistemaren aldaketan sortutako hezkuntza maisuaren urteko soldata 50-100 dukatekoa edo ikasle zaharragoren bat erabiltzen zuen.ziklo berria, 12 urtetik 16 urtera bitartekoa. izan zela mendeetan zehar. Zer eta nola ikasiko eta irakatsiko zen ehunAldaketa nabarmena erakarri zuen orduko umeko eskola batean?hezkuntza sistemara, hezkuntza formal ba- Eteratua 16 urterarte luzatuz ikasle guztien- Eskolaz kanpoko ekintzak. Eskolaz Kanpokotzat. EGA. Euskara Gaitasun Agiria. Zenbait lanbi- Ekintzak arratsaldez eta asteburuetan antola-Delegatu berdeak. Eskola Agenda 21 proiek- deetan eskatzen den hizkuntz eskakizuna. tzen dira. Antolaketa Guraso Elkartearen eskutuaren barruan eratutako ikasleen taldea. EHIGE. Euskal Herriko Gurasoen Elkartea. dago eta, besteak beste, Udalarekin eta ForuLehen Hezkuntzako gela guztietako ikasle Elkarteak Euskal Herriko herrialdeetako es- Aldundiarekin elkarlanean garatzen dira zen-ordezkariekin osatuta dago. kola publikoetako guraso elkarteen ordeka- bait jarduera.Delegatu gorriak (moreak). Hezkidetza-El- ritza du.karbizitza proiektuaren barruan eratutako Elite. Aukeratuak. Beti agindu du gutxiengoak Euskal Eskola Publikoa. Izendapen honen ba-ikasleen taldea. Lehen Hekuntzako gela guz- (oligarkia) eta gehiengoak amen esan dio. rruan 0-18 urte bitarteko irakaskuntza publi-tietako ikasle ordezkariekin osatuta dago. Erlijio-ordenak hezkuntzan. Lekeition ordena koan jarduten duten ikastetxe desberdinekinDelmas, Juan B. Eustaquio “Guía histórico- ezberdinak ezagutu genituen: Jesuitak XVII. osatzen den hezkuntza sarea sartzen da. Ehun-descriptiva del viajero en el Señorío de Viz- mende amaieran etorri ziren, Karitateko mojak daka ikastetxe eta milaka ikaslez osaturiko sarecaya”, 1864. (Hermanas de la Caridad de San Vicente de indartsua da.Delors txostena. UNESCOren aginduz eta Pau) XIX. mendearen erdialdean, MarianistakJacques Delors ikertzailearen zuzendaritza- XX. mende hasieran eta Mertzedarioak zer- Euskararen Normalizaziorako Legea (A, B, D Ere-pean argituratuako txostena. Txostenean txobait beranduago. Simoninena esperimento duak, Dekretua 1983, Uztailaren 19) XXI. mendeko hezkuntzaren ildo nagusiak arraro bat izan zen.azpimarratzen dira. Erregalismoa. Politika erregalista. Erromako FDeskribapen anonimoa. “Descripción anóni- Eliza eta monarkiaren arteko tirabiretan Erre-ma” egile ezezaguna, 1735-40 aldekoa. gearen eskubideak defendatzen zuen politika Fabrika-liburuak. Elizako kontuak (libros deLekeitioko udal artxiboan aurkitzen da ho- zen. Jesuitei, hain zuzen ere, Erromaren alde fábrica).nen bi bertsioetako bat, LUA, R40. Egileak, eta bere Erregearen kontra egin zutela lepora-Lekeitioko historia kontatzen du eta Iturri- tzen zioten, besteak beste. Gzak oharrak gehitzen dizkio. Eskola graduatuak. Escuelas graduadas. Ikas-Despotismo ilustratua. Absolutismoaren al- leak mailaz banatzen ziren eta irakasle ezber- Gallica. Frantziako artxiboak Sarean bilduta.daera atsegina. Monarka absolutistak ideia dinak egiten ziren kargu. Gaur egun hala da, Espainiako Paresen antzekoa. Bikaina eta erra-ilustratuak kontuan izanda gobernatzen baina mendeak igaro ziren lortu arte. za.zuten, erreforma kosmetiko batzuk ezarriz. Eskolako Euskara Mintegia. LehendabizikoDena herriarentzat, baina herria aintzat har- Euskara Mintegia joan den mendeko 70eko Gramática Latina. Hezkuntza gorena. Batxi-tu gabe. amaieran sortu zen eskolan eta bere eginkizun lergoaren antzekoa, Unibertsitatera heltzekoDiktablanda. Ez da txistea. Historialariek nagusia euskararen ezarpen prozesua bultza- nahitaezkoa latinez ikasten baitzen orduan.Primo de Riveraren Diktaduraren ostean, tzea eta moldatzea izan zen.1930ean egon zen erregimen autokratikoari Eskolako Senideen Elkartea. Eskolako Seni- Gau-eskolak. Educación/escuela de adultos.deritzote. Ez zen hain autoritarioa edo zo- deen Elkarteak euren interesak defenditzea Nagusiei zuzendutako eskolak, XIX. mendea-rrotza izan, antza. eta ikasleen ikasketak hobetzea ditu helburu. ren erdialdetik aurrera agertu ziren. LekeitionDiktadura. Pertsona edota ideologia bereko Horretarako eskuz-esku lan egiten du irakasle ere goiz ezagutu genituen.talde jakin baten eskuetan botere absolutua eta herriko beste eragileekin.jartzen duen gobernu era da. Potereen ba- Eskola normala. Escuela normal. Magisteritza- Hnaketa, hauteskundeak... tontakeriak ziren. ko eskola, maisu izateko eskola. XIX. mendeanPrimo de Riveraren Direktorioa, 1923-30, sortu ziren. HABE. Helduen Alfabetatze eta Berreuskaldun-eta Francoren diktadura, 1936-75, sufritu Eskola unitarioak. Escuelas unitarias. Ikasle tzerako Erakundea, Eusko Jaurlaritzak sortua.genituen. guztiek ikasten zuten mailatan banandu ba-Dukat. 1 dukat= 11 erreal= 375 marabedi. rik eta maisu bakar batekin. Ikasle kopurua Haur Hezkuntza. 2-6 urte bitarteko hezkun-Dukatak balio handia zuen, kontu egizue handia zenean maisuak laguntzaileren bat tza arautuan dagoen etapa. Haur Hezkun- tza, gehienetan, Lehen Hezkuntzarekin (6- 12 urte) batera egoten da ikastetxe berean eta Hezkuntza Proiektu bateratua osatzen dute. Haurreskola. 0-2 urte bitarteko hezkuntza arautuan dagoen zikloa. Haurreskolak Par- tzuergoa Udal eta Hezkuntza sailaren arteko akordioaren emaitza da. 267

HBSP. Hezkuntzan Berariaz Sendotzeko Pro- ahalmena bultzatzeaz gain, eskolaren demo- Karmele Altzueta Saria. Eusko Jaurlaritzakograma kratizazio prozesuetan sakontzen da. Hezkuntza Sailak ematen duen sari nagusia.Herriko Eskolak. Herriko eskolak izendape- Lekeitioko Eskolak saria lortu zuen 2011. ikas-nean udalak antolaturiko eskolak edota esta- Ilustrazioa. Argien mendea (XVIII.a), Le siècle turtean.tu mailako eskola publikoak batzen dira. Gaur des Lumières legez ezagutzen da. Frantzian sor- Kontalari Nagusia. Contador mayor y juez ofi-egun eskola publikoen sareak ordezkatzen tu zen mugimendu intelektual honek, Espainian cial. Pelikuletan piratengandik ihesean, urrezditu. ere jarraitzaileak izan zituen. Euskalerriaren Adis- eta zilarrez gainezka, ikusten ditugun galeoienHeziberri 2020. Hekuntza Sailak datozen kideen Elkartea (Azkoitiko zalduntxoek sortua) kontu eta kargu Sevillako Kontratazio Etxeaurteetarako aurkeztu duen hekuntza propo- da gure artean garai hartako emaitzarik nabar- egiten zen. Horren burua Kontalari Nagusiasamen berria. Hiru ataletan banaturik dago: menena. zen, urte askotan lekeitiar bat, Martin Urkiza-Eredu pedagogikoa, Curriculum Dekretuak eta tarraEuskal Hezkuntzaren Legea. INCLUD-ED. 2006-2011 urteen bitartean hez- Kontzertua. Akordioa, kontratua (concierto).Hezkidetza-Elkarbizitza Programa. Ikastetxe- kuntzari buruzko Europar Batasunean egindako Kultur Astea. Urtero eskola eta institutuakko eragileen eta bereziki ikasleen arteko ha- ikerketa. Eskola inklusiboak eta eskola baztertzei- antolatzen duten egitasmoa. 1990ko hamar-rremanak bideratzeko programa. Erkidegoko leen arteko konparaketa egiten da eta inklusioa kadan du hasiera eta herrira begirako zenbaitbeste hiru ikastetxerekin batera Lekeitioko Es- bultzatzen dituzten egitasmoak zehazten dira. ikuskizunez osaturik dago: antzerkiak, musikakolaren programa aukeratua izan da proiektu emanaldiak, hitzaldiak, erakusketak eta abar.pilotoan parte hartzeko. INIKA. Ikastetxeen kudeaketa eta antolaketara-Hezkuntza legeak. Hainbat hezkuntza lege ko aplikazio informatikoa. Legin izan dira, baina bat aukeratu behar badu-gu Moyano legearekin (1857) geratuko gara. Irakasle espezifikoak. Laurogeiko hamarkadan La Gloriosa. Izena du hotsandikoa. Isabel II.ak,Oraintsuago: euskara emateko sortu zen irakasle profil espe- 1868an, alde egin behar izan zuen Espainiatik zifikokoa. Irakasle hauek euskara arloa ematen Iraultza honen ondoren. I. Errepublika ezarri zen LGE: Ley General de Educación. zuten A eta B ereduetan. beranduxeago, baina 1876rako berriro Borboiak LOGSE: Ley Orgánica General del Sistema genituen. Educativo. IRALE. 1980ko hamarkadan irakasleak euskal- Lan talde mistoak. Eskolako eragile guztiekin EEPL: Euskal Eskola Publikoaren Legea. duntzeko sortutako programa. HABE erakun- (ikasle, irakasle, senide, langile…) eta bestelako LOE: Ley Orgánica de Educación. deak kudeatzen du eta Eusko Jaurlaritzaren men- eragileekin (kultur, kirol, udal, profesional, bolon- LOMCE: Ley Orgánica de Mejora de la Cali- pe dago. dres…) eratutako batzordeak. Batzordeon hel- dad Educativa. buru nagusia eskolaren egitekoak eta, bereziki,Hezkuntza Proiektua. Ikastetxe guztiek dauz- J ikasleen ikasketa prozesua hobetzea da.katen proiektu nagusia. Bertan, eragile guztien Lanbide Heziketa. Irakaskuntza formalaren atalaartean adosturiko ikastetxeko nortasun ezau- Jesuiten kanporatzea. 1767an bota zituzten da. Batxilergoarekin batera, hamasei urtetik goragarriak eta balio nagusiak planteatzen dira. Espainiako lurralde guztietatik (Pragmatica San- duten ikasleentzako pentsaturik dago. ción 1767-4-2). Lehen Hezkuntza. Hezkuntza formaleko atala. 6I urtetik 12 urterako bitartea lotzen du. Bi urteko K hiru ziklotan banatuta dago.Ikasketa kooperatiboa. Ikasleek lan egiteko Lekeitio BHI. Lekeitioko Institutua. Derrigorrez-modu edo metodologia zehatza. Ikasleak tal- Kalitatea Hezkuntzan ziurtagiria. Ikastetxeen ko Bigarren Hezkuntza, Batxilergoa eta Lanbidedeetan antolatzen dira proiektuak edota beste- kudeaketa eta antolaketaren bikaintasuna ziurta- Heziketako zikloekin osatzen da.lako egitasmoak burutzeko. Lan egiteko era hau tzen duen agiria. Agiria Hezkuntza Sailak kudea- Lekeitioko Kofradiako artxiboa. Ez da liburunazioarteko hainbat eskolatan garatzen da. tzen du eta ebaluaketa zorrotzaren bidez lortzen honetarako artxiborik aproposena. Lekeition ezIkas Komunitatea. 1997an CREA taldeak sor- da. egon arren, Udal artxiboan kontsulta dezakezu.tutako Ikastetxeko Proiektu Integrala. Lekei- Liberalismoa. Espainiara ideia liberalak XIX.tioko Eskolak 2000. urtean garatu zuen proiek- Karitatezko obrak. Dirua soberan zuenak berak mende hasieran heldu ziren eta esaterako,tua. zerua irabazteko eta lurrean geratzen zirenen 1812ko Cadizko Konstituzioan gauzatuko zi-Ikaslagunak. Ikasleen arteko ikasketak bultza- bizia alaitzeko testamentuan diru mordo bat uz- ren. Politika arloan bi joera nagusi izan zituen:tzeko programa. Ikasle nagusiak txikien tutore ten zuen karitatezko edo benefizentziako agin- batetik, aurrerakoiak zeuden, liberal izenarekinbihurtzen dira eta hizkuntza, matematika, ingu- duak betetzeko. Batzuetan, aginduok (mandas) gelditu zirenak eta bestetik moderatuak, kon-runea edo harremanak lantzeko erabiltzen da. hezkuntza hobetzera zuzentzen ziren, eskolara tserbadore izenarekin ere ezagutuak. AlderdiIkasleen Foroa. Lehenengo mailatik seigarren joatea gutxi batzuen eskura zegoelako. Martin bi horiek nagusitu eta txandakatu ziren XIX.mailara arteko ikasleak batzen dituen ikasleen Ochoa de Urquiza izan zen gure artean eskuza- mendean zehar.ordezkaritza da. Bertan, erabakiak hartzeko balena. Karlistadak. Bi, batzuentzat hiru, gerra karlista egon ziren. Lehen gerran ondorengotza zegoen jokoan. Isabel erregina gaztearen eta bere osaba Carlos erregegaiaren arteko lehia odoltsua “Ber- garako besarkada”-rekin amaitu zen, 1833-39. Hurrengoan, 72-76, euskaldunok foruak galdu genituen. 268

LUA. Lekeitioko udal artxiboa. Ez daukagu Portal de Atea. Sasoi batean Eskola Publiko- Luteroren Erreforma horrek mundua aldatuartxibo makala! Baina joan egin behar da eta ko Hasiera Zikloa eta gaur egun Institutuko zuen, ez da hiperbole bat.ikertu. Dokumentu ezberdinez osatua: Lanbide Heziketa ematen den eraikinaren kokalekua, hau da, auzoak duen izen berbe- U Udal akta liburuak. Kontzejua batzen zen ra. bakoitzean, idazkariak, erabaki eta esaten Udaleko Lan Saila. Udaleko langileekin osatu- zen guztia idazten zuen. Hala dakigu hain- Primeras letras. Oinarrizko hezkuntza. riko taldea. Eskolako eraikinen mantentze ar- beste gauza! Leitzen, irakurtzen eta zenbatzen ahale- dura du. Kontu liburuak. Udalak bere kontuak (diru- gintzen ziren umeak eta ez zen gutxi. Gu- sarrerak eta gastuak) eramaten zituen. Oso txi batzuk zuten zorte hori! Unibertsitatea. Estudio general legez ere eza- interesgarriak dira, batez ere gastuak. gutua. Espainian Unibertsitate ospetsuak egon Bestelakoak. Gutunak, auziak, erremateak, R ziren, Salamancakoak kantak ditu! Euskal He- erroldak, inbentarioak... Mundu bat! rrian Oñatikoa dugu ezagunena. REM. Reforma de Enseñanza Media. LOG-M SE ezarri aurreko hezkuntza sistema. Urrezko Bikain. Euskararen erabilera bikaina ziurtatzen duen agiria. Eusko Jaurlaritzak ema-Madoz, Pascual “Diccionario geográfico-es- S ten duen aintzatespena da.tadístico-histórico de España y sus posesio-nes de Ultramar”, 1846-50. Sarean. Haur eta Lehen Hezkuntzako Z ikastetxe eta zuzendarien sarea. BIHEre-Maestre escuela. Hala ezagutzen zen eskola- kin batera sare publikoan dauden eragi- Zehar lerroak. LOGSE legeak ezarritako ikasmaisu umila. Jesuitak, dotoreagoak beti, ludis leen ordezkaritza partekatzen du. materiak. Zehar lerroak deituak oinarrizkomagister hitza erabiltzen zuten ikasketa arlo guztiak zeharkatzen zituztelako. Sua: Fuego, foguera. Hasierako biztan- Ondoko hauek ziren: bide hezkuntza, bakeMintegiak. Irakasleak antolatzeko era. Min- leria erroldetan familiak zenbatzen zi- hezkuntza, kontsumorako hezkuntza, sexutegi bakoitzean arlo bereko irakasleak batzen ren, ez banakoak. Familia hitzaren ordez hezkuntza, osasun hezkuntza, hezkidetza, ba-dira. fuego foguera edo vecino erabiltzen zen. lioen hezkuntza eta ingurumen hezkuntza. Kalkuluak egiterako orduan (errealitateaN askoz konplexuagoa zen) familia-unitate bakoitza 4-5 kidez osatua zegoela onar-Novatore. Ilustratuen aitzindariak. Lekeition tzen da.Villarrealtarrak XVIII. mende hasieran. TO Talentuz. Haur Hezkuntzako proiektu in-OHO. Oinarrizko Hezkuntza Orokorra. LOGSE tegrala. Naziorteko esperientzia entzute-legea martxan ipini aurreko hezkuntza siste- tsuetan oinarritzen da eta ikasleen gaita-marekin lotua. Derrigorrezko hezkuntza 14 sun guztien garapena bultzatzen du.urterarte luzatzen zuen. Talentuz Ikasguneak. Talentuz proiek-Onuraduna edo apaiz onuraduna. Beneficia- tuak proposatzen dituen ikasgune bere-do. Abadeek Elizaren irabazietan parte har- ziak. Ikasgune bakoitzean ikasleen adi-tzen zuten. Onura osoa, erdia eta laurdena lor men, talentu edo gaitasunak lantzen dirazezaketen antzinatasunaren arabera. modu integralean.P Temporalidades. Jesuitek lurrean zituzten (jesuiten lurreko) ondasunak behin-behi-Padrón de la Hacendera, c. 1510-50 . LUA nekoak ziren, zerukoak, berriz, behin-R39. Ondasunen errolda. Zergak ordainaraz- betirako ziren. Erregea, 1767an jesuitakteko herritarren ondasunak (etxeak, labeak, bota zituenean, behin-behineko ondasunorubeak, ortuak...) izaten ziren kontuan. (Temporalidades) horiekin gelditu zen,Champollionek jeroglifikoak deszifratzea izenak berak iragartzen zuena kunplituz.errazago izan zuen. Negozio biribila!Parbuloen eskolak. XIX. mende amaieran Trentoko kontzilioa, 1545-63. (Kon-agertuko dira, baina ez ziren gure haurtxoak, traerreforma). Luterok sortutako erlijio5-7 urtekoak ziren. berria, Erreforma edo Protestantismoa,Peseta. 1 peseta= 4 erreal. Lehenago erabili gelditzeko asmotan Erromako Elizak an-izan zen arren 1868an ezarri zen eta 1999ra tolatutako batzarrak, pluralean. Batzararte iraun zuen. bakarra izan balitz, munduko errekorra izango zuen, 18 urte! 269

Hurrengoarte

Lekeitioko Herri Eskolak HEZKUNTZA, HIZKUNTZA POLITIKA ETA KULTURA SAILA Haurreskola-Eskola-Institutua Hizkuntza Politikarako Sailburuordetza